فهرست مطالب

کاوش نامه ادبیات تطبیقی - پیاپی 24 (زمستان 1395)

کاوش نامه ادبیات تطبیقی
پیاپی 24 (زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/12/28
  • تعداد عناوین: 9
|
  • مقاله پژوهشی
  • حسین ابویسانی، امید پورحسن صفحات 1-21
    سبک شناسی، دانشی است که تلاش می کند از یافته های علوم مختلف، مانند بلاغت، تاریخ ادبیات، زبان شناسی و… بهره گیرد. این دانش، در روند بررسی و تحلیل متن، از خردترین لایه که آواهای متن باشد، آغاز می کند و در نهایت سعی می کند به سطح فکری متن برسد. یکی از مهم ترین روش هایی که شاعران معاصر از آن بهره می گیرند، گرایش به سنت و بهره گیری از آن، جهت غنا بخشیدن به اثر خویش است. از جمله مهم ترین بخش سنت، میراث صوفیه است که به خاطر دارا بودن ویژگی چندمعنایی – چه در متون صوفیانه و چه شخصیت های صوفیه - یکی از توانمندترین ابزارهای موجود برای آفرینش تصویر شعری است. حسین بن منصور حلاج نیز یکی از این شخصیت های چندمعناست. این مقاله، سعی دارد تا با بررسی سبک شناختی دو شعر از ادونیس و شفیعی کدکنی، در سطوح زبانی، ادبی و فکری، تصویر و خوانش متفاوتی را که این دو شاعر از حلاج ارائه می دهند، آشکار سازد. بر این اساس، مشخص می شود که حلاج برای ادونیس، اسطوره رستاخیز و ولادت مجدد و برای شفیعی، اسطوره پایداری و مقاومت در برابر نظام ستمکار پهلوی است؛ افزون بر این، در پژوهش حاضر، در تحلیل شخصیت حلاج از روش یونگ نیز بهره گرفته است.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، تصوف و عرفان اسلامی، حسین بن منصور حلاج، ادونیس، شفیعی کدکنی، سبک شناسی
  • محمدجعفر اصغری صفحات 23-44
    جستار پیش رو، کوششی است تطبیقی و سبک شناسانه دو سروده «طریق واحد» از نزار قبانی (1998-1923) و «سمند صاعقه» از نصرالله مردانی (1383-1326). دو ادیب یادشده که با هجوم ملت های بیگانه به کشورهای فلسطین و ایران روبه رو هستند، در سروده خویش، ضمن دعوت به حضور سریع در میدان نبرد، مخاطب را به ایستادگی و پایداری در برابر اشغالگران فرامی خوانند. این مقاله درصدد بررسی سبک شناسانه همسانی ها و ناهمسانی های موضوعی و فنی جلوه های پایداری دو سروده، در سه سطح فکری و ادبی و زبانی با تکیه بر چارچوب های ادبیات تطبیقی است. مهم ترین یافته های برآمده از این پژوهش نشان می دهد که دو شاعر در سروده خود با به کارگیری واژگان و عبارات الهام بخش پایداری و اسلوب تکرار و همچنین استفاده از تصاویر فنی، در پی انتقال مفهوم خویش به مخاطب هستند. به لحاظ موضوعی، سروده مردانی بر مفهوم شهادت، به عنوان یکی از مولفه های ادبیات پایداری تاکید می ورزد، اما گستره جغرافیایی پایداری در سروده قبانی فراگیرتر است.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، شعر معاصر عربی و فارسی، شعر پایداری، سبک شناسی، نزار قبانی، نصرالله مردانی
  • احمدرضا حیدریان شهری، معصومه نصیری صفحات 45-63

    پدیده شهر، در بیان رنج های جامعه و همچنین در نمود آرزوی آفرینش ناکجاآباد، نگاه شاعران زیادی را به یکدیگر پیوند داده است. نیشابور، شهری است که در آثار عبد الوهاب البیاتی و محمدرضا شفیعی کدکنی، جایگاه ویژه‏ای دارد. بیاتی به ویژه در مجموعه شعری «الذی یاتی ولا یاتی» و شفیعی در دفتر شعر «در کوچه باغ های نشابور» سیمایی متفاوت از نیشابور را ترسیم نموده‏اند. این پژوهش، با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با نظر به اصول مکتب ادبیات تطبیقی فرانسه می کوشد تا چگونگی نمود سیمای نیشابور را در شعر البیاتی و شفیعی کدکنی بررسی نماید و همسانی ها و ناهمخوانی های تصویر نیشابور را در رویکرد دو شاعر، مورد بازخوانی و تحلیل قرار دهد. نگارندگان در این نوشتار، برآنند تا با بررسی شهرسروده های بیاتی و شفیعی کدکنی، وجوه اشتراک و افتراق بازتاب یافته در سروده های آنان را در ترسیم شهر و به‏ویژه شهر نیشابور به بوته بحث و بررسی بگذارند. برآیند پایانی این خوانش تطبیقی، از یک سو حکایت از ترسیم همانند جلوه هایی مانند ترس، تاریکی، درنده خویی، تسلیم، بیم و امید از شهر نزد دو شاعر دارد و از سوی دیگر، نشان از کاربست یک طیف واژگانی مشابه توسط دو سراینده دارد که به‏ویژه در راستای ترسیم احساس حسرت، دریغ و اندوه آنان نسبت به شهر ستمدیده و به قهقرارفته نیشابور نمود یافته است؛ هرچند گونه‏ای امیدواری به رستاخیز نیشابور و ساخت ناکجاآباد نیز در اشعار دو شاعر، قابل ردیابی است.

    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، عبد الوهاب البیاتی، محمدرضا شفیعی کدکنی، نیشابور، ناکجاآباد
  • حسین صدقی، فاطمه معنوی صفحات 65-89
    بروز پیامدهای مختلفی چون صنعتی شدن جوامع، جنگ جهانی اول، تضاد طبقاتی، مفاسد اجتماعی، نظام های سیاسی مستبد، حکومت های استعماری و نظایر آن، سبب شد که شماری از نویسندگان و شاعران در فرانسه گرد هم آمده، ادبیات پوپولیستی را بنیان نهند و توجه قشر روشنفکر ادبی را به این مقوله جلب کنند؛ از آنجایی که گرایش به این مکتب در ایران و دولت عثمانی و در کشورهای تابعه این حکومت، نظیر مصر چشمگیر بوده است، از این رو، در این جستار، تلاش شده است تا به بررسی
    جنبه های گوناگون تفکرات پوپولیستی در شعر میرزاده عشقی و احمد شوقی پرداخته شود؛ چراکه شحصیت های مذکور در جریان انقلاب مشروطه ایران و نهضت بیداری مصر، با تکیه بر سلاح قلم در جهت آگاهی و بیداری قشرهای مختلف جامعه خود گام های موثری برداشته اند و مطالعه مجموعه اشعار آن ها بیانگر این است که این شاعران، نه تنها از پیشگامان تجدد، نوگرایی و استقلال طلبی ملت های خود بوده اند؛ بلکه از پیش قراولان ادب معاصر ایران و مصر نیز هستند که شعر را از دام سنت های کهن و مدایح پادشاهان رها کرده و در خدمت مردم و جامعه قرار داده ا ند.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، پوپولیسم، جامعه شناختی ادبی، میرزاده عشقی، احمد شوقی
  • عبدالاحد غیبی، رویا بدخشان صفحات 91-117
    میرال الطحاوی یکی از چهره های مطرح داستان نویسی معاصر مصری است که به خاطر نگارش رمان هایی در حوزه مشکلات زنان و اوضاع جامعه، توانسته است در مدت کوتاهی، میان رمان نویسان، آوازه و شهرتی کسب کند. رمان بروکلین هایتس یکی از مهم ترین و برجسته ترین آثار این نویسنده می باشد که محتوا و درون مایه آن را بر پایه مفاهیم اشعار و زندگی شاعر ایرانی، «فروغ فرخزاد» نگاشته است. الطحاوی در این رمان، از دو جهان متضاد سخن می گوید؛ از یک سو، به درد و رنج های زنان در جامعه می پردازد و از سوی دیگر، مشکلات مهاجران، به ویژه زنان مهاجر در غرب، را تبیین می کند. محتوا و ترتیب نگارش رمان به گونه ای طراحی شده است که احوال قهرمان داستان در رمان مذکور، گویای زندگی فرخزاد می باشد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف بررسی و بیان تاثیرپذیری الطحاوی در تالیف رمان بروکلین هایتس از شعر و زندگی فروغ فرخزاد نوشته شده است، ره آورد آن، بیانگر این حقیقت است که الطحاوی، گذشته از اینکه با فرخزاد در بسیاری از گرایش های فکری موافق است، بسان او، مسائل و مشکلات زنان را در جامعه مردسالار بازتاب می دهد و قهرمان داستانش در غالب ابعاد مختلف زندگی، همچون زندگی سراسر درد، رنج و مصیبت، از فرخزاد تاثیر پذیرفته است.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، شعر معاصر فارسی، بروکلین هایتس، فروغ فرخزاد، میرال الطحاوی
  • فاطمه قادری، مریم کیانی، مرضیه کاظمی زهرانی صفحات 119-140
    «مولود فرعون» و «جلال آل احمد» در ادبیات الجزایر و ادبیات فارسی، متاثر از اوضاع نابسامان جامعه خویش در ضمن داستان پردازی، به نقد و تحلیل رفتارهای اجتماعی نامناسب روزگار خود پرداخته اند، و هر دو از مصلحان و روشنفکران جامعه خود نیز بوده اند. رفتارهای نامطلوب در میان مردم همچون حسادت، سوءظن، خرافات و تقلید از پوشش های غربی نیز مورد انتقاد این دو نویسنده قرار داشته است. این مقاله به شیوه توصیفی - تحلیلی و بر اساس مکتب تطبیقی آمریکایی، رمان ابن الفقیر مولود فرعون و داستان مدیر مدرسه جلال آل احمد را از منظر جامعه شناسی ادبی مورد بررسی قرار داده است. از مهم ترین دستاوردهای پژوهش حاضر می توان انعکاس مفاهیم و مضامینی چون فقر، تبعیض، جهل و اوضاع نابسامان خانواده و… را نام برد، با این تفاوت که «مولود فرعون» جامعه روستایی خود و «جلال آل احمد» جامعه کوچک مدرسه را مورد انتقاد قرار داده اند؛ اما با این حال، فقر را عامل اصلی نابسامانی مردم می دانند.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، ادبیات داستانی، مولود فرعون، جلال آل احمد، ابن الفقیر، مدیر مدرسه
  • تیمور مالمیر، غلامرضا شمسی صفحات 141-162
    کتاب کنوز الودیعه من رموز الذریعه با هدف ترجمه کتاب الذریعه إلی مکارم الشریعه نوشته شده است و نمونه درخشانی از ترجمه پویا در متون کهن ادب فارسی است؛ گونه ها و گفتمان های مختلف فرهنگی و ادبی رایج در تاریخ ایران تا قرن هشتم در آن گرد آمده است. در این مقاله، با استفاده از روش ترامتنیت ژنت، به تبیین نقش این گونه ها و گفتمان ها در تعیین جایگاه کتاب کنوز الودیعهدر متون ادب تعلیمی پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد؛ کنوز الودیعهبر اساس نظام ها، رمزگان و سنت های ایجادشده توسط آثار ادبی پیشین بنا شده است و آیات، احادیث، روایات، حکایات و اشعار فارسی و عربی در آن، حضوری پررنگ دارند و شرح و بسط عبارات کتاب الذریعهو بهره جستن از متون اخلاقی فلسفی، دینی، ایرانشهری، عرفانی و تاریخی ایرانی و اسلامی، این کتاب را به مخزن گنج هایی چون الادب الکبیر ابن مقفع، جاودان خرد ابن مسکویه، الذریعه راغب اصفهانی و صدها متن اسلامی و ایرانی دیگر بدل ساخته است.
    کلیدواژگان: ادبیات تعلیمی، بینامتنیت، ترامتنیت، الذریعه إلی مکارم الشریعه، کنوز الودیعه من رموز الذریعه، اخلاق اسلامی
  • محمدحسین محمدی ، علی جعفر جعفر صفحات 163-182
    بزرگ علوی (1283-1375) و عبد الرحمن منیف (1933-2004)، از تواناترین نویسندگان معاصر ادب فارسی و عربی در ادبیات زندان هستند. در آثار منیف و علوی، همه جا دیوار، رنج، مرگ، زندان و شکنجه است. رمان شرق المتوسط منیف و ورق پاره های زندان بزرگ علوی به شرح برخوردهای توهین آمیز و خشونت بار ماموران با زندانیان سیاسی است که تصویری از فضای خفقان بار دوران دیکتاتوری رضاشاه و فضای حاکم در شرق المتوسط (کشورهای عربی) می باشد. روش پژوهش در این مقاله، تحلیلی - توصیفی و بر اساس مکتب تطبیقی آمریکا است.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، ورق پاره های زندان، شرق المتوسط، بزرگ علوی، عبد الرحمن منیف
  • سیدکمال موسوی، سید محمدرضا ابن الرسول صفحات 183-206
    در مقاله ای که پیش رو دارید، نگارندگان با در نظرداشت پژوهش های پیشین درباره اثرپذیری ملک الشعرای بهار از قرآن، حدیث، امثال، حکم و متون نظم عربی و به روش توصیفی - تحلیلی، نویافته های خود را در این باره با سامانی دیگر نمایانده اند. در این راستا، نتایج جست وجو در سرچشمه های عربی برخی از سروده های بهار و انواع بهره برداری های وی از ادب عربی در سه بخش همسانی های شعر بهار با شعر عربی، تمثل به امثال و حکم عربی و ترجمه منظوم شعر عربی عرضه گشته است. از مهم ترین یافته های جستار حاضر، می توان به این نکته اشاره کرد که اثرپذیری بهار از ادب عربی غالبا با ابتکار و نوآوری و بازسرایی همراه است و به هیچ روی، بوی تقلید از آن استشمام نمی شود و به همین سبب، بازشناسی نمونه های فراگیری او بسیار دشوار است.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، ملک الشعرای بهار، ادب عربی، بازآفرینی ادبی، شعر عربی