نشریه پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
پیاپی 34 (زمستان 1397)

پژوهش کنونی با روش توصیفی تحلیلی و با مراجعه به کتاب های مختلف روان شناختی و تکیه بر مکتب یونگ، مهم ترین کهن الگوهایی را که عامل رشد شخصیت انسان هستند، از دفترهای شعر ترکی و فارسی عمادالدین نسیمی استخراج نموده و سپس به نقد روان کانه آن ها پرداخته است. "کهن الگوهای رشد" همچون "سایه"، "آنیما" و "خویشتن" در قالب نمادهای گوناگون در شعر این شاعر به کار رفته است. با تحلیل روان شناختی شخصیت نسیمی از طریق این انگاره ها که سرنخ های نفوذ به روان او هستند، می توان پی برد که آن ها برای مدتی در شکل های مختلفی مانند "فرافکنی"، "همانند سازی"، "تورم روانی" و… رفتار این شاعر را تحت تاثیر قرار داده اند اما، او از طریق فرایند "فردیت" توانسته از ارزش های آن ها در مسیر خودسازی و رسیدن به "خود" بهره ببرد.

نقد رتوریکی در چند دهه اخیر به عنوان شیوه ای برای ارزیابی نامه های کتاب مقدس شناخته شده است. از منظر این منتقدان، نویسندگان کتاب مقدس در نگارش نامه ها (نامه به عبرانیان، نامه به غلاطیان) از اصول خطابه یا از دستورالعمل های تجویزی معلمان خطابه در غرب باستان پیروی کرده اند، در نتیجه نقد رتوریکی (نقدی که بر پایه اصول خطابه شکل گرفته است) رویکردی است که می تواند به شناخت بهتر متن و تجزیه و تحلیل ساختار آن کمک کند. اگرچه روش هایی که برای تحلیل نامه های کتاب مقدس پیشنهاد شده است صرفا برای تحلیل نامه ها مناسب است، اما می توان از این روش ها برای ارزیابی دیگر متون نیز بهره گرفت. در این مقاله ابتدا یکی از مهم ترین روش های نقد رتوریکی کتاب مقدس-که توسط جرج کندی محقق نامدار تاریخ خطابه ارائه شده است- را معرفی می کنیم، سپس ضمن معرفی متونی که برای بررسی با این روش انتقادی تناسب دارند، به تحلیل رتوریکی ابیاتی از رشیدالدین وطواط می پردازیم.

تغییرات شخصیتی سنایی با برخی از نظریه های رشد و بحران میان سالی مطابقت دارد. طبق اطلاعات زندگی نامه ای، وی در میانه عمر از بسیاری از فعالیت ها انصراف حاصل کرده و به گسترش فرصت های فراغت پرداخته است. این امر منجر به بازگشت به درون بینی و در نتیجه ارزیابی زندگی گذشته و بازنگری در طرح های آینده وی شده است. سنایی مدتی در بحران انتخاب انزوا یا هم جوشی با دیگران به سر برده که در نهایت به هم جوشی رو آورده که پیامد مثبت آن زایندگی در برابر رکود است. به این معنا که احساس تعهد بیش تری نسبت به جامعه کرده و در صدد هدایت نسل بعدی با ارائه برترین آثار ادبی با محتوای اندرز و حکمت و عرفان برآمده است. این تحولات با نظریه های بحران میان سالی افرادی چون وایلنت، پک، بوهلر، اریکسون و لوینسون مطابقت دارد.

این مقاله به تحلیل نمادهای داستان گنبد سیاه در هفت پیکرنظامی بر اساس نظریه فرآیند فردیت یونگ و نظریه تک اسطوره ژوزف کمپبل می پردازد. کمپبل برای سفر قهرمانان اساطیری برای دست یافتن به فردیت، الگویی در نظر گرفته است که از سه مرحله اصلی عزیمت، تشرف و بازگشت تشکیل شده است. در این مقاله، سفر قهرمان گنبد سیاه در هفت پیکرنظامی با این الگو و مراحل خردتر آن سنجیده و نشان داده شده است که این داستان نسبت به دیگر داستان های هفت پیکرتطابق کامل تری با مراحل سفر قهرمان دارد.

قصیده عینیه ابن سینا از جمله اولین آثاری است که در آن روح یا نفس ناطقه انسان به شکل یک پرنده به تصویر کشیده شده است. این قصیده نمایش فرود آمدن روان است که از جهان عقول مجرده در زندان تن اسیر می گردد و سرانجام آرزو می کند به خاستگاه نخستین خود بازگردد. قصیده عینیه محمدرضا حکیمی با نام "الوهیج" که در بحر کامل مضمر و با همان قافیه عینیه ابن سینا سروده شده است، در واقع پاسخی به عینیه ابن سینا در روزگار ما به شمار می آید. چارچوب نظری بحث تلفیقی از ادبیات و جهان بینی گنوسی ها درباره دوگانگی روح و جسم و هبوط روح از عالم بالا و اسارت آن در قفس جسم است. یافته های پژوهش نیز گویای این واقعیت است که عینیه ابن سینا و عینیه محمدرضا حکیمی دارای ساختار گنوسی هستند و با مقایسه محتوایی و ساختاری این دو چکامه می توان ضمن کشف تشابهات و تفاوت های موجود در آن ها، دغدغه های درونی و زوایای پیدا و پنهان اندیشه این دو حکیم را به شیوه توصیفی-تحلیلی شناخت.

در این مقاله به معرفی جامعه شناختی سبک هندی پرداخته شده است، آنگاه گفتمان ادبی انتقادی در غزل سه تن از بزرگ ترین نمایندگان این سبک (طالب آملی، کلیم کاشانی، صائب تبریزی) مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد مهم ترین دیدگاه شاعران پیرامون گفتمان های ادبی انتقادی در بردارنده این مفاهیم است: ضرورت آفرینش طرز تازه، بازتولید تعریف شعر، جست وجوی معنی بیگانه، توجه به استعاره، اهمیت معنی و مضمون، توجه به نقش مخاطب در آفرینش ادبی و نقد اوضاع اهل

این پژوهش در پی بررسی ترکیب بند هفتاد و دو بیتی دختر سالار بر اساس سبک شناسی لایه ای است. مسئله اصلی آن، پاسخ به این پرسش ها است که چگونه شعرستایشی بیشتر ژانرهای حماسی، تعلیمی و غنایی را در خود دارد و چه رازهای شاعرانه ای در آن نهفته است که سبک شناسی لایه ای به کشف آن می پردازد؟ از دیدگاه باختین در هر ژانری، مکالمه ای میان سبک های گوناگون و شکل های متفاوت بیان وجود دارد. در این شعر مکالمه ای بین ژانرهای مختلف در لایه آوایی با هارمونی و موسیقی خاصی و لایه واژگانی در درون متن و بافت صورت می گیرد. با تامل در شعر و خوانش دوباره، می توان متن را دوباره زنده کرد. شعری سهل و ممتنع که لایه های آوایی از جمله وزن، قافیه، ردیف، چینش واژگان و روابط حروف و لایه های واژگانی با دلالت های گزینش واژه از جمله حسی و ذهنی، عمومیت و خاص بودن، نگاه ایدئولوژی شاعر و رمزگان واژه، ضمن جذابیت اثر آن را ماندگار ساخته است.

در این پژوهش کوشش شده است به شیوه توصیف و تحلیل محتوا، گفتمان تعهد در شعر شاهرودی واکاوی شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد شاهرودی، به ویژه در دهه نخست شاعری‏، عمیقا متاثر از گفتمان متعهد بوده است. از مشخصه‏های متعهدانه شعر شاهرودی می‏توان به ترسیم زندگی کارگران، دفاع از آن‏ها، برانگیختن ایشان برای مبارزه، مخالفت با استبداد، ترسیم چهره مخوف استبداد، اشاعه امید به پیروزی نهایی برابر استبداد و ترویج مفهوم "صلح" اشاره کرد.