فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 23 (زمستان 1396)

این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که حکومت بعد از حضرت مهدی 4 چه می شود؟ با تامل در روایات شیعه در رابطه با امر حکومت پس از حضرت حجت 4 سه نظریه قابل طرح است:1. پیامبر اکرم 9 و ائمه اطهار : رجعت نموده و حاکم می شوند؛
2. دوازده مهدی بعد از حضرت حاکم می شوند؛
3. کسی حاکم نمی شود و قیامت بر پا می شود.
نظریه رجعت در آثار متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. از این رو در این پژوهش به مسئله رجعت پرداخته نشده و تنها دو مورد اخیر بررسی و نقد گردیده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد در مورد برپایی قیامت هیچ روایت معتبرالسندی در منابع شیعه موجود نیست و چنانچه یافت شود، خبر واحد است و قابلیت تعارض با روایات رجعت را ندارد، یا کنار گذاشته شده و یا تاویل می شود. اما درباره حاکمیت دوازده مهدی چهار روایت وجود دارد که تنها یکی از آنها در تعارض با روایات رجعت است. اما آن هم از منابع اهل سنت نقل شده است. از سه روایت باقی مانده یکی موید نظریه رجعت بوده و دو روایت دیگر قابل جمع با آن است. البته روایت پنجمی نیز وجود دارد که پیروان مدعی دروغین احمد الحسن (احمد اسماعیل بصری) نظریه حاکمیت دوازده مهدی را دلیل خود دانسته اند. با تبیین مقصود حقیقی این روایت، ارتباط آن با حاکمیت دوازده مهدی رد شده است.

مسئله طول عمر امام مهدی(ع)از گذشته های دور به عنوان شبهه ای از سوی مخالفان مطرح بوده است و البته در ادامه غیبت برای شیعیان نیز به عنوان یک سوال طرح گردیده است و اندیشمندان اسلامی تلاش کرده اند که این شبهه را از زوایای مختلف علمی و تاریخی و قرانی پاسخ دهند. در این مقاله تلاش شده است که پاسخ های جدیدی از منظر قران کریم به این شبهه داده شود؛ چه از جهت مقارنه عمر طولانی امام مهدی با عمرهای طولانی انبیاء و اولیاء که قرآن از آنها یاد کرده است وچه از جهت قرار دادن عمر طولانی امام زمان در دایره قدرت مطلقه الهی که خوارق عادات را شامل می گردد و عمر طولانی امام عصر (ع) یکی از مصادیق آن است.

حکومت امام زمان (ع)، با توجه به وسعت و نیز جهان بینی حاکم بر آن، پیامدهایی عمیق و تاثیرگذار در سطح جهانی و در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد خواهد داشت. یکی از این ابعاد، که دغدغه امروزین بسیاری از جوامع را تشکیل می دهد، نگاه و پیامدهای اقتصادی حکومت مهدوی است. در این مقاله تلاش شده با نگاهی توصیفی _ تحلیلی، روایات مرتبط با این بعد از حکومت امام زمان، گردآوری و مورد بررسی سندی و دلالی قرار گیرند. نتیجه حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که با توجه به وفور نعمت ها و برکت های آسمانی و زمینی از یکسو و رشد معنوی مردم و تغییر نگرش آنها به سبک زندگی از سوی دیگر، شاهد زندگی همراه با امنیت اقتصادی و قناعت و مناعت طبع، در سطح جهانی و در میان افراد و جوامع مختلف خواهیم بود.

آخرالزمان به پایان این جهان اطلاق می شود. مباحث متعددی درباره این دوره مطرح شده است؛ مباحثی مانند موعود، تحولات بزرگ مثبت و منفی پیش از ظهور و دوره ظهور موعود. این که پایان جهان چگونه فرا می رسد، نقش موعود در آن چیست، خصوصیات او چگونه است و موافقان و مخالفان او در چه وضعیتی خواهند بود و سرانجام سرنوشت انسان و جهان به کجا می انجامد، دغدغه همیشگی مردم بوده است. واژه «اسکاتولوژی» به معنای شناخت آخرالزمان‏ و آخرت متکفل بحث از این موضوع مهم است.
مسلمانان آخرالزمان و آخرت را از یکدیگر جدا و مسیحیان آن دو را بر هم منطبق‏ می دانند. یهودیان در این باره دو دیدگاه دارند. گروهی از یهودیان مانند مسلمانان آخرالزمان و آخرت را از یکدیگر جدا و گروهی مانند مسیحیان آن دو را یکی می‏دانند. بر اساس دیدگاه اسلام با ظهور موعود آخرت فرا نمی رسد و در مسیحیت با ظهور او آخرت محقق می شود. در یهودیت نیز دو نظریه وجود دارد. نوشتار پیش رو ارتباط آخرالزمان و موعود را به شکل تطبیقی در قرآن کریم، عهد عتیق و عهد جدید به اختصار بررسی کرده است.

تقسیم های گوناگونی برای نشانه های ظهور ذکر شده است که منشا این تمایزها گاه به روایات بازگشت داشته و گاه برآمده از اندیشه مهدوی پژوهان است. یکی از تقسیم های صورت گرفته تفکیک میان نشانه ها به نشانه های متصل و منفصل می باشد. نگاشته پیش رو می کوشد با توجه به آسیب های برخی تقسیم بندی های گونه دوم، صحت اطلاق نشانه بر نشانه های منفصل را با مولفه هایی همچون سازگاری آن با ویژگی کلی علامت و نشانه و همچنین موارد مشابه به کار رفته در آیات و روایات مورد بحث و بررسی قرار دهد. بر این اساس پژوهش حاضر با روش کتابخانه ای و شیوه تحلیلی تلاش دارد ابهامات تقسیم بندی صورت یافته و مجهولاتی چند از آن را نمایان و نادرستی این انگاره را مستدل سازد.

بدون تردید مسئله مهدویت از مسائل مهم اعتقادی مسلمانان بوده که در طول تاریخ مورد توجه علما و محدثین قرار گرفته است. لذا پرداختن به چنین مسئله ای که در ساختار معرفتی و اعتقادی مسلمانان تاثیر عمیقی دارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
از سوی دیگر تحقیق در چنین موضوعی در صحاح سته که مهم ترین منابع دینی اهل سنت می باشد اهمیت مسئله را مضاعف می کند. برخلاف تصور برخی که گمان کرده اند در صحیحین (صحیح بخاری و مسلم) هیچ اشاره ای به این مطلب نشده است، نگارنده بر این عقیده است که مسئله مهدویت از جهات گوناگون در صحاح سته و نیز صحیح بخاری و مسلم مورد توجه واقع شده است. در صحاح سته به حدیث معرفت و نیز روایت دوازده خلیفه پرداخته شده و نیز به برخی از موضوعات مانند نزول عیسی7 در آخرالزمان و اقتدا به امام مهدی4 و ظهور سفیانی و خسف بیداء و... تصریح شده است. این مقاله سعی کرده به روش تحلیلی و با نگاه تطبیقی تقریبی این موارد را بازنمایی کند و هیچ دخل و تصرفی در داوری نداشته باشد تا حق مطلب ادا شده و نزد محققان مقبول افتد.