نشریه قرآن و علم
پیاپی 19 (پاییز و زمستان 1395)

اعجاز قرآن از صدر اسلام تاکنون مورد توجه عالمان بوده است و در هر دوره ای از تاریخ یک یا چند وجه از وجوه اعجاز قرآن طرح، بررسی و تحلیل شده است. یکی از وجوه اعجاز قرآن که در قرن حاضر مورد توجه ویژه قرآن پژوهان قرار گرفته، اعجاز اخلاقی قرآن کریم است. این وجه از اعجاز در صورت اثبات دارای ثمرات و آثار فراوانی در افراد و جوامع است. سوال مهم این است که آیا اعجاز اخلاقی پیشینه ای در تاریخ اسلام دارد یا خیر؟ و بر فرض اثبات آن، چه آثار و ویژگی هایی بر آن مترتب است؟ و چگونه می توان آن را در جوامع مختلف، عملی نمود؟ این نوشتار در صدد است تا موضوع اخلاقیات قرآن را با اعجاز اخلاقی آن جدا نماید و رویکردهای متصور در این وجه از اعجاز را تبیین نماید و در تلاش است تا تصویری کامل از اهتمام عالمان به این وجه اعجاز را عرضه نماید و خلاهایی را که ذیل این موضوع وجود دارد، نشان دهد. از رویکردهای اعجاز اخلاقی قرآن کریم، تحولی است که در جامعه جاهلی صدر اسلام ایجاد کرده است، در پایان، ویژگی های این تحول که تکرار آنها در زمان های مختلف تاثیر مثبت دارد، بیان شده است.

اعجاز قرآن از مسائلی است که از آغاز نزول قرآن مطرح بوده است. پس از نزول قرآن، مساله اعجاز در سخنان پیامبر و معصومین مورد اشاره قرار گرفت و در اعصار بعدی تاکنون از سوی دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان مورد بررسی های مختلف قرار گرفته است و در هر دوره ای بر وجوه اعجاز قرآن افزوده شده است. اعجاز تربیتی قرآن نیز از وجوه اعجازی است که در دوران معاصر کشف گردیده و تاکنون برخی پژوهش ها درباره آن انجام گرفته است. در نوشتار حاضر، پژوهش های انجام شده درباره اعجاز تربیتی قرآن کریم و سیر نگارش آنها شناسایی و مورد بررسی گرفته و در پایان به علل عدم توجه گذشتگان به استخراج وجوه اعجاز قرآن، اعجاز تربیتی قرآن و اندک بودن آثار درباره این موضوع، اشاره گردیده است.

در بافت سبک زندگی قرآنی علم نقش سازنده و بسیار بالایی در ترسیم و تحقق آن دارد. دیدگاه کلی سبک زندگی قرآنی نسبت به علوم، مثبت است. از نگاه قرآن و احادیث (به عنوان دو منبع مهم برای سبک زندگی قرآنی) علم، به خودی خود، ارزش و اهمیتی ندارد، بلکه مقدمه ای برای عمل است و عمل نیز مقدمه ای برای رسیدن به قرب الهی و سعادت جاودانه به شمار می آید. در سبک زندگی قرآنی، علم هم ابزار و هم منبع است. بسیاری از علوم بشری، در حالت اولیه و ابتدا به ساکن، نسبت به دیانت، حالت خنثی دارند که در این صورت، اگر اصل علم مورد نظر، ممنوعیت شرعی نداشته باشد (مانند سحر) و هدف از به خدمت گیری آن، الهی و دینی باشد، مورد تایید قرآن است و اگر به لحاظ فقهی، عمل مورد عنایت در علم مورد نظر مشکل شرعی نداشته باشد، می توان از آن در بافت سبک زندگی قرآنی بهره جست. قرآنی سازی علوم، یکی از راه های اساسی جهت تعامل بیش تر و بهتر علوم و قرآن و همچنین ورود بیش تر و بهتر علوم در بافت سبک زندگی قرآنی و در پی آن، بالا بردن جایگاه و ارزش علوم در سبک زندگی قرآنی است.

امروزه ابزار رسانه، مهم ترین راه برای تبلیغ و نشرآموزه های قرآنی و قوانین و شریعت به شمار می رود. تفسیر کلام الهی در این بین جایگاه والایی داشته و شایسته است در رسانه به این مهم توجه ویژه ای شود. بایسته است تفسیری که در رسانه به ویژه صدا (رادیو) اجرا می شود، قوانین و مقررات خاصی جهت آماده سازی و تهیه داشته باشد. بدین سان ناگزیریم که روش های نوین جهت استوارسازی، اتقان و جذابیت این امر برگزینیم. این نوشتار بر سه محور چیستی تفسیر رسانه ای (صدایی / رادیویی)، ذکر نمونه هایی از بهترین تفاسیر صدایی (رادیویی) متفاوت از کشورهای مختلف جهان عرب و راه های دستیابی به طریق، شیوه و روش مفسران، بیان بهترین شیوه در تهیه و ارائه تفسیر به وسیله صدا (رادیو) برای تمام گروه ها سامان یافته است. نویسنده بر این باور است که روش های تفسیری صدایی (رادیویی)، همچنان نیاز به روش ها و سبک های نوین دارد که باید همگام با نیاز های عصر حاضر برای شنونده و مخاطبان مختلف ارائه گردد.

در روزگار کنونی براثر پیچیدگی روابط انسانی، سازمان که عبارت کوتاه شده شرکت ها، کارخانه ها، وزارتخانه ها و دانشگاه ها و... است نقش کلیدی در نوع روابط و بالتبع در نوع شکل گیری شخصیت انسان دارد. شناخت قیود و عوارض ذاتی تاثیرگذار در ماهیت سازمان چشم انداز روشنی را برای برنامه ریزی و بهره گیری از توانمندی های سازمان ایجاد می کند. از آنجا که سازمان بر اساس هر مکتب فکری تعریفی خاص را ایجاب می کند، در این پژوهش به شناخت قیود تعریف سازمان از نگاه قرآن پرداخته شده است. برای این منظور از آیات ناظر به سازمان الهی نظام یافته و برخی روایات توضیح دهنده استفاده شده است. با توجه به رویکرد قرآن به انسان و روابطش، تعریف سازمان از این منظر با دیگر مکاتب تفاوت ماهوی دارد که در ضمن تبیین قیود آن بر اساس آیات به آن اشاره شده است. در این رویکرد کارکنان، رهبر سازمان و فضای مورد نیاز شکل گیری سازمان الهی لزوما دارای قیودی از جمله ایمان است و وجود فضایی با ساختار معنویت قدسی ضروری دانسته شده است.

نظم حاکم بر منظومه ها و اجرام آسمانی، معلول نیروهایی است که خداوند در طبیعت قرار داده است. دانشمندان با مشاهده آثار این نیروها به دنبال کشف و تعریف این آنها بوده و کوشیده اند تا چرایی تشکیل منظومه های شمسی و کهکشانی و چیستی منشا حرکت منظم اجرام آسمانی را بیابند. در حالی که قرآن کریم برافراشتن آسمان ها را بدون ستونی قابل رویت می داند و آن را نشانه ای از علم و قدرت خداوند معرفی می کند. تعابیر قرآنی در این موضوع، دو برداشت را به همراه داشته است. برخی معتقدند قرآن، آسمان را آن گونه که دیده می شود، بدون هیچ گونه ستون معرفی می کند، در حالی که دسته دیگر باورمندند قرآن از ستون های نامرئی سخن می گوید که برافراشته بودن آسمان و اجرام آسمانی مدیون آن است. از طرفی، قرآن زمین را نیز دارای نیروی جذب کنندگی می داند که اشیای بی جان و جاندار را بر روی خود نگه می دارد. گروهی از دانشمندان و مفسران مصداق این نیروی جذب و ستون های نامرئی را نیروهای بنیادینی می دانند که به اعتقاد فیزیکدانان، حفظ نظم اجزای عالم مادی، به ویژه اجرام آسمانی را به عهده دارند.