فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 19 (زمستان 1395)

واژه «داعش» تعبیری اختصاری از «دولت اسلامی عراق و شام» است. این واژه در حال حاضر بر گروهی از پیکارجویان تندروی سنی مذهب اطلاق می شود. گروهی برخاسته از تفکر سلفی گری، با گرایش شدید به تکفیر سایر گروه های اسلامی، و جهاد که پرچم دار فتنه عظیمی در عالم اسلام شده است. داعش به جهت جلب حمایت توده های مردمی، به تدریج رنگ و بوی گروه های آخرالزمانی به خود گرفته و خود را از زمینه سازان ظهور مهدی موعود نشان داده است. نشانه هایی از بروز چنین ادعاهایی در آثار و جرایدشان هویدا است. داعش با تطبیق روایتی نبوی که به «حدیث دابق» مشهور است، سعی در اثبات حقانیت خود و لزوم کرنش همه مسلمانان در برابر خویش دارد. این پژوهه با روش توصیفی تحلیلی، این ادعای داعش را مورد نقد و کنکاش قرار خواهد داد. با توجه به مبانی فقه الحدیثی و سایر قراین و با نظرداشت به ترفند فرقه های انحرافی در تطبیق نصوص دینی، تطبیق ادعایی داعش از جهات متعددی باطل و مایه گمراهی است.

این مقاله در صدد معرفی نجات بخش زرتشتی و بررسی مفهوم سوشیانت در کتاب مقدس گاهان است. گاهان، سرودهای اشوزرتشت را باید قدیمی ترین نوشته ای دانست که در آن از منجی آینده جهان یا سوشیانت نام برده است. بر اساس تعالیم اشوزرتشت در گاهان، مهم ترین ویژگی سوشیانت ها آن است که ایشان با ارتقای معنوی خود و رسیدن به کمال روحانی و هفت امشاسپندان به مرتبه ای دست می یابند که می توانند عالی ترین آرمان های دینی را که عدالت، راستی، اندیشه نیک و به طور کلی تمامی صفات اهورامزدا خداوند یکتاست، بر روی زمین محقق سازند و تمامی شرور را از هستی ریشه کن کنند.

غیبت امام مهدی از مسلمات عقاید امامیه است که پس از اثبات ولادت و وجود آن حضرت ،دلیلی بر انکار آن وجود ندارد به ویژه این که مسئله غیبت _ بهطورمستقل _ در روایات فراوان بیان شده و به علل گوناگون و به طور خاص، به خوف امام بر جان مبارکش تعلیل شده است با این وجود، مخالفان، در مقام شبهه افکنی برآمده و تلاش کرده اند غیبت امام را امری غیر معقول و ناپسند و بر خلاف سیره حجت های الهی معرفی کنند و به ویژه دلیل خوف را با طرح شبهات مختلف، غیرموجه وغیرمقبول بشمارند؛ حال آن که شواهد فراوانی از روایات در این باره وجود دارد و مسئله خوف برجان، به عنوان پدیده ای در زندگی پیامبران، درقرآن نیز بیان شده است و شواهد تاریخی دوران عسکریین ونیز تحلیل عقلی شرایط حیات امام عصر، توجیه کننده غیبت به دلیل خوف است. دراین مقاله تلاش شده است به شبهات گوناگون درباره تعلیل غیبت به خوف امام بر جان خویش، پاسخ داده شود.

تحقیقاتی که تاکنون درباره وظیفه منتظران در عهد غیبت کبری و بایسته های فرهنگی آن منتشر شده، بیشتر ناظر بر تکالیف فردی و اخلاقی شخص منتظر بوده و درباره ویژگی های یک تمدن که ویژگی های زمینه سازی ظهور را داشته باشد، کمتر سخن به میان آمده است در حالی که در خصوص زمینه سازی ظهور و تمدن زمینه ساز در مبانی دینی (احادیث) تاکیدات فراوانی شده است. حال این پرسش مطرح می شود: «آیا زمینه سازی فردی، شرط لازم و کافی برای ظهور است یا اینکه باید تمدنی زمینه ساز، برای ظهور شکل بگیرد؟» در این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم. تمدن زمینه ساز چه ابعاد و مولفه های باید داشته باشد تا تحمل حاکمیت معصوم و بسط ید او را در خود فراهم کند و مهیای پذیرش ولایت معصوم شود. مسیر دست یابی به سطح عالی این ظرفیت، التزام تمدن زمینه ساز به مسئولیت های دینی، با هدف فراهم کردن بسترهای ظهور امام زمان است. در این مقاله سعی شد، با بهره گیری از روش تحلیلی _ تفسیری و با اتکا به مبانی دینی و بیانات مقام معظم رهبری ابعاد و مولفه های تمدن زمینه ساز ارائه شود در این تحقیق 12 مولفه از مقام معظم رهبری برای تمدن زمینه ساز ارائه شده و هم چنین به طور کلی نتیجه این تحقیق نشان داد که زمینه سازی فردی، شرط لازم و کافی برای ظهور نیست بلکه باید تمدنی زمینه ساز شکل گیرد و مهم ترین ویژگی این تمدن آن است که رسالت امر امام عصر بر زمین نماند و رسالت تمدن زمینه ساز، آوردن حق است و در نهایت مولفه های تمدن زمینه ساز ظهور ذیل سه بعد معرفتی، عاطفی و رفتاری بیان گردید.

خصوصیات دوران ظهور در منابع مختلف ادیان ابراهیمی و گاه سایر فرق و ادیان جهان به انحاء مختلفی بیان شده است. برخی از این ویژگی ها، مشترک و برخی دارای تفاوت های زیادی است. اما این باور در ادیان مختلف در مواجهه کنش گران با این تعالیم دست خوش تغییرات شده است. ما در این مقاله سعی می کنیم یافته های حاصل از پژوهشی با عنوان «جهان زندگی در جمکران؛ روایت زندگی منتظرانه» را در این باره ارائه نماییم. در این پژوهش با انجام مصاحبه روایی به جهان زندگی و تجربیات اکثر مصاحبه شوندگان مسجد جمکران نزدیک شدیم و مراحل شکل گیری این باور را در زندگی زیسته آنان پی گرفتیم. موضوع ویژگی های منجی و دوران ظهور از منظر این افراد به عنوان یک موضوع، ذیل هدف اصلی پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس اطلاعاتی که از متن مصاحبه ها به دست آمد و تعاملی که پژوهش گر با زائران در حین مصاحبه ها داشته است، به نظر می رسد قرائت عامه جامعه از ویژگی امام زمان و دوران ظهور با آن چه در کتب مختلف دینی _ اعتقادی و یا در رسانه های رسمی مطرح می شود، تفاوت دارد؛ یعنی تصور آنان از امام زمان، از گفتار شیعی جا افتاده درباره امام زمان فاصله می گیرد. این مفاهیم و مضامین دینی با دیگر درگیری های زندگی روزمره اشخاص پیوند می خورد و شخصی سازی می شود.

هدف پژوهش حاضر، ارزیابی کتاب های درسی جدید التالیف دوره ابتدایی از لحاظ میزان توجه به مفاهیم مهدوی است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است و رویکرد پژوهش کاربردی می باشد. جامعه آماری کتاب های درسی دوره ابتدایی است که در سال 1395 چاپ شده و چهار عنوان هدیه های آسمانی، فارسی (بخوانیم)، آموزش قرآن و مطالعات اجتماعی با 21 جلد به صورت نمونه گیری هدفمند در نمونه قرار گرفته اند. ابزار پژوهش چک لیست محقق ساخته بوده و با استفاده از شاخص های توصیفی و همچنین تکنیک آنتروپی شانون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. عمده ترین نتایج پژوهش بیانگر آن است که 1. در مجموع 3466 مرتبه به مولفه های مفهومی مرتبط با مهدویت توجه شده است که میزان تراکم فراوانی آن در مولفه های القاب حضرت، خصوصیات حضرت، نشانه های ظهور، ادله غیبت، انتظارات حضرت از مردم، فواید و تاثیرات ظهور به ترتیب 188، 1100، 163، 478، 1104، و 433 مرتبه بوده است.
2. در بین کتاب های مورد بررسی، هدیه های آسمانی با میزان بار اطلاعاتی 898/0 و ضریب اهمیت 259/0 بیش ترین توجه را به خود اختصاص داده، این در حالی است که کتاب آموزش قرآن با میزان بار اطلاعاتی 838/0 و ضریب اهمیت 242/0 کمترین توجه را نموده است.

عدل از مهم ترین و بنیادی ترین سجایای اخلاقی است که ابعادی درونی، بیرونی، فردی و اجتماعی دارد. آنچه نهادینه شدن عدل در درون انسان را میسر می نماید ویژگی «کرامت نفس» است. این مقاله با رویکردی توصیفی _ تحلیلی به تشریح و تبیین چگونگی و چرایی مبتنی بودن تحقق عدالت بر کرامت نفس می پردازد. ابتدا مفهوم عدالت تبیین شده و بعد رابطه عدالت و کرامت نفس بررسی خواهد شد. علاوه بر کرامت در بعد فردی، کرامت جمعی و حکومت کریمه و نسبت آن با تحقق عدل مطالعه می شود و بیان می گردد که بدون کرامت نفس، عدل به معنای حقیقی آن اجرا نخواهد شد. پس عدل و کرامت انسانی توامان بوده و جامعه مهدوی مبتنی بر کرامت انسانی کارگزاران آن بوده و عطیه کرامت نفس را برای تشنگان آن به ارمغان می آورد. از این رو می بایست جامعه مهدوی که در مسیر برپایی حقیقی عدل و قسط حرکت می کند، بر شالوده کرامت انسانی بنیاد نهاده شود. همچنین بیان خواهد شد که طاغوت ها همواره برای به بردگی کشیدن دیگران سعی در تخریب کرامت انسانی آن ها می نمایند.