فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 17 (تابستان 1395)

باورداشت مهدویت، شاخص عقیدتی شیعه و از مقبولات اهل سنت به شمار می رود و دشمنان اسلام و دگراندیشان در طول تاریخ، با هدف تضعیف، تخریب و دگرگونی آن، فعالیت های گوناگونی انجام داده اند. از این رو برای دفاع و گسترش فرهنگ صحیح مهدویت، بررسی چگونگی فهم متفکران غربی از عقیده مهدویت و چگونگی القای آن، ضرورتی انکارناشدنی است. کتاب مقدس ترین جنگ ها اثر تیموتی فرنیش _ که یکی از پر فروش ترین کتاب های مستشرقان درباره اسلام با موضوعیت جهاد و مهدویت به شمار می آید _ از جمله آثاری است که به مسئله مهدویت پرداخته است. سنگ بنای اندیشه فرنیش آن است که دیدگاه های اهل سنت را دیدگاه اسلام برشمرده و به شیعه نگاهی حاشیه ای دارد. از آن جا که علمای اهل سنت درباره آموزه های مهدویت به دو دسته مخالفان و موافقان تقسیم می شوند، فرنیش سعی کرده چالش های پیش روی مهدویت را در میان اهل سنت بیان کند، اشکالات مخالفان مهدویت را مطرح نماید و پاسخ معتقدان به مهدویت را نقل کند. در این راستا دیدگاه های خود را نیز به طور سربسته اشراب می کند، به گونه ای که اشکالات را پررنگ جلوه می دهد و پاسخ ها را توجیهی و کم ارزش می نمایاند. از نظر وی، اهل سنت مهدی گرا برای اثبات ادله خود به راه حل های ارائه شده توسط شیعه متوسل شده و مخالفان مهدویت نیز به دستاویزهای عقلانی متفکران غربی نظیر فوکویاما تمسک می جویند. در نهایت به نظر می رسد فرنیش از نگاه یک غربی مسیحی درباره دیدگاه مسلمانان به دنبال اصلاحاتی به سبک غرب گرایانه است که بتواند از این راه، با ایجاد رویکرد اعتدالی، مواجهه مسلمانان انقلابی و معتقد به مهدویت با غرب را از حالت مخاطره آمیز بودن برهاند و اندیشه مهدویت را در عمل خنثی سازد. نوشتار حاضر ضمن بیان نکات قوت کتاب فرنیش، استراتژی وی را در بوته نقد قرار داده است.

در کتب حدیثی اهل سنت، روایات متعددی درباره اخبار از آینده وجود دارد. این روایات همواره مورد توجه و اهتمام مسلمانان بوده اند. در یک تقسیم بندی کلی، احادیث یادشده درباره فتن، مبشرات و علائم آخرالزمان و اشراط الساعه هستند. این احادیث موجود در کتاب های اهل سنت، در مجموع روحیه انفعال و ترس از آینده را القا می کنند و مومنان را به فرار از فتنه ها و دخالت و مشارکت نکردن در آن ها دعوت می نمایند. این نگاه سلبی در بسیاری از این احادیث به چشم می خورد. در این میان، قرائتی متفاوت از احادیث یادشده وجود دارد که فاقد این روحیه سلبی است و پیروان خود را برای سرکوب فتنه و محقق کردن وعده الهی به اقدام و حرکت وامی دارد. این حرکت در روز اول محرم سال 1400 هجری با قیام جهیمان العتیبی در عربستان و اشغال مسجدالحرام تحقق یافت. آن چه خوانش جهیمان را از حالت انفعالی خارج می کرد، پرداختن به مسئله مهدی بود.
این نوشتار در صدد بررسی خوانش جهیمان العتیبی از احادیث آخرالزمان، در رسائل به جای مانده از اوست.

انسان برای رسیدن به اهداف گوناگون خود، نیازمند الگوها و روش هایی خاص است که در مجموع، با نام سبک زندگی شناخته می شوند. بر اساس همین نیاز انسان، دین اسلام با توجه به اهمیتی که برای سعادت بشر قائل است و برای نزدیک کردن انسان به سعادت، روش هایی خاص معرفی می کند.
نوشتار حاضر با هدف بررسی مفهوم سبک زندگی انتظار و دستاوردهای معنوی و روان شناختی آن، با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی _ توصیفی نگاشته شده است. سبک زندگی انتظار، به عنوان یکی از شیوه های دستیابی انسان به کمال، دستاوردهای مهمی دارد که حفظ و ارتقای سلامت روانی، افزایش توان مقابله با مشکلات، کاهش اضطراب مرگ، افزایش مثبت نگری و تغییر نگرش نسبت به جنسیت، از جمله آن هاست.

بی گمان مسئله مهدویت از جمله مسائل مهم اعتقادی مسلمانان به شمار می رود که در طول تاریخ مورد توجه علما و محدثان قرار گرفته و پرداختن به آن _ که در ساختار معرفتی و اعتقادی مسلمانان تاثیری عمیق دارد _ دارای اهمیتی ویژه است. از سوی دیگر، پژوهش درباره این موضوع در صحیح بخاری _ که مهم ترین منبع دینی اهل سنت است _ اهمیت مسئله را دوچندان می کند. برخلاف تصور برخی که گمان کرده اند در صحیح بخاری به موضوع مهدویت اشاره نشده است، نگارنده اعتقاد دارد در کتاب یادشده، این موضوع از جهات گوناگون مورد توجه واقع شده است. بخاری در صحیح خود، به حدیث معرفت و نیز روایت دوازده خلیفه پرداخته و نیز به برخی از موضوعات مهم علائم ظهور مانند نزول عیسی(ع) در آخر الزمان و اقتدا به امام مهدی(عج)، ظهور سفیانی، خسف بیداء و... تصریح کرده است. در این نوشتار سعی شده به روش تحلیلی و با نگاه تطبیقی _ تقریبی، این موارد بازنمایی شوند.

پژوهش پیش رو با هدف بررسی دیدگاه های متخصصان درباره راهکارهای تربیت فرهنگی زمینه ساز ظهور در برنامه های درسی دانشگاهی انجام شده است. این مطالعه، یک پژوهش کیفی به شمار می رود و جامعه آماری آن، متخصصان حوزه های برنامه درسی و فلسفه تعلیم و تربیت هستند که به کمک روش نمونه گیری هدفمند (غیرتصادفی) تعداد 15 نفر از آنان به عنوان نمونه انتخاب شده اند. دیدگاه های افراد، با مصاحبه نیمه ساختاریافته به دست آمده و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از روش کدگذاری اسمیت استفاده شده است. عمده ترین یافته های پژوهش نشان می دهد: 1. از دیدگاه متخصصان، ملاحظات عملی و راهکارهای پیشنهادی گسترش و نفوذ تربیت فرهنگی زمینه ساز ظهور در برنامه های درسی دانشگاهی را می توان در قالب چهار عنصر اصلی (اهداف، محتوا، روش های یاددهی _ یادگیری و ارزشیابی) و 47 مضمون فرعی استخراج و تدوین کرد؛ 2. در صورت توجه همه جانبه به راهکارهای پیشنهادی متخصصان، تربیت فرهنگی مبتنی بر آموزه مهدویت نظام مطلوبی یافته و دانشجویان را به کمال شایسته خویش رهنمون می سازد که از سبک زندگی مهدوی مطلوبی با هم نوعان خود برخوردار شوند، رابطه خود را با هستی واقع بینانه کنند و در راستای تحقق اهداف خلقت و نیل به قرب الهی، از مواهب پروردگار بهره مند گردند.

در این پژوهش، نقش بی بدیل حضرت مسیح (ع) در دولت امام مهدی (عج) بر اساس روایات اسلامی بررسی خواهد شد. روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه ای و روش ارزیابی اطلاعات نیز توصیفی _ تحلیلی است. در احادیث مهدوی، از عیسی بن مریم (ع) به عنوان یکی از یاران حضرت مهدی (عج) یاد شده است. او در عصر ظهور امام مهدی (عج) از آسمان نزول می کند و با آن حضرت نماز می گذارد و به وی اقتدا می کند. این اقتدا ثابت می کند که حتی پیامبر برگزیده الهی، خادم و وزیر دولت مهدی (عج) است و ماهیت قیام امام عصر (عج) ، ماهیتی دینی و به منظور اقامه استوانه های دین و شریعت است. سپس وی معاون و کمک کار مهدی (عج) خواهد بود. در این میان، اشتراک این دو رهبر جهانی در هدف خود، بسیار روشن است. از آن جا که امام مهدی (عج) فرزند پیامبر خاتم و شریک قرآن به شمار می آید، می توان گفت مهدی (عج) و مسیح (ع) برای احیای آیین دین خاتم، آخرین پیامبر و آخرین کتاب آسمانی قیام خواهند کرد.
بر اساس روایات اسلامی، مهدی (عج) رهبر دادگستر انقلاب دینی و جهانی است. عیسی بن مریم (ع) نیز در کنار آن حضرت در راه جهانی سازی فرهنگ دادگری اسلام خواهد کوشید و موانع را از میان برخواهد داشت. بر این اساس، یکی از عوامل تاثیرگذار در پیشرفت انقلاب جهانی مهدوی، حضور «مسیح» در کنار «مهدی» است. او با این که سردار دغل ستیز دولت مهدی (عج) است و نماد صلیب و دجال و یاجوج و ماجوج را برخواهد انداخت، قاضی القضات، وزیر خزانه داری و پیک صلح جهانی مهدی (عج) نیز خواهد بود. از این رو، انتظار دولت عدل مهدی، انتظار وزیر الهی او نیز هست. پیام نماز عیسی (ع) در صف جماعت امام مهدی (عج) و وزارت و ماموریت او در کنار مهدی (عج) ، این است که منتظرانش باید هم به آسمان، چشم نیاز ونیایش بدوزند و اقامه نماز کنند و هم آفت شناسی سترگ باشند و با نفاق، دروغ، دجال و دغل، میانه ای نداشته باشند و بدانند شناسایی دغل و دروغ دجال، بصیرت عیسوی می خواهد.

علمای شیعه از دیرباز نسبت به حفظ احادیث معصومین(ع) و نگارش آن ها اهتمام می ورزیدند و در انتقال معارف اهل بیت(ع) به نسل های بعد، کوششی وافر داشتند. جوامع حدیثی و کتب مدونه قدمای علما درباره موضوعات گوناگون نیز وام دار کتب پیشین خود هستند؛ کتبی که در طول تاریخ از بین رفتند، اما اندک آثارشان را در همین کتاب ها می توان یافت.
شیخ طوسی _ که حلقه رابط بین متقدمان و متاخران به شمار می رود _ به بسیاری از این کتب دسترسی داشته است که با مراجعه به کتاب الفهرست ایشان می توان نام کتاب های بسیاری را یافت که وی مطالعه کرده و در آثار خود از تعداد زیادی از آن ها بهره برده است. شیخ طوسی در کتاب الغیبه للحجه از کتب بسیاری استفاده کرده است که در نوشتار پیش رو برآنیم منابعی که شیخ در باب «علائم ظهور» کتاب یادشده از آن ها استفاده بیشتری برده را بررسی کنیم.