نشریه قرآن پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)
سال یازدهم شماره 2 (پیاپی 21، پاییز و زمستان 1395)

تا کنون پژوهش جامعی درباره تمدن پزشکی مسلمانان و مستشرقان انجام نگردیده است، اما بسیاری از کتاب های طبی برای نخستین بار توسط مستشرقان چاپ شده است. آنان در جست وجوی نسخه های خطی کتاب های طبی در کشورهای مختلف جهان اسلام به دنبال یافتن کتاب های طبی بودند تا آنان را به ظاهر مورد تحقیق قرار دهند و پس از تحقیق جهت دار خویش، آنها را احیا و منتشر نمایند. بسیاری از مقدماتی که آنان به عنوان دیباچه یا معرفی اثر در ابتدای این کتاب ها آورده اند، خوانندگان را به سوی اهداف از پیش تعیین شده آنان سوق می دهد. می توان گفت انگیزه آنان در موضوعات طبی به ظاهر یک نوع تلاش علمی است، اما آنان با جهت گیری خاصی به احیای این کتاب ها روی آورده اند. در نوشتار حاضر، تمدن پزشکی مسلمانان و مستشرقان بر اساس فعالیت خاورشناسان و معرفی فعالان این حوزه، منابع تاریخ پزشکی و کتاب نگاری و بررسی کتاب های معتبر پزشکی مانند «قانون» بوعلی سینا به تفصیل ارائه می گردد.

در میان تمام ادیان جهان، دین مبین اسلام به سبب الهی و وحیانی بودنش توانسته تمایز بسیار جدی با دیگر ادیان الهی ساختگی و بشری پیدا کند و همین ویژگی سبب جاودانه ماندن و تقدس قرآن شده است. این امر حساسیت مغرضان و دشمنان اسلام ، به ویژه یهودیان را برانگیخته و با جعل اصطلاح «محمدیسم» مبنی بر اینکه دین اسلام مذهبی محمدی است، ساحت مقدس قرآن و به تبع اسلام را مورد هدف و حمله قرار داده اند تا به دیگران این شبهات را القا کنند که اسلام منشا وحیانی ندارد، بلکه دینی بشری و کتاب آسمانیش نیز تدوین بشری دارد. در نوشتار حاضر، پس از روشن سازی معنای اصطلاح «محمدیسم» و بیان پیامدهای مخرب این نوع نگرش برای قرآن و جهان اسلام، دیدگاه ها و شبهات مختلف مستشرقان، یهودیان و برخی افراد مغرض پرداخته و سخنان صریح برخی دانشمندان غرب را در وحیانی بودن قرآن مورد توجه قرار داده است.

در طول تاریخ مستشرقان زیادی درباره قرآن و اسلام پژوهش کرده اند، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مستشرقان تحقیقات خود را علیه اسلام، پیامبر(ص) و مکتب اهل بیت(ع) شدت بخشیدند و در مقابل چالش ها به جای ارائه حقایق به اهانت و افتراء به اسلام و نقد سیره و زندگی پیامبر پرداخته اند. در این میان مسئله تعدد زوجات پیامبر یکی از موضوعات مورد توجه مستشرقان بوده و این موضوع را دلیلی بر شهوترانی پیامبر و علاقه مفرط ایشان به زنان و مانع گرایش افراد به اسلام و به تبع آن تضعیف دین اسلام دانسته اند. در حالی که با نگاه جامع به آیات و روایات و منابع تاریخی و حدیثی، تعارض این ادعاها با ویژگی های شخصیتی پیامبر(ص) و واقعیت های تاریخی روشن می شود. از طرف دیگر، تمام ازدواج های آن حضرت بعد از وفات حضرت خدیجه(س) دارای مصالح و حکمتی بوده است. در این نوشتار کوشیده شده است تا با بررسی ادله و حکمت های ازدواج های رسول خدا و بیان اهداف هر یک از آنها و همچنین بیان دیدگاه های برخی از اندیشمندان منصف غربی، بطلان دیدگاه های مستشرقان روشن و از ساحت مقدس نبی اکرم(ص) در حد توان دفاع گردد.

«محمد آرکون» دانشمند معاصر الجزایری تبار، دیدگاه های خاصی پیرامون قرآن کریم دارد که بسیاری از قرآن پژوهان را تحت تاثیر خود قرار داده و بسیاری از متفکران جهان اسلام و عرب را به خود مشغول داشته و منابع، اندیشه ها و آثار او مورد بررسی و نقد اندیشمندان زیادی قرار گرفته است. یکی از موضوعاتی که وی مفصل به آن پرداخته، مباحث مربوط به «زبان قرآن» است. آرکون در آثار مکتوب و سخنرانی های خود، به ویژه در کتاب «قرائت قرآن» ویژگی هایی برای زبان قرآن قائل است که جای بررسی و نقد دارد. در این نوشتار نقطه نظرات وی در چهار محور اسطوره انگاری قرآن، هرمنوتیک فلسفی، نگاه ناسوتی به وحی و تطبیق خصوصیات عهدین بر قرآن کریم نقد شده است.

نوشتار حاضر در نقد مقاله «زبور» از آری شیپرز در دایره المعارف قرآن لیدن است. مهم ترین مباحث مقاله مذکور تعریف واژه زبور و تاریخ نگارش آن، نسخه های گوناگون زبور و اقسام آن، شباهت زبور و قرآن، حضرت داوود (ع) به عنوان نویسنده حکایت های مزامیر، ابتکار آن حضرت در همراه کردن سخنرانی با آواز و موسیقی، روابط خانوادگی حضرت داوود (ع)، تاثیر صوت وی بر حیوانات و طبیعت، آزمایش حضرت داوود (ع) و دعای او برای آمرزش است. بررسی دیدگاه های آری شیپرز درباره تاریخچه زبور و داشتن رویکرد تطبیقی در داستان حضرت داوود (ع) در خور توجه است، اما اشتباهات وی در موضوعاتی چون مورد آزمایش قرار گرفتن آن حضرت و موسیقی دان و پادشاه دانستن او، نشان می دهد که وی جانب دارانه با مسائل برخورد کرده است. او به دلیل یک سونگری، نتوانسته به دیدگاه های معتبر و اصیل اسلامی بپردازد و همین امر از اعتبار اثر وی می کاهد.

حرز در فرهنگ اسلامی به پاره ای از آیات، اذکار، اوراد و ادعیه ماثوری اطلاق می شود که برای حفظ جان و مال از آسیب ها خوانده می شود یا به صورت مکتوب با خود حمل می گردد. استعمال حرز برای مصونیت از آزار شیاطین و جنیان و نوشتن و املاء کردن آن برای شفای بیماران نزد برخی طبقات اجتماعی نیز متداول بوده است که برخی فاقد مستند روایی است. اهمیت پژوهش در این زمینه زمانی روشن می شود که بدانیم بی مبالاتی در استفاده از اوراد و عدم توجه به ماثور بودن آنها در بسیاری از موارد باعث بروز زیان های جبران ناپذیر می گردد. بررسی دیدگاه مستشرقان در خصوص فرهنگ استعمال حرز در میان مسلمانان و کتب دینی آنها که حاکی از نوع نگاه پیروان اسلام و رهبران دینی آنان به نیروهای ماوراء طبیعی است، نیز حائز اهمیت است. در این نوشتار تلاش شده با تکیه بر تحقیقات و نگاه خاص مستشرقان و بررسی و نقد پژوهش آنها در این زمینه، نگاه صحیحی از حرز و تعویذات با توجه به آموزه های دین اسلام و به خصوص فرهنگ تشیع با تکیه بر آیات و روایات ارائه گردد.