فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 26 (پاییز 1397)

این مقاله به نقد و بررسی اصطلاح نو ظهور «ظهور صغری» می پردازد. چنان چه خواهد آمد این اصطلاح صرف نظر از اشکال ادبی آن، یک برداشت شخصی و ذوقی است که در احادیث پیشوایان معصوم نمی توان برای آن شاهدی یافت. به علاوه این برداشت و به طور کلی این نوع نگاه به مباحث مهدویت می تواند آسیب زا هم باشد چنان که تاریخ و تجربه آن را به اثبات می رساند. ما بر آنیم که با تکیه بر مستندات روایی، معنایی قابل قبول از این اصطلاح ارائه دهیم. این معنی «ظهور محدود و نافراگیر امام مهدی؟عج؟پس از خروج سفیانی و ندای آسمانی» است که به منظور فراهم آوردن مقدمات ظهور فراگیر و عمومی و به اصطلاح «ظهور اکبر» صورت می پذیرد. روش گردآوری داده ها در این نوشته کتابخانه ای و روش تحقیق در آن توصیفی _ تحلیلی است.

پژوهش حاضر که به بررسی نظرات دو مستشرق معاصر _ هاینس هالم و اندرو جی نیومن _ درمورد حکومت اسلامی در ایران پس از انقلاب اسلامی اختصاص یافته است نظرات ایشان از دو کتاب هالم با عنوان تشیع و اسلام شیعی: از دین تا انقلاب و کتاب دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی نیومن بیان شده و آنها را ارزیابی، تحلیل و نقد نموده است. در این موضوع، بررسی موردی این دو مستشرق (هالم و نیومن) به شیوه این پژوهش قبلا انجام نشده و به دلیل این که موضوع مورد پژوهش در این تحقیق یعنی حکومت اسلامی و ولایت فقیه؛ اساس شکل گیری حکومت و نظام اسلامی در ایران تلقی می شود، ضرورت طرح بحث و تحقیق دارد. این پژوهش به شیوه توصیفی _ تحلیلی به تحقیق پرداخته و به وسیله فیش برداری و تحقیق کتابخانه ای به گردآوری داده پرداخته است. نتیجه حاصل از این تحقیق این که حکومت اسلامی ایران پس از انقلاب 1979، بر اساس عقیده به غیبت امام(ع)، مجوز الهی مشروعیت خود را از احادیث ائمه؟عهم؟ گرفته است. در این زمینه، هر دو مستشرق از جهتی (هالم با باطل بودن غیبت و درنتیجه باطل بودن حکومت اسلامی و نیومن با قبول غیبت اما رد اجازه ائمه؟عهم؟ در این احادیث برای جانشین شدن غیرمعصوم به جای معصوم و تشکیل حکومت اسلامی که حق ائمه؟عهم؟ است) ، آشکارا یا تلویحی مخالفت خود را با حکومت اسلامی ایران و ولایت فقیه پس از انقلاب اسلامی بیان کرده اند.

جامعه آرمانی، نقش اجتناب ناپذیری در تحقق الگویی هدفمند برای هدایت و سعادت جامعه دارد و به جهت اهمیت آن در تعیین اهداف و انتظارات جامعه، مورد توجه محققان و اندیشمندان بسیاری قرار گرفته و هر کدام نگرش خود را پیرامون آن مطرح نموده اند. در این میان، طرح جامعه آرمانی مهدوی، در صورتی می تواند در تبیین وضعیت آینده جهان، ایده ای اثر گذار و به عنوان الگویی برای دیگر ملت ها ارائه دهد که نگرشی متفاوت با شاخصه های مطلوب و قابل تحقق داشته باشد. از این رو بررسی نگرش متفاوت نسبت به جامعه آرمانی با منشا وحیانی و به دور از توهم و خیال، ضروری به نظر می رسد. در این راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی، به نقد و بررسی مهم ترین دیدگاه های مطرح پیرامون آرمان شهر و همچنین تبیین نگرش متفاوت اسلام نسبت به جامعه آرمانی مهدوی پرداخته است. طبق اندیشه اسلام نسبت به جامعه آرمانی مهدوی، همه چیز به سمت کمال مطلق در حرکت بوده و برای تحقق «عدالت، امنیت و پیشرفت علمی» که از مهم ترین شاخصه های این جامعه آرمانی است، دو شرط اصلی «وجود حاکم الهی و هدف هدایت گستری» باید محقق شود؛
که این دو شرط، نگرش متفاوت اسلام نسبت به تمام نگرش های
موجود پیرامون جامعه آرمانی بوده و در صورت تحقق آن، جامعه، «آرمانی» خواهد شد.

در قرآن کریم آیات بسیاری وجود دارد که بیانگر دعاها و آرزوهای فردی و اجتماعی پیامبران است. بخشی از این آرزوها در گستره زمانی خویش، مجال تحقق نیافته اند. از آن جایی که بسیاری آرزوهای انبیاء و اولیاء الهی به رغم استجابت از سوی درگاه ربوبیت، تا کنون محقق نشده و بنا به صراحت آیات قرآن کریم که تحقق وعده های الهی را قطعی اعلان نموده؛ انتظار می رود که این آرزوها در عصر ظهور، به صورت کامل و قطعی، محقق شوند؛ چراکه در آن دوران، هدف غایی خلقت انسان که همانا بندگی و تشکیل جامعه خدامحور است، محقق گشته و لذا بستر های لازم جهت تحقق آرزوهای حقیقی و سازنده انبیاء و اولیاء فراهم خواهد شد. تمایلات اجتماعی پیامبران که با توجه به روایات، شاهد تحقق آنها در عصر ظهور خواهیم بود عبارتند از: رونق اقتصاد، امنیت پایدار و فراگیر، تزکیه امم و…. بر این اساس می توان گفت آرزوهای انبیاء و اولیای الهی، علاوه بر الهام بخشی به تلاش های انسانی در جهت رسیدن به جامعه آرمانی عصر ظهور، می توانند تصویری از مختصات حکومت جهانی صالحان در آخرالزمان را نیز ترسیم نمایند.

پرسش از فرجام و پایان سیر و سفر دراز انسان در عرصه زمین و گستره تاریخ، پرسابقه، پیشینه دار و ذاتی وجود بشر است. به همان سان که انسان از مبدا می پرسد، از مقصد و پایان نیز پرسش می کند. از آن جا که بر پایه آموزه های آسمانی، حاکمیت در پایان تاریخ، حاکمیت دینی است، اساسی ترین سوالی که رخ می نماید پرسش از نوع دین است و به دیگر سخن حاکمیت بر پایه کدام دین خواهد بود؟ برابر آموزه های قرآن کریم از آن جا که اسلام تنها دین مورد پذیرش نزد پروردگار است؛ ناگزیر حاکمیت دینی هم بر اساس اسلام خواهد بود؛ چنان که برابر یافته های پژوهش خدای سبحان در آیاتی از قرآن از این فراگیری اسلام خبر داده است اما سایر ادیان از بین رفته یا حداقل هیچ ظهور و بروزی نخواهند داشت زیرا پیروان اندک آن ها مجال عرض اندام نخواهند داشت. روش تحقیق آمیزه ای از روش های نقلی، تاریخی و تحلیل محتوا است.

غلبه و سلطه صالحان یا به عبارتی حکومت صالحان و شایستگان در پایان تاریخ وعده همه ادیان الهی است. قرآن کریم نه تنها صالحان را وارثان زمین می داند؛ بلکه وراثت ایشان را اندیشه ای تاریخی می داند که در طول تاریخ، انبیاء الهی به آن بشارت داده اند. با توجه به این مسئله که وراثت زمین توسط صالحان در پایان تاریخ اندیشه ای مشترک بین همه ادیان الهی است، وارثان زمین از منظر قرآن، زبور و عهد عتیق و جدید به روش توصیفی _ تحلیلی و تطبیقی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد تا پایان خوش تاریخ و استقرار حکومت صالحان در زمین از منظر همه ادیان اثبات شود که این موضوع خود می تواند زمینه تبلیغ موعود گرایی و مهدویت را فراهم و آن را اندیشه ای فراتاریخی و دینی نشان دهد؛ در عین حال که بیان مشترکات بین ادیان، بستر لازم برای نزدیکی هرچه بیشتر ادیان به یکدیگر را موجب می شود. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهد وارثان زمین از منظر قرآن و زبور، انسان های شایسته ای هستند که از سوی خداوند برای این امر برگزیده شده اند. در اناجیل، وارثان زمین وارد شوندگان به ملکوت و در تورات، قوم برگزیده می باشند. نقطه مشترک همه این ادیان الهی استقرار صالحان و شایستگان در پایان جهان به عنوان وارثان زمین است.