فهرست مطالب

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی - پیاپی 29 (پاییز 1396)

نشریه پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
پیاپی 29 (پاییز 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/09/27
  • تعداد عناوین: 8
|
  • علی آسمد جونقانی * صفحات 11-35
    اندیشه سیاسی از جمله موضوعات مطرح در ادب فارسی است که از دیرباز در شعر فارسی تجلی و نمود و بروز داشته است. جلوه های گوناگون تفکر انتقادی _ سیاسی به خصوص در داستان های باستانی و بخش های اسطوره ای، حماسی و تاریخی شاهنامه پیوند اندام واری با معمای شخصیت شاعر دارد. این مقاله درصدد آن است تا با روش نمونه گیری تصادفی ، اندیشه انتقادی حاکم در دوره باستان و رفتار حاکمان را در نمایش قدرت، سلطه و نابرابری اجتماعی بررسی نماید. تنوع محتوای سیاسی و درون مایه های انتقادی این حماسه بزرگ از حیث رفتارهای صاحبان قدرت و حاکمان با زیردستان و روش های بیدادگری آنان با عالمان، وزیران، موبدان، رقیبان، رعایا و حتی دشمنان که به شکل های مختلف نمود یافته؛ بیان گر گفتمان سیاسی حاکم در دوره باستان است و به عنوان سند تاریخی وسیله ای برای شناخت اوضاع و احوال اجتماعی برای نسل های هم زمان و پس از خود است. ضمن آن که فردوسی بخش عمده ای از شاهنامه خود را صرف حماسه نموده؛ ولی این بررسی نشان می دهد به رغم داعیه های دادگری و عدالت، زیاده خواهی، تعدی و ظلم، انتقام جویی، تطمیع و تهدید، انحصارگرایی، کشتن صاحبان خرد، دروغ و ده ها روش نکوهیده دیگر، تفکر غالب در دوره باستان بوده است.
    کلیدواژگان: اندیشه انتقادی، دوره باستان، روش های بیداد و ستم و شاهنامه فردوسی
  • سمیرا تیموری، سعید بزرگ بیگدلی*، قدرت الله طاهری صفحات 37-60
    نقد فمینیستی یا زن محور به عنوان یکی از رویکردهای نقد ادبی در سال 1929 توسط ویرجینیا وولف، فمینیست پیش گام بریتانیایی در کتابی با عنوان «اتاقی از آن خود» بنیان نهاده شد. پرداختن به تجربه های زنانه، تعامل با جهان مردانه و بررسی شاخصه های سبک زنانه، از مهم ترین محورهای این شاخه از نقد است. در این مقاله به بررسی تصویر زن در رمان رازی در کوچه ها از فریبا وفی، بر اساس مولفه های مذکور پرداخته می شود. نویسنده به ترسیم کلیشه «فرشته خانگی» می پردازد؛ زنی منفعل، که در برابر بی رحمی های نظام مردسالار و خشونت های همسرش، برای حفظ آرامش خانه، زبان سکوت را برمی گزیند. در پایان هم در وضعیت زنان و روابطشان تغییری رخ نمی دهد. در این اثر نیز مانند دیگر نوشته های زنانه، شاخصه هایی هم چون جزئی نگری، اطناب و پرحرفی، نوستالژی و دالان در دالان بودن به چشم می خورد.
    کلیدواژگان: نقد فمینیستی، فریبا وفی، رازی در کوچه ها، تجربه های زنانه، سبک زنانه
  • عباس سعیدی، یدالله شکری * صفحات 61-90
    عنصر گفتگو به عنوان یکی از عناصر کاربردی در داستان، اهرمی موثر و مفید است که می تواند نویسنده را در پرداخت دیگر عناصر داستان، شکل دادن به عمل داستانی و تبیین پیرنگ و درون مایه اثر یاری نماید و زمینه را برای روشن نمودن تم و موضوع داستان و ورود به دنیای درونی شخصیت های اثر فراهم سازد. به همین جهت بررسی عنصر گفتگو در داستان و تحلیل نحوه به کارگیری این عنصر از سوی نویسنده در داستان، مولفه ای است که می تواند ملاکی برای سنجش توانایی یا ناتوانی نویسنده در خلق یک اثر داستانی قلمداد شود. در این مقاله، با توجه به این مهم، نویسندگان به بررسی رویکرد صادق چوبک در استفاده از گفتگو در داستان کوتاه «گورکن ها» از مجموعه داستان «روز اول قبر» اقدام نموده اند و با روشن کردن شگرد استفاده وی از این عنصر در داستان، به عنوان نویسنده نسل اولی داستان نویسی معاصر و کارکرد این عنصر در داستان، توانایی داستان پردازی وی را مورد محک قرار داده اند.
    کلیدواژگان: عنصر گفتگو، داستان کوتاه، گورکن ها، صادق چوبک
  • کامران سلیمانی، غلامرضا کریمی فرد*، محمود آبدانان مهدی زاده صفحات 91-113
    احمد وائلی یکی از خطیبان و شاعران برجسته معاصر شیعی در عراق است. شعر این شاعر بزرگ از ابعاد گوناگون شکلی و محتوایی، توجه ناقدان و ادیبان را به خود جلب کرده است. وی با سبکی نافذ، محکم و قوی و عاری از تکلف و عاطفه ای صادقانه، تصاویر ادبی و هنری جذاب و دلنشین و زیبایی خلق کرده است که از جهات مختلف قابل بررسی و ارزیابی است. کاربرد صور خیال در شعر دینی احمد وائلی از فراوانی و زیبایی شگرفی برخوردار است. از بین صورت های تصویرسازی در شعر وائلی، تشبیه و استعاره چشمگیرترند. وائلی، به عنوان یک شاعر فرهیخته و آگاه، از تصاویر هنری جهت دفاع از حریم اهل بیت(علیهم السلام) و بیان ظلم و جور دشمنان ایشان و به عنوان ابزاری در خدمت اندیشه ها و پیام های دینی خویش بهره گرفته است. وی توانسته است نتایج اجتماعی و فرهنگی مورد نظر خود را از بطن اشعار خویش استخراج کند و با مهارت خاصی میان چالش های موجود در جهان اسلام و اشعار خود، با زبانی خطابی، امروزی و شیوا در قالب شعر سنتی، پیوندی مناسب و امروزی برقرار سازد. این پژوهش بر آن است تا با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از مبانی نقد ادبی نوین در حوزه صور خیال، جلوه های مختلف تصویرگری در شعر دینی احمد وائلی، بر اساس عناصری چون، تشبیه و استعاره را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
    کلیدواژگان: احمد وائلی، شعر دینی، خیال، تشبیه، استعاره
  • تهمینه شجاعت زاده، نرگس اسکویی * صفحات 115-133
    رمان «انگار گفته بودی لیلی»، رمانی روان شناختی با دیدگاهی انتقادی- اجتماعی است. این رمان دارای ذهنیت زنانه و نظام تک آوایی است و حضور مردان در آن، فقط از پس نگاه زنانه قابل رویت است. در میان عناصر روایت ساز این رمان، شخصیت پردازی نقش مهمی به عهده دارد و اغلب شخصیت ها، نقش های جنسیتی شاخصی در ابعاد اجتماعی و فردی ایفا می کنند. یکی از جذاب ترین شخصیت های موجود در رمان، شخصیت محمود است؛ این شخصیت پیچیده و عصبی، در داستان حاضر بسیار هنرمندانه و قوی طراحی و پردازش شده است. تحقیق حاضر به قصد تحلیل روان شناختی محمود و بر مبنای نظریات هورنای در موضوع شخصیت عصبی انجام گرفت. نتایج تحقیق، ناظر بر آن است که محمود، رهبر فرقه عرفانی خاص، که با فراگیری دانش روان شناختی و با غلبه بر نیروی ذهن و فکر دیگران، افراد را تحت نفوذ اراده خود درمی آورد و سوءاستفاده می کند، دارای شخصیت عصبی از نوع کمال گرا و خودبزرگ ساز است. رشد در شرایط سخت کودکی (خانواده تک والد، فقر، احساس حقارت ناشی از شغل مادر) ریشه اصلی ایجاد اضطراب اساسی، اختلال شخصیتی و تمایلات او به خود ایده آلی کمال گرا و قدرت طلب بوده است. او که نقش جنسیتی مرد مجنون را هم در این داستان ایفا می کند، تضاد اساسی مابین مهرطلبی و قدرت طلبی را در طرحواره شخصیتی خود به نمایش می گذارد.
    کلیدواژگان: انگار گفته بودی لیلی، کارن هورنای، سپیده شاملو، عصبیت، شخصیت پردازی، خودبزرگ بینی
  • سید فضل الله میرقادری*، داوود نجاتی، عفت مردانی صفحات 135-156
    عبدالرحیم محمود، از پیش گامان ادبیات مقاومت فلسطین است که پژواک مبارزه، پایداری و صلح طلبی در اشعارش طنین افکن شده است. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی به نقد درون مایه های پایداری در اشعار شاعر می پردازد و جنبه های هنری و شگردهای ادبی به کاررفته در آن ها را تصویر می نماید. نتایج برآمده از پژوهش گویای این است که عبدالرحیم محمود، کوشیده است از رهگذر تصویرپردازی های هنرمندانه و تکرارهای شاعرانه، عرق میهن دوستی و روحیه دفاع از سرزمین را که سنگ بنای پایداری است، به شکل قابل توجهی به مخاطب خود انتقال دهد. شعر محمود، با صراحت بیان و کلام ساده و صمیمی خود، طرحی نو در ادبیات مقاومت فلسطین درافکنده است. از مهم ترین مولفه های پایداری در اشعار شاعر می توان به: استعمارستیزی، تلاش در جهت بیداری، توصیف شهادت و رشادت رزمندگان، توصیف خفقان حاکم بر جامعه، آزادی خواهی و صلح طلبی اشاره نمود.
    کلیدواژگان: ادبیات پایداری، فلسطین، آزادی خواهی، عبدالرحیم محمود
  • اکرم هراتیان * صفحات 157-170
    ابن یمین فریومدی از شاعران معروف تاریخ ادبیات فارسی در نیمه دوم قرن هفتم و نیمه اول قرن هشتم هجری است. آنچه امروز از شعر او در اختیار ماست؛ مجموعه ای چندهزار بیتی در قالب های مختلف شعری که بخش مهمی از آن غزلیات است. از چندین دهه پیش که حسینعلی باستانی راد دیوان ابن یمین را تصحیح و منتشر کرد، تنها مرجع محققان برای شعر ابن یمین، همین دیوان مصحح وی بوده است که پس از مقابله این تصحیح با دیگر نسخه های خطی به دست آمده، تعداد زیادی ابیات از اغلاط پیراسته و چندصد بیت دیگر؛ به ویژه در غزلیات به متن افزوده خواهد شد. در این مقاله بخش غزلیات دیوان ابن یمین را با نسخه هایی که مورد مراجعه مصحح پیشین نبوده است، مقابله کرده ایم و ضبط یا ضبط های جدید را با توجه به قرینه هایی که در آن، بیت یا غزل یا احتمالا در اشعار ابن یمین یافت می شود، سنجیده ایم.
    کلیدواژگان: قرن هشتم، دیوان اشعار، تصحیح، ابن یمین فریومدی، غزلیات
  • رقیه همتی * صفحات 171-195
    در این جستار با روش توصیفی تحلیلی به بررسی چهار قصه از افسانه های ایرانی که شهرت فراوان و شخصیت کودکانه دارند، پرداخته ایم و تعداد و توالی خویشکاری آن ها را با الگوی ساختاری پراپ مقایسه کرده ایم. نتیجه به دست آمده، نشان می دهد که علی رغم وجود نکات مشابه در خویشکاری ها، توالی آن ها تفاوت چشمگیری با الگوی ساختاری پراپ دارد؛ علاوه بر آن بررسی این جنبه از قصه های پریان به دریافت قدمت روایت های مختلف از یک قصه و نیز قدمت آن نسبت به سایر قصه های مشابه نیز تعیین می شود. چنان که قصه «گل خندان» با دارا بودن بیشتر خویشکاری ها و نیز رعایت توالی آن ها، قدیمی تر از سه قصه دیگر به نظر می رسد و در مرتبه بعدی قصه «دختر نارنج و ترنج» قرار می گیرد و دو قصه «ماه پیشونی» و «نمکی و دیو بدجنس» دارای روایت جدیدتر و متفاوت تری هستند.
    کلیدواژگان: افسانه های پریان، ریخت شناسی، پراپ، الگوی ساختاری، دیرینگی روایت