فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 4 (بهار 1392)

با تشکیل حکومت شیعی توسط صفویه در ایران، مستشرقان به اعتقادات مکتب تشیع و از جمله مهدویت توجهی ویژه کردند و با انگیزه های گوناگون به مطالعه آن پرداختند.
با تثبیت تشیع در ایران و غلبه تفکر اصولی در حوزه های دینی تشیع _ که بر اساس آن فقها برای خود در دوران غیبت، نیابت عام از طرف امام عصر قائل شدند و مرجعیت و زعامت اجتماعی شیعیان را به عهده گرفتند و در برهه هایی در مقابل استعمار و استبداد ایستادند _ غرب بیش از پیش به خطرآفرینی و توانایی آموزه مهدویت و لوازم آن پی برد. این هراس وقتی بیشتر شد که در سودان، احمد سودانی با ادعای مهدویت برای منافع استعمار در آفریقا مشکلاتی پدید آورد.
ضربه سنگینی که غرب از پرتو اندیشه مهدوی خورد، انقلاب اسلامی ایران و برپایی نظام جمهوری اسلامی است که بر پایه اندیشه ولایت فقیه در دوران غیبت، برپایی عدالت و رفع ظلم و استضعاف در جهان و فراهم آوری زمینه ظهور منجی بشریت، شکل یافت.
در این میان مستشرقان به عنوان اتاق های فکر غرب و استعمار، به ظاهر برای شناخت تفکر مهدوی و به واقع برای خدشه دار کردن آن و تخطئه اندیشه سیاسی و انقلابی اسلام و تشیع و اندیشه نیابت عام فقهای اصولی شیعه در زمان غیبت و حمله به مبانی فکری انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن، به مطالعه و نگارش پیرامون مهدویت پرداختند تا چگونگی تخریب این اندیشه خطرآفرین و یا بدل سازی از آن و گماشتن غرب در جایگاه منجی را بیاموزانند و از ضرباتی که تفکر مهدوی و لوازم آن، به منافع استعمار وارد می آورد، جلوگیری کنند و یا از شدت آن بکاهند.
در این مقاله با مطالعه نوشتارهایی که مستشرقان از دوره صفویه تا کنون درباره مهدویت و لوازم آن داشته اند، با روش کتاب خانه ای و توصیفی _ تحلیلی، نگرش و اهداف آنان نمایان خواهد شد.

این نوشتار درصدد بررسی غیبت امام مهدی در پرتو سنت های تاریخی از منظر قرآن کریم است. از این رو ابتدا چهار سنت از سنت هایی که بر ارتباط بین رهبر الهی و جامعه انسانی حاکم است را برمی شمریم که عبارتند از: سنت امامت مستمر، سنت جانشینی الهی با آغازی فردی و انتهایی جمعی، سنت حضور و سنت غیبت رهبری الهی.

از ارزشمندترین و به روزترین کارهای تحقیقی، تحلیل آیات و روایات مهدوی است. در این نوشتار، برای دفاع از حدیث، به تحلیل آیات مهدوی و روایات تفسیری ذیل آن می پردازیم و بر این باوریم که این تلاش درایتی و تحلیلی در آیات مهدوی و روایات آن در کنار هم، ژرفا و لایه های قرآن و روایت را یک جا در برابر ما می گشاید.
با تامل در مقاله، ضرورت این کار بر خوانندگان ارجمند بیش از پیش نمایان می شود. در این مقاله، آیه سی از سوره ملک بررسی می گردد و روایات مهدوی آن در کنار دیگر آیات، پرده از مفاد مهدوی آیه برمی دارد.

بیداری اسلامی بر مبنای خیزش جوانان مسلمان در مقام اعتراض به وضع موجود و جست وجو از آینده ای متفاوت باعث ایجاد تحولاتی در کشورهای اسلامی شده است.
اینک پرسش اصلی ناظر به آینده نگری سیاسی و اجتماعی مطلوب جوانان مسلمان، این است که آیا در اسلام، طرح و گفتمانی آینده نگر وجود دارد که تبدیل به قدرت و راهبرد نرم بیداری اسلامی گردد؟ و آیا ردپای این گفتمان آینده نگر را در بین گفتمان های سیاسی _ فکری رایج در میان اندیشه وران و احزاب اسلامی می توان یافت؟ آیا گفتمان مهدویت و انتظار در اسلام که برای سال ها به حاشیه رفته بود، اکنون می تواند به عنوان طرحی برای جهانی سازی عدالت و آینده نگری بر مبنای نگرش اسلامی مطرح گردد؟
در این نوشتار، اثبات خواهد شد که با نفی آینده گرایی سلفی و آینده گرایی سکولار، تنها گفتمان آینده نگری اسلامی گفتمان آینده نگر جهانی سازی عدالت بر محور فرهنگ انتظار است.

کتاب اصول مذهب الشیعه الامامیه؛ عرض و نقد نوشته دکتر ناصر القفاری، از کتاب های تفصیلی در نقد اعتقادات شیعه است که در سال های اخیر نوشته شده و در محافل وهابیت شان والایی یافته است. نویسنده این کتاب کوشیده است همه باورهای شیعه و از جمله اندیشه مهدویت را به نقد بکشد. مقاله پیش رو تلاشی است برای پاسخ گویی به برخی دیگر از شبهاتی که نویسنده یادشده درباره اندیشه غیبت مطرح کرده است. وی در این قسمت ادعا می کند باور به وجود امام غایب در میان شیعیان باعث شده است که از یک سو شیعه عمل به برخی از احکام اسلامی را تعطیل نماید و از سوی دیگر بدعت هایی را در دین ایجاد کند. به گمان وی اندیشه غیبت امام مهدی سبب تعطیلی نماز جمعه و اجرای حدود و جهاد در میان شیعه شده است و نیز همین باور، تقیه را به عنوان یک آموزه اسلامی به دین وارد کرده است.
برخورد گزینشی با روایات، استناد رای فقهی برخی از فقهای شیعه به کلیت مذهب تشیع، غفلت از دیدگاه های مشابه دانشمندان سنی مذهب و نداشتن فهمی درست از دیدگاه عالمان شیعه، برخی از مهم ترین نقد هایی هستند که بر سخنان قفاری وارد است.

امروزه در دنیایی زندگی می کنیم که در آن «هنر» شاهد انواع تعارضات در قول و عمل است و میان اندیشه های ناب در هنر با جلوه های جذاب آن در صحنه عمل، تفاوت هایی وجود دارد. نمونه ای از این تعارضات را می توان در نوع نگاه و تعامل ارزش های غربی با هنر دانست. در این نگاه از یک سو هنر به عنوان یک ابزار مقدس و محترم برای گسترش افکار انسان ها به شمار می رود و آزاد محسوب می شود و از سوی دیگر، اگر همین هنر ابزاری برای انتقال مفاهیم ناب و ارزش های اصیل ادیان الهی باشد، مورد نکوهش قرار می گیرد. با وجود تمام این نکات، بی تردید هنر یکی از کارآمدترین و ماندگارترین شیوه های گسترش عقاید و تاثیرگذاری بر افکار انسان ها بوده و به اعتباری می توان آن را از مهم ترین الزامات تمدن سازی به شمار آورد.
امروزه غرب نیز با درک اهمیت راهبردی این موضوع، از هنر در همه قالب ها استفاده می کند تا تمدن خویش را استحکام بخشیده و آن را در سطح جهان گسترش دهد. نمونه های متعددی از کاربردهای هنر در این زمینه مشهود و معلوم است که با توجه به چنین جایگاه ویژه ای، در این نوشتار نقش هنر در تمدن سازی و تعالی هنر زمینه ساز را به عنوان تصمیمی موعودگرا و راهبردی فعال در اندیشه ناب مهدوی معرفی می نماییم.

این نوشتار در پی بررسی تطبیقی جایگاه عدالت از منظر اسلام و اندیشه های غربی است و در سه محور مفهوم شناختی، مبناشناختی و بررسی شاخصه های عدالت از منظر اسلام و غرب بدان می پردازد. نخست به بحث و کنکاش درباره مفهوم و چیستی عدالت می پردازیم، سپس جایگاه و ضرورت آن را از دیدگاه اسلام، تبیین می کنیم و رابطه عدالت با حق و ارزش های الهی را بررسی خواهیم کرد. در ادامه با طرح مبانی عدالت در رویکرد اسلامی و ارائه راهبردهای تضمین عدالت در جامعه به عنوان امری متعالی، درمی یابیم که مکاتب غربی با مبانی عدالت لیبرالیستی یا سوسیالیستی خود نمی توانند عدالت حقیقی و همه جانبه را محقق سازند و عدالت حقیقی با آموزه های چنین مکاتبی سازگار نیست، بلکه تنها ادیان الهی می توانند داعیه عدالت به مفهوم واقعی آن را داشته باشند.
نظریه «عدالت اسلامی _ مهدوی» بر پایه جهان بینی الهی و باور های توحیدی و تعالیم الهی محقق می شود و بین عدالت گرایی و اعتقاد به ارزش های الهی و کرامت انسانی رابطه ای عمیق، ضروری و منطقی وجود دارد و با ارائه مدارک و شواهد عقلی، قرآنی و روایی، بر این رویکرد تاکید می شود که عدالت جز بر مبانی الهی و جز با حاکمیت انسان صالح و عادل در زمین محقق نمی شود و با توجه به مقدمات و پیش فرض های الهی و دینی عدالت از نظراسلام، می توان عدالت اسلامی و مهدوی را تنها راهبرد معقول، اجتناب نا پذیر و تحدی گرایانه برای همه فرهنگ های بشری در عصر حاضر دانست.
پس از نگاه تطبیقی به نظریه عدالت غربی و عدالت اسلامی، «عدالت مهدوی» به عنوان نظریه ای مبتنی بر عقل، فطرت و حقایق وحیانی، قدسی و منطبق با حکمت الهی تبیین شده و به عنوان تنها رهیافت ضروری و اجتناب ناپذیر، برای رشد و کمال بشری ترسیم می گردد