فهرست مطالب

نشریه پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
پیاپی 25 (پاییز 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/09/24
  • تعداد عناوین: 11
|
  • خدابخش اسداللهی، محرم سعدزاده صفحات 11-32
    در این مقاله به بررسی عناصر اسطوره اعم از شخصیت ها، موجودات و نمادهایی که صبغه و نمودی عرفانی در غزلیات شمس داشته اند، پرداخته ایم. البته علاوه بر شخصیت ها و نمادهای اسطوره ای ملی، شخصیت های اسطوره ای دینی و عرفانی نیز که مولانا آن ها را در جهت بیان مفاهیم عرفانی آورده، مورد بررسی قرار گرفته اند. عناصر، موجودات و شخصیت های مورد بررسی در این مقاله عبارتند از رستم، زال، کیقباد، سهراب، اسفندیار، ضحاک، کیکاووس، مانی، کیخسرو، امام علی(ع)، حمزه و نیز موجودات افسانه ای همچون کوه قاف، هما، عنقا و سیمرغ. نتیجه حاصل شده از پژوهش این است که مولانا در غزلیات شمس نیز مانند سایر آثارش، برای بیان هر چه بهتر مضامین و مفاهیم عرفانی، از عناصر اسطوره و حماسه استفاده کرده است؛ تا جایی که پژوهشگران ادبیات عرفانی، غزلیات شمس را نمونه بارز و ارزشمند حماسه عرفانی دانسته اند.
    کلیدواژگان: مولانا، غزلیات شمس، عناصر اسطوره و حماسه، مضامین عرفانی
  • محمدصالح امیری، سیداحمد حسینی کازرونی، سیدجعفر حمیدی صفحات 33-46
    فخرالدین عراقی یکی از عارفان بزرگ فرهنگ ما است که در قالب تعبیرهایی شاعرانه، اندیشه ها و تجربه های ناب عرفانی خود را ترسیم نموده است. در این پژوهش،شخصیت پیر به عنوان یکی از عناصر بنیادین عرفان بررسی شده است. از مهم ترین یافته های این تحقیق آن است که کاربست نشانه زبانی پیر در عراقی به گونه ای است که آن را از ژرف ساخت و کارکردی متفاوت با شخصیت رسمی و سنتی پیر برخوردار کرده است. در این رویکرد تازه، جایگاه پیر دیگر نه در منبر و مسجد که در میخانه است و بیش از آنکه اهل وعظ و گفتار باشد، در پی عمل و کردار است. می توان گفت کاربست متفاوت نشانه زبانی پیر در کلام عراقی کوششی است برای بازسازی شخصیت تخریب شده پیر در روزگاری که بازار گرم زهد ریایی، سبب گسترش بی اعتمادی و تردید نسبت به حوزه دین، در میان مردم شده بود.
    کلیدواژگان: نشانه شناسی، عراقی، عرفان، پیر
  • سارا حسینی، عطیه مشاهری فرد صفحات 47-70
    تراژدی به عنوان یکی از دیرینه ترین ژانرهای ادبی، اکنون در آستانه سده بیست و یکم، قرن اصالت تصاویر، از سوی برخی از منتقدان رد و انکار می گردد؛ اما در مقابل، عده ای نیز بر این باورند که گرچه جهان مدرن بسیاری از قابلیت های خلق و پرورش تراژدی اصیل و کلاسیک را از دست داده است، اکنون این نوع ادبی در لباسی تازه به حیات خویش ادامه می دهد. رمان سمفونی مردگان یکی از آثار برجسته داستانی فارسی از ابتدا تاکنون بوده است که بسیاری از مولفه های داستان های تراژیک را همچون پیش گویی، تقابل دو نیرو، پایان فاجعه آمیز، اقدام به جنایت برای تسلط بر دیگران، برادرکشی برای حفظ موقعیت خود، افتادن قهرمان در ورطه شقاوت و قرار گرفتن بر سر دوراهی انتخاب در خود جای داده است. این مقاله در پی آن است که به دو پرسش اساسی پاسخ دهد؛ نخست آن که آیا تراژدی در شکل مدرن آن وجود دارد یا خیر؟ و دیگر آن که آیا رمان سمفونی مردگان در زیرمجموعه داستان های تراژیک مدرن قرار می گیرد یا خیر؟
    کلیدواژگان: ژانر، تراژدی کلاسیک، تراژدی مدرن، سمفونی مردگان
  • اصغر رضاپوریان صفحات 71-88
    جنگ بیاض نام مجموعه ای منتخب از اشعار شاعران قرن پنجم تا قرن هفتم است که به دست کاتبی ناشناس نگاشته شده است. این نسخه خطی که دربر دارنده ششصد و پنجاه و پنج بیت شعر از شاعران نامداری همچون منوچهری، انوری، سنایی، خاقانی، مجیر، کمال و شمس طبسی است از نظر نوع نگاه انتخاب کننده اشعار بسیار اهمیت دارد. در این جنگ با تامل بر ابیات منتخب به روش شناسی نقد ادبی قرن هفتم که زمان کتابت اثر بوده می توان راه یافت. از سوی دیگر وجود قصاید و ابیاتی که در دیوان های مصحح شاعران نیامده یکی دیگر از دلایل اهمیت این نسخه است. در این تحقیق به تحلیل درون مایه این جنگ توجه شده و از منظر نقد ادبی و سبک شناسی اشعار و شیوه انتخاب اشعار مورد بررسی قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: جنگ بیاض، جنگ نویسی، نقد ادبی، سبک شناسی
  • اشرف شیبانی اقدم صفحات 89-105
    طبقه بندی افعال بر اساس رفتار نحوی، معیار درجات شکل گرفته، نقش های موضوعی، عناصر ادراکی و واژگانی و چارچوب معناشناختی آنها از مواردی است که در دوره های مختلف مباحث متفاوتی را پیش کشیده است. مطالعه ی رخدادهای فرعی جای گرفته در افعال و بررسی رابطه ی علت/نتیجه یا رابطه ی اسلوب/ شیوه در کنار تبیین وجود یا عدم وجود همزمان ارتباط های ذکر شده نیز نظرات متعددی مطرح ساخته است. عتبه الکتبه نوشته ی منتجب الدین بدیع که از نمونه های ترسل در قرن ششم هجری است، تمایزهای سبکی خاصی را نشان می دهد که گاه در قالب چارچوب های معناشناختی شکل یافته با معیارهای شناخته شده وتعاریف واژگانی و اصطلاحی، نمی گنجد.در این کتاب افعال ضرورتا چارچوب های معناشناختی ثابتی را در بر نمی گیرند و گروهی از افعال با ساخت ربطی که نیازی به عامل یا کارگزار ندارد، در معنی ساخت هایی که می آید که به فاعلی ارجاع داده می شود و جدای از آنکه رابطه ی اسلوب و شیوه را نشان می دهد، همزمان رابطه ی علی را نیز تبیین می کند؛ این تمایزها چنانکه گلدبرگ مطرح می کند حاصل محدویت واحد فرهنگی نیست و به سبک و گزینش های خاص منتجب الدین بدیع ارتباط دارد.
    کلیدواژگان: چارچوب معناشناختی، رابطه ی علی، رابطه اسلوب، ساخت فعل، عتبه الکتبه
  • امیدوار عالی محمودی صفحات 107-125
    شصت وچهار سال پیش در شبه قاره هند «محمد وحید میرزا» با در دست داشتن تنها سه نسخه دست نویس از مثنوی نه سپهر امیر خسرو دهلوی اقدام به تصحیح این اثر ارزشمند کرده است که در نوع خود کوششی ارزنده است اما ازآنجاکه نسخ دست نویس دیگر این اثر را- که در ایران موجود بوده است- در اختیار نداشت و نیز بر زبان فارسی - که زبان مادری ایشان نبود- اشراف کافی نداشت، در بسیاری از موارد تصحیح و تحشیه ایشان به رفع ابهامات و بازخوانی درست متن نینجامیده است. برای بازخوانی و تصحیح متون کهن ضروری است پژوهشگر علاوه بر در اختیار داشتن نسخه های قابل اعتماد، آشنایی کافی با علوم مختلف، فنون و بدایع ادبی، ویژگی های ادواری زبان و سنت های ادبی حاکم بر زمان سرایش متن داشته باشد. پژوهشگر با فراهم کردن این مقدمات می تواند روابط معنایی و لفظی آشکار و پنهان کلمات را به درستی دریابد و برای رفع ابهام، به به گزینی متن بر اساس منطق علمی و ادله برگرفته از فرم و محتوای کلام بپردازد. در این مقاله کوشش شده است تا با نگاهی تازه به بازخوانی دو بیت از این اثر پرداخته شود.
    کلیدواژگان: امیر خسرو دهلوی، مثنوی نه سپهر، نسخ خطی، گونه های ایهام، نقد و نظر
  • پوران علی زاده، پروانه عادل زاده، کامران پاشایی فخری صفحات 127-150
    رمان یکی از گونه های ادبی جهان معاصر یکی از قالب های گنجایش اساطیر و اندیشه های روزگار اساطیری است. «اسفارکاتبان» نمونه ای از رمان با رویکرد اسطوره و عرفان شرقی است. اهم مضامین اساطیری کار بسته شده در این اثر عبارتند از؛ تناسخ کتابت کهن الگوهای ایزدان زن اثیری و دو وجهی اندیشه های رادیکالی و نژادپرستانه ی یهود کهن الگوی تقدیر اسطوره ی مار آرمان مرگ اندیشی و بی مرگی. خسروی در این اثر با استفاده بینامتنی از قرآن و متون کلاسیک ایران اسلامی و متون عهد عتیق اهداف چندگانه ای را دنبال کرده است. از جمله با تجمیع عقاید دین اسلام و یهود و تلفیق زبان کهن و امروزین بازتاب اهمیت کتابت بازتعریف «اندیشه ها و آیین اسلامی و یهود» در قالب روایت ها اشاراتی کوتاه در باب «آیین بودا» و... به بار اساطیری رمان افزوده است. با توجه به نشانه ها و فضاهای بوف کوری مثل زن دو وجهی و رقاصه هندی در این اثر آن را می توان از زمره آثاری تلقی کرد که به تأسی از ادبیات «بوف کور» نوشته شده است. روش تحقیق توصیفی -کتابخانه ای است که به تحلیل و نقد موتیف های اساطیری اسفار کاتبان پرداخته است.
    کلیدواژگان: ابوتراب خسروی اسطوره تناسخ کهن الگوی تقدیر
  • الهام ملکی، مرتضی رزاق پور صفحات 151-175
    کهن الگوی قهرمان در میان دیگر کهن الگوها، اهمیت اساسی دارد، زیرا با هدف اصلی اسطوره که هدایت انسان به سوی شناخت خود و درک هستی است، مطابقت دارد. الگوی جامعی که جوزف کمپبل از مراحل سیر قهرمان اسطوره-ای ارائه داده است، برای بررسی و تحلیل بهره گیری آگاهانه و ناخودآگاه شاعران معاصر از مفاهیم اسطوره ای، قابلیت فراوان دارد. گفتار پیش رو، سعی بر آشکار ساختن روند خویشتن یابی و کشف جنبه های تاریک ذهنی فروغ فرخزاد همگام با سیر قهرمان اسطوره ای دارد. بنابراین ضمن پرداختن به مراحل سفر قهرمان در الگوی کمپبل، چگونگی تجلی این مفاهیم در اشعار فروغ و تکامل او در راه کشف حقیقت وجود خویش، در دو مجموعه شعر واپسینش، مبتنی بر آرای کمپبل بررسی شده است. کشف مفاهیم اسطوره ای در اشعار فروغ فرخزاد، خواننده را به درک بهتری از زمینه های معنایی و محتوایی شعر او نائل می کند. در پایان این پژوهش به این نتیجه می رسیم که فروغ فرخزاد ؛ آگاهانه یا ناآگاهانه برای تکامل روحی خویش تا جاودانگی، همانند قهرمان اسطوره ای مراحل رسیدن به خدابانو، پدر و در نهایت خدایگان را طی می کند.
    کلیدواژگان: کمبل، اسطوره، سفر قهرمان، فروغ فرخزاد، خدابانو
  • ناصر ناصری صفحات 177-202
    منوچهر آتشی در زمره شاعران معاصری است که با استفاده از انواع روش های هنجارگریزی، زبان شعری اش را برجسته کرده است. تامل و تعمق در تحلیل اشعار منوچهر آتشی نشانگر این واقعیت است که وی به صورت گسترده از ابعاد گوناگون در برجسته کردن زبان شعری اش- که گاه به صورت عمدی بوده است- از انواع هنجارگریزی بهره برده است. در این مقاله نمونه هایی از هنجارگریزی در شعر آتشی در ابعاد گوناگون آورده شده است. هدف نهایی پژوهش این است که انواع هنجارگریزی های معنایی، واژگانی، نحوی، زمانی، آوایی، گویشی، سبکی و نوشتاری و بسامد هر یک از آن ها را در شعر آتشی مشخص کند.
    کلیدواژگان: منوچهر آتشی، هنجارگریزی، شعرمعاصر
  • وحیده سادات واحدی، زری سادات سیدرضایی صفحات 203-223
    چگونگی بازنمایی کلیشه های جنسیتی در عرصه ادبیات یکی از مهمترین مباحث تحلیل انتقادی متون ادبی است. در این میان داستانها با انعکاس هنجارها و ارزش های جامعه نقش بسزایی در بازتولید گفتمان های جنسیتی ایفا می کنند. نقد متون ادبی از چنین منظری به روشن نمودن نقش زبان در تحکیم روابط سلطه و قدرت در سطح جامعه کمک شایانی می کند. پژوهش حاضر با نگاهی انتقادی و با تحلیل محتوای هشت داستان از مجموعه آتش خاموش اثر سیمین دانشور و نیز هشت داستان از مجموعه آثار جلال آل احمد، گفتمان جنسیتی را در فضای ادبیات داستانی بررسی می کند. یافته های این تحقیق بار دیگر فضای مرد سالارانه جامعه ایران را به رخ می کشد.
    کلیدواژگان: جلال آل احمد، سیمین دانشور، تحلیل انتقادی، کلیشه های جنسیتی، سلطه، قدرت
  • سودابه یوسفیان دارانی، مرتضی رشیدی آشجردی، محبوبه خراسانی صفحات 225-249
    یکی از ابزارهای مهم و دقیق در شناخت ویژگی های برجسته و شاخصه های زبانی، ادبی و فکری یک اثر، بررسی و تحلیل سبکی آن اثر است که اگر این تحلیل با آمار و داده های آماری همراه شود، ارزش و اهمیت اثر بیشتر روشن می گردد. این مقاله با بررسی سبک شناسانه غزلیات اجتماعی دوره مشروطه بر آن است تا ویژگی های برجسته سبک ساز و پربسامد را در لایه ایدئولوژیک در این غزلیات نشان دهد. بر اساس آمارهای ارائه شده، تعداد غزلیات اجتماعی دوره مشروطه از دیگر انواع غزل بیشتر است و در این غزلیات بیشتر به مضامین اجتماعی و حوادث عصر شاعران اشاره شده است. این غزلیات در لایه ایدئولوژیک که مربوط به درونه زبان است، برجستگی دارند و عنصر ایدئولوژی به طور پایداری در آن ها تکرار شده است. همچنین این غزلیات در مضامینی مانند آزادی، وطن، تعلیم و تربیت، انتقاد اجتماعی، زنان، استبداد، قانون و عدالت سروده شده و میزان توجه شاعران به هرکدام از این مضامین متفاوت است.
    کلیدواژگان: غزل اجتماعی، دوره مشروطه، سبک شناسی ایدئولوژیک