فهرست مطالب

نشریه حقوق ملل
پیاپی 24 (زمستان 1395)

  • بهای روی جلد: 50,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1395/12/20
  • تعداد عناوین: 25
|
  • زینب سنچولی صفحه 1
    وحدت ، یکی از آموزه های مهم قرآن کریم و از سفارش های موکد رسول گرامی اسلام است ؛ پیامبر(ص) هم با کلمات روشن بخش و هدایت گر و هم با سیره عملی خود، همواره امت را به اتحاد و هم بستگی و دوری از تفرقه و پراکندگی دعوت نموده است و هرگز اجازه بروز اختلاف و تفرقه میان مسلمانان را نداده است. در این مقاله سعی شده است سیره عملی پیامبر(ص) در ایجاد وحدت و اتحاد بین مسلمین، با استفاده از کتب روایی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. ضرورت ایجاد اتحاد و انسجام در دین مبین اسلام، همواره مورد توجه و از دغدغه های مهم پیامبر اکرم‏(ص) بوده است و از اتحاد به عنوان مهم ترین راهبرد برای جامعه پذیری و امت سازی در آموزه های قرآنی و نبوی یاد شده است.
    کلیدواژگان: سیره، پیامبر، اتحاد، وحدت و مسلمان
  • محمد باقری* صفحه 19
    طرح خط لوله گازی تاپی از سال 1990 آغاز شده بود، اما ناامنی و مناقشات نظامی موجود در افغانستان، اجرای آن را به تعویق انداخت. با سقوط طالبان این طرح بار دیگر مطرح شد و با نگاه جدی هند به آن و توجه بیشتر مقامات اسلام آباد ،کابل و عشق آباد در نهایت قرارداد این خط لوله گازی بین چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، هند و پاکستان به امضا رسید. با اجرای این طرح در آینده قرار است گاز این خط از غرب و جنوب افغانستان به پاکستان و هند برسد. گذر خط لوله تاپی از غرب و جنوب افغانستان بی شک تاثیرات و پیامدهایی را بر این کشور و مناطق غربی و هم مرز آن با ایران (که محل گذر این خط لوله نیز هست) خواهد داشت. در این راستا ما در این نوشتار نخست به طرح خط لوله گازی تاپی و مشارکت افغانستان در این طرح می پردازیم و سپس در ادامه ضمن بیان اهداف کشورهای مشارکت کننده در این پروژه، به تشریح وضعیت حال حاضر مناطق عبور این خط لوله در افغانستان خواهیم پرداخت. در نهایت تاثیرات احتمالی این پروژه بر این مناطق(مناطق همجوار جمهوری اسلامی ایران) را از لحاظ از سیاسی و اقتصادی مورد بررسی قرار می دهیم. بنابراین، در این نوشتار نگارنده تلاش می کند ضمن توجه به شرایط موجود استانهای افغانی هم مرز ایران و بررسی احداث این خط لوله در این مناطق، تاثیرات مثبت اقتصادی و سیاسی حاصل از عبور این خط لوله بر این مناطق و همچنین مرزهای دو جانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی افغانستان را مورد کنکاش قرار دهد.
    سوال اصلی: آیاساخت خط لوله تاپی تاثیرات سیاسی و اقتصادی بر مرزهای افغانستان با ایران دارد؟
    فرضیه : ساخت خط لوله تاپی تاثیرات مثبت سیاسی و اقتصادی را بر مرزهای افغانستان با ایران به همراه خواهد داشت.
    کلیدواژگان: مرز، خط لوله گازی، ترانزیت انرژی، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، هند، مرزهای شرقی ایران
  • محمد صادقی، راضیه شایق نیک نفس صفحه 41
    یکی از مباحثی که بین فقها و حقوقدانان وجود دارد این است که با توجه به اینکه صلح از عقود محسوب می شود آیا عقدی مستقل است یا فرع عقود دیگر است؟یعنی فی نفسه عقد خاصی نمی باشد بلکه وابسته به سایر عقود است، با این توضیح که اگر در مقام معاملات واقع شود فرع عقد بیع و عناصر و احکام بیع را دارا خواهد بود و اگر در مقام اجاره واقع شود نتیجه ی عقد اجاره را می دهد و فرع بر عقد اجاره خواهد بود. غالب فقهای شیعه آن را عقدی مستقل می دانند، در حقوق ایران هم صلح فی نفسه اصل و مستقل دانسته شده است، در مقابل فقهای اهل سنت صلح را عقدی مستقل نمی دانند بلکه آن را تابع عقودی می دانند که نتیجه ی عقد صلح به نتیجه ی آن شباهت دارد. این مقاله می کوشد، موضوع را تحلیل کرده و از منظر تطبیقی مورد بررسی قرار دهد.
    کلیدواژگان: عقد، صلح، استقلال، فرعیت صلح
  • منصور رحمدل، احمد وهاب صفحه 57
    حفظ حیثیت و کرامات انسانی و حریم خصوصی و در مجموع حقوق شهروندی افراد و جوامع بشری همیشه ایام از دغدغه های مدعیان حقوق انسانها و همچنین زمامداران هر جامعه بوده است که به همین جهت و در راستای صیانت از کرامات انسانی قوانینی نیز در این فقره وضع گردیده است. در این میان آنچه که ارتباطی تنگاتنگ با فقرات مذکور دارد، موضوع دادرسی کیفری و به خصوص مرحله تحقیقات مقدماتی آن می باشد؛ چرا که در این مرحله ممکن است حریم خصوصی و کرامات انسانی افراد مورد تعرض و خدشه واقع گردد و چه بسا مبانی اولیه حقوق شهروندی و حقوق بشر نادیده انگاشته شده و شاهد این موضوع باشیم که حقوق اولیه و اساسی افراد در دستگاه عدالت قضایی مورد تعرض واقع گردد. به جهت اهمیت موضوع مذکور این مرحله حساس و سرنوشت ساز از فرآیند دادرسی کیفری که اساس و بنیان هر دادرسی کیفری را تشکیل می دهد مورد کنکاش قرار گرفته و مبانی و اصول مربوط به آن در این مرحله می بایست مورد عنایت افراد دخیل در آن قرار گیرد. اصولی چون اصل برائت، اصل رعایت حریم خصوصی شهروندان و مانند آن که حافظ حقوق اساسی افراد در تحقیقات مقدماتی می باشد. بنابراین تکلیف افراد مذکور و دخیل در این مرحله (ضابطین و مراجع قضایی) است که حقوق افراد را مد نظر داشته و به عنوان متولی امر تحقیقات مقدماتی در حراست از آن ساعی و کوشا باشند.
    کلیدواژگان: کرامت انسانی، تحقیقات مقدماتی، حقوق شهروندی، شهروند، حقوق بشر، فرآیند دادرسی
  • محمد رباطی صفحه 93
    احزاب سیاسی گروه های بنیان یافته، مرتب و منظمی هستند که برای مبارزه در راه قدرت ساخته شده اند و منافع و هدف های نیر وهای اجتماعی گوناگونی را بیان می کنند و خود هم به درستی وسیله عمل سیاسی آنان می باشند. در واقع وجود احزاب بخشی اجتناب ناپذیر از فرایند سیاسی است. همچنین احزاب کنترل فرایند سیاسی را در اختیار دارند و کشوری که متکی به انتخابات و مردم سالاری است حتما نیاز به تشکل و تحزب دارد.
    این مقاله بر اساس پژوهشی است که طی آن تلاش شده است با استفاده از « آینده نگری» یعنی تلاشی نظام مند جهت تهیه چشم انداز و نگاه به آینده بلند مدت با بکاربرد ن بهینه منابع موجود در راستای ارزش ها و هدف ها، آینده تحزب در ایران را مورد بررسی قرار دهد و در این راستا از روش « تحلیل تاریخی » نیز بهره جسته ایم زیرا آینده پژوهان گاهی به منظور پیش بینی نتایج و پیامدهای آتی اتفاق های کنونی، حوادث تاریخی را مطالعه می کنند.
    در این راستا سعی نموده ایم آسیب ها و چالش هایی که مانع شکل گیری منطقی و صحیح تحزب در ایران می شوند را مورد واکاوی قرار دهیم که مهمترین این چالش ها در حوزه جامعه مدنی: خود مداری ایرانیان، وجود گروه ها و تشکل های تندرو و در حوزه جامعه سیاسی: نبود آزادی لازم و فقدان امنیت مورد نیاز از سوی حاکمیت برای فعالیت احزاب و ضعف روحیه نقدپذیری از سوی حاکمیت می باشد.
    کلیدواژگان: احزاب، آینده پژوهی، پیش بینی، جامعه مدنی، جامعه سیاسی، تحلیل تاریخی
  • محمدرضا جلیلوند، حسن اشتری صفحه 115
    نیاز به منابع انرژی منطقه خزر با توجه به کاهش ذخایر و تولید آن در آمریکا و غرب روندی تصاعدی داشته است. وجود مولفه های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک منطقه، سیاستگذاران واشنگتن را تشویق به حضور در منطقه نموده است. دولت آمریکا تلاش نموده تا از پتانسیل و توانمندی های این منطقه و به خصوص ذخائر هیدروکربنی خزر بهره برداری لازم ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک را بنماید. چه اینکه بهره برداری از منابع هیدروکربنی دریای خزر انگیزه اصلی حضور آمریکا در این منطقه می باشد. ایالات متحده امریکا در راستای تامین منافع استراتژیک خود درصدد است تا الگوهای منطقه ای و جهانی خود را برای استقرار نظم نوین جهانی در منطقه خزر اجرا کند. در این نوشتار برآنیم تا سیاست انرژی ایالات متحده آمریکا را در حوزه خزر بویژه پس از فروپاشی شوروی سابق مورد مداقه قرار دهیم.
    کلیدواژگان: سیاست انرژی، دریای خزر، ایالات متحده، شوروی، ژئوپلتیک
  • پاوان میتال، اس. کی داتاروال ترجمه: بهزاد جهانی، ابوطالب تقی پور صفحه 143
    طی دهه گذشته، حملات اسیدپاشی در هند رشد هشدار دهنده ای داشته است. اکثریت عمده بزهدیدگان زنان بوده و بسیاری از آنها نیز در ابتدای مسیر زندگی خود قرار داشته اند. در حالی که چنین حملاتی را می توان به عوامل مختلفی همچون ضعف اجتماعی زنان در یک جامعه مردسالار نسبت داد؛وضعیت موجود به دلیل بی توجهی کلی از طرف قانونگذارتشدید شده است. به علاوه، چون ارتکاب این جرم در موقعیت های خاص قابل ضمانت است(لزوما ارتکاب می یابد)، در بیشتر موارد مجازات به عنوان یک عامل بازدارنده کافی عمل نمی کند. صدها مورد از این گونه حوادث، هر ساله در سراسر هند روی می دهد و خیلی از آنها گزارش نمی شود. در بسیاری از موارد گزارش شده نیز متهم هرگز دستگیر نمی شود. مقاله حاضر بر جنایت فجیع اسیدپاشی و تاثیرات مختلف آن بر جامعه انسانی هندوستان و وضعیت قوانین جاری این کشور تاکید می کند.
    کلیدواژگان: اسیدپاشی، فاسدکننده، جراحت، دردناک، سوختگی
  • فخرالدین رضی پور، سید مهدی حسین پور، ساقی یوسف جمالی صفحه 155
    امروزه برخی از جرایم چنان فجیع قلمداد می شوند که به عنوان جنایات بین المللی مورد شناسایی قرار گرفته تا جایی که بعضی از دولت ها با توجه به ماهیت شنیع جنایات مذکور، به دادگاه های بین المللی برای نمونه به دیوان کیفری بین المللی صلاحیت قضایی اعطا نمودند. در این زمینه دیوان کیفری بین المللی می تواند در قالب صلاحیت تکمیلی در صورت ناتوانی یا عدم تمایل دولت های عضو و وفق مقررات اساسنامه جنایتکاران بین المللی را مورد تعقیب قرار دهد. در عین حال، با توجه به این که هم اکنون در جهان آلودگی زیست محیطی ناشی از مواد نفتی در حال گسترش بوده و خسارت های جبران ناپذیری را به دنبال دارد و محاکم داخلی نیز کمتر قادر به تعقیب بانیان آلودگی نفتی در ورای مرزهای خود می باشند، و هم چنین با توجه به چالش هایی که در رابطه با اعمال صلاحیت دادگاه های بین المللی در خصوص قضایایی که مرتبط با کشورهای اسلامی است، وجود دارد. این جستار با در نظر داشتن قواعد حقوق بین الملل و مقررات موجود در شریعت اسلامی و نهایتا کنکاش در نظریه مصلحت مندرج در فقه امامیه، به بررسی صلاحیت قضایی دادگاه های بین المللی جهت رسیدگی به جرم آلودگی زیست محیطی ناشی از مواد نفتی از منظر حقوق اسلامی می پردازد.
    کلیدواژگان: دیوان کیفری بین المللی، صلاحیت، آلودگی زیست محیطی، شرایط قاضی، مصلحت، جنایات بین المللی، شریعت اسلامی
  • حسین فروغی نیا، علی وکیلی، فخرالدین رضی پور صفحه 179
    پس از تصویب هدف های توسعه هزاره سازمان ملل متحد، کشورهای عضو اقدامات گسترده ای را برای رسیدن به این هدف ها تدوین و اجرا کردند. هر چند که آثار آن در کشورها و مناطق گوناگون جهان یکسان نبوده است. درعین حال، یکی از تعهدات عملیاتی کشورها در چارچوب اهداف توسعه هزاره افزون بر توسعه و حقوق بشر، حکومت مطلوب ومردم سالاری می باشد. این دولت ها هستند که با سیاست گذاری ها ی قابل پیش بینی، از طریق فرایند شفاف، نیروی اجرایی مسئول و جامعه مدنی قوی تلاش ها و اقدامات لازم را در راستای اجرای اهداف توسعه هزاره دنبال می کنند. در این نوشتار، این موضوع که چگونه حکمرانی مطلوببا سازوکار تعاملی می تواند زمینه های دستیابی به اهداف توسعه هزاره را فراهم نماید و نیز تاثیر شاخص های حکمرانی مطلوب در رابطه با رفع موانع اجرایی شدن هدف های اعلامیه مزبور، مورد ارزیابی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: حکمرانی مطلوب، هدف های توسعه هزاره، توسعه، حقوق بشر، جامعه مدنی
  • اعظم سادات حسینی صفحه 207
    انسان برتر از همه ی موجودات و ملائکه، خلیفه و جانشین خدا در زمین است. او علت غایی عالم آفرینش است. هر چند به صورت ظاهر در مرحله ی آخر آفرینش قرار دارد ولی به حسب معنی نخستین موجود خلقت است. در بحث از هویت انسان بهترین تعریف ابتدا در سخن خداوند تجلی پیدا کرده، آنجا که می فرماید: «انی جاعل فی الارض خلیفه» (بقره/ 30) به این معنا که خداوند هویتی جدا از دیگر مخلوقات به انسان بخشیده است.
    در روزگار معاصر با پیشرفت تکنولوژی و ماشینی شدن جامعه انسانی باعث شده که انسان از هدف خلقت و حقیقت و ماهیت وجودی خود دور شود. در این جستار که با روش تحلیلی- توصیفی انجام گرفته است بر آنیم ضمن تعریف انسان و هویت وی به تصویری روشن از اقسام ابعاد وجودی انسان از دیدگاه قرآن و احادیث بپردازیم و به این نتیجه خواهیم رسید که شناخت استعداد و توانایی ها، تنها در پرتو شناخت ابعاد وجودی اش ممکن است و اگر انسان بتواند هویت و ابعاد وجودیش را بشناسد و به شناخت خود برسد می تواند خداوند را نیز بشناسد و به مقصد نهایی کمال خود دست یابد.
    کلیدواژگان: انسان، هویت، ابعاد وجودی، قرآن، احادیث
  • جمال بیگی، یوسف امیر طاهر صفحه 225
    هدف اسلام از کیفر گناه کار و جنایت کار، زجر و تعذیب آن ها و مجرد تشفی خاطر اولیاء دم و مانند این امور نیست، بلکه غرض، تادیب و تهذیب اخلاق مجرم، به وجود آوردن جامعه سالم و به طور کلی حفظ و حمایت مردم از مفاسد اجتماعی و سقوط در پرتگاه های رذائل اخلاقی است. به عبارت دیگر هدف کیفر، حفظ دین، نفس، نسل، عقل و مال است که ضروریات خمسه نامیده می شود. درحقوق جزای عرفی هم برای اعمال و افعالی که از طرف قانون گذار به عنوان جرم معرفی و برای آن مجازات خاصی در نظر گرفته شده است، معیار و مولفه های کیفر وجود دارند. برخی از مولفه ها باعث می شود که عمل هر قدر زننده، غیر اخلاقی، مضر و خطرناک باشد مرتکب آن را نمی توان مجازات نمود و بعضی از مولفه ها هم باعث تعدیل و یا تبدیل مجازات ها می شود. این مقاله با هدف تبیین آموزه های ناظر بر توزیع کیفر به منظور رعایت تناسب جرم و مجازات در حقوق جزای عرفی و اسلامی به روش کتابخانه ای و توصیفی و تحلیلی نگارش یافته است.
    کلیدواژگان: تناسب، توزیع کیفر، آموزه های حقوقی و فقهی
  • جمال بیگی صفحه 249
    هدفمندسازی یارانه ها در ایران یکی از مهم ترین بخش ها و نمایان ترین بخش طرح تحول اقتصادی است که به تغییر فرآیند دادن یارانه ها منجر شد. در این فرایند با حذف تدریجی یارانه ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام، نوع دادن یارانه تغییر نمود که بخشی از این یارانه های حذف شده به صورت نقدی به مردم پرداخت می شود و سایر درآمد حاصله از آن صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می شود. این کار علیرغم تصویب قانون هدفمندکردن یارانه ها در زمستان 1387، در اواخر دهه ی 1380 به اجرا گذاشته شد و بخش عمده ی آن در دهه ی 1390 انجام گردید. منظور از یارانه ی هدفمند یعنی پرداخت یارانه برای تحقق هدف مشخص، در زمان و مکان مشخص با اعتبار مشخص با بهترین راه حل. اولین هدف از پرداخت یارانه، حمایت از گروه های آسیب پذیر جامعه بوده است. از این رو، توزیع عادلانه ی یارانه ها ایجاب می کند که پرداخت ها موجب از بین رفتن ریشه های آسیب های اجتماعی و در نهایت کاهش جرایم شهری گردد. این مقاله می کوشد ضمن توصیف پیشینه هدفمند کردن یارانه ها و مبانی تادیه و انواع آن، میزان کارآمدی این قانون را بر کاهش بزهکاری شهری در ایران به عنوان جلوه ای از مدیریت شهری مطرح نماید.
    کلیدواژگان: یارانه، جرایم شهری، قانون هدفمند کردن یارانه ها
  • علیرضا زرگر، زهرا نفر صفحه 269
    هدف مقاله حاضر بررسی نقش آیت الله لاری در جنبش مشروطیت می باشد که بعدها به عنوان زیربنای فکری حضرت امام خمینی(ره) درتدوین نظریه، طرح ریزی و تاسیس حکومت اسلامی قرار می گرفت و در سال 1357 معماری سازه نهائی گردید. در مقطعی که تب مشروطیت و قانون خواهی در مملکت بالاست، گروهای فکری از قبیل شاه، روشنفکران غرب گرا و دولتهای چپاول گر در تلاش برای جهت دهی و مصادره مشروطیت هستند، مجتهد دلاور برحسب دین دینی به منطقه جنوب باز می گردد و به حمایت از مردم رنجور و قانون خواهی مشروعه آنها می پردازد ایشان متناسب با فضای بسته و استبدادی آن روز تلاش برای قطعیت مشروطه نموده چرا که وی معتقد است مشروطه مقدس است و استبداد داخلی را محدود و حق حاکمیت مردم که از تاکیدات آموزه های دینی است را افزایش می دهد اما مشروطه قابل پذیرش را از فقط از نوع دینی آن می داند و هیچ گاه به غیر از مشروطه مشروعه، نه اندیشیده و نه سخن گفته، لذا تمامی مجاهدتهای مبارز نستوه مسیر حق، در پیاده سازی اصول مشروطه دینی بوده که معلول نوع تفکر و اندیشه سیاسی اسلامی وی بوده که به حکومت اسلامی و انقلاب اسلامی منجر گردید. از این رو مقاله فوق از روش توصیفی با رویکرد تحلیل اسنادی و کتابخانه ای به بررسی موضوع پرداخته است. بر این اساس فرض اساسی که در این پژوهش مطرح می شود این است که رابطه معناداری بین اندیشه سیاسی لاری و نقش آفرینی وی در مشروطیت به طورمستقیم و پیروزی انقلاب اسلامی به طور غیرمستقیم وجود دارد.
    کلیدواژگان: لاری، اندیشه سیاسی مشروطیت، مشروعه، انقلاب اسلامی
  • جمال بیگی صفحه 301
    یکی از برجسته ترین مباحث روز را در طول سالیان گذشته، اجرای حدود به ویژه رجم تشکیل می دهد. علت مجازات و شیوه اجرای رجم به گونه ای است که افزون بر حساسیت های داخلی، فشارهای خارجی را نیز برانگیخته است. کیفری با ریشه فقهی که سرآغاز پیدایش آن در قوانین ایران، قانون حدود و قصاص سال 1361 بوده و با اصلاحات قانون مجازات اسلامی در سال1370 پایدار ماند. برابر لایحه مجازات اسلامی ارائه شده از سوی قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی در سال 1386، این باب همراه با تغییراتی از جمله حذف کیفر رجم محسوس بود. در نهایت حد رجم به موجب ماده 225 قانون مجازات اسلامی 1392، برای زانی محصن و زانیه محصنه به عنوان کیفر اصلی این زنا، پیش بینی گردید. لیکن تحت تاثیر آموزه های حقوق بشری و پایبندی ظاهری به تعهدات بین المللی مقرر گردید در صورت عدم امکان اجرای حد رجم، با پیشنهاد دادگاه صادر کننده حکم قطعی و موافقت رئیس قوه قضائیه، در فرض اثبات این جرم حدی با بینه، سنگسار به اعدام و در غیر این صورت به جلد تبدیل شود. این مقاله می کوشد با مطالعه فقهی و حقوقی کیفر رجم، چالش های اجرایی آن را در رویکرد قانون مجازات اسلامی 1392 بررسی نماید.
    کلیدواژگان: رجم، زنای محصن و محصنه، حقوق بشر، فقه اسلامی، قانون مجازات اسلامی 1392
  • حسین زلفعلی فام صفحه 323
    همگام با جهانی شدن و با رشد فنآوری اطلاعات و توسعه شبکه های ارتباطی، شهرها درفضایی متشکل ازجریانها به بازیگران اصلی حوزه ارتباط واقتصاد جهانی تبدیل شده اند. تمرکز و همگرایی حوزه های مختلف درشهرها نشان دهنده حرکت سریع جهان به سمت شهری شدن و توسعه هرچه بیشتر کلان شهرها و تبدیل آنها به شهرهای جهانی ودر نهایت جهان شهرها می باشد. دراین فضا، شهرها باارتقاء جایگاه اقتصادی، سیاسی، فن آوری، فرهنگی و زیر ساختی خود از توان، نفوذ و اعتبار کافی برای اجرای فعالیت های دیپلماتیک برخوردار می شوند و درراستای فعالیت های خود شکل نوینی از دیپلماسی را نمایان می سازند که از آن با عنوان دیپلماسی شهری یاد می شود. این مقاله از حیث ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است و تلاش دارد به شیوه اسنادی و در چارچوب بحث دیپلماسی شهری، نقش و کارکرد شهرها را به عنوان بازیگران جدید روابط بین الملل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که شهرها با ایفای نقش فراملی خود در زمینه های امنیت، توسعه، اقتصاد، فرهنگ، شبکه سازی، و حضور در سازمان های بین المللی به بازیگرانی فعال در عرصه روابط بین الملل تبدیل شده اند.
    کلیدواژگان: شهر، جهانی شدن، دیپلماسی شهری، روابط بین الملل
  • سهیلا جلالی کندری، زهرا حلیمی صفحه 339
    بیداری اسلامی پدیده ای است اجتماعی به معنای رهایی از استبداد و استعمار و تلاش در راه دستیابی به استقلال سیاسی، اقتصادی و... این پدیده در دهه های اخیر به اوج خود رسیده است. ولی موانعی بر سر راه محقق شدن آن وجود دارد که باعث شده است در بسیاری از کشورها محقق نشود یا به هدف نرسد. بررسی این موانع از نگاه آیات و روایات موضوع این مقاله است. با بررسی آیات قرآن مشخص می شود که جهل، ظلم، تفرقه، تحجر، تحریف اسلام و... از جمله این موانع می باشد. به نظر می رسد نقش جهل در بین این موانع از بقیه پررنگ تر است، چرا که علت برخی موانع دیگر نیز جهل و نا آگاهی مردم است. پس از جهل، ظلم مهمترین مانع است.
    کلیدواژگان: بیداری اسلامی، موانع بیداری اسلامی، جهل، ظلم
  • فرشته ثابتی، عارف بیژن صفحه 365
    بی تردید نام امام خمینی(ره) بر تارک تاریخ معاصر جهان قرار گرفته است. ایشان احیاگر میراث عظیم اسلامی در جهان امروز است که با تغییر و ایجاد تحول در گفتمان حاکم، توانستند جهان را با یک فضای زیستمانی نوینی مانوس کنند که مهم ترین خصیصه آن، تدین و اسلامیت است. در این راستا بیداری اسلامی مقوله ای است که همزمان با تهاجم همه جانبه غرب در جهان اسلام وعصر استعمار، شروع شد و از آغاز تا عصر حضرت امام خمینی(ره) مراحل گوناگونی را پیمود. این حرکت که مشخصا با اندیشه های کسانی چون سید جمال الدین اسدآبادی شروع شده بود، همواره در میان حلقه های محدود و معین تبارز یافت و هیچگاه نتوانست به مثابه یک گفتمان مسلط عمل کند. حتی در زمانی که این جریان توسط کسانی چون حسن البنا وسید قطب در مصر، ابعاد گسترده تری یافت، بازهم نتوانست وارد زندگی همه توده های مسلمان شود و طرحی نو دراندازد. حضرت امام خمینی (ره) برای نخستین بار توانست گفتمان بیداری اسلامی را تبدیل به «عمل سیاسی» کرده و نه تنها آن را وارد حوزه عمل همه توده های مسلمان، بلکه وارد خاطر جمعی همه مستضعفان جهان کند. نخستین و مهم ترین دست آورد آن بود که گفتمان بیداری اسلامی از یک خرده گفتمان تبدیل به گفتمان مسلط شد.
    با توجه به این ملاحظات، این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش است که نقش امام خمینی (ره) در بیداری جهان اسلام و اتحاد مسلمانان چه بوده است؟مفروضی که برای این سوال مطرح می کنیم این است که حضرت امام خمینی(ره) با برشمردن نقاط اشتراک مسلمانان سراسر جهان و با زنده کردن روح بیداری و خیزش اسلامی، توانست اعتماد به نفس را در بین توده های مسلمانان بازگرداند ملت های مسلمان سراسر جهان را از زیر یوغ استعمار و استبداد خارج نماید. مبارزه امام در دو بعد فکری و عملی اتفاق افتاد.
    کلیدواژگان: گفتمان، بیداری اسلامی، استعمار، استبداد، امام خمینی(ره)
  • حسین زلفعلی فام صفحه 397
    منافع ملی (National Interest) یکی از بنیادی ترین مفاهیم و واژه های سیاسی کنونی به ویژه در ادبیات مربوط به سیاست خارجی کشورهاست. این مفهوم از ترکیب دو واژه منافع (Interest) و ملی (National) تشکیل شده است که هر کدام از آنها به نوبه خود از گستردگی معنایی زیاد برخوردار هستند. این امر از جهاتی باعث ابهام در مفهوم منافع ملی گردیده است. مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی کشورها در دوران پس از جنگ جهانی دوم و تحت تاثیر آموزه های مکتب واقع گرایی مورد توجه شدید واقع شد. در این دوران هانس جی مورگانتا یکی از بزرگترین نظریه پردازان روابط بین الملل، نظریه واقع گرایی سیاست های بین المللی را بر مبنای مفهوم منافع ملی بنا نهاد.
    کلیدواژگان: سیاست خارجی، منافع ملی، استراتژی ها، حفظ منافع ملی، اصول راهبردی
  • ذکریا قادری صفحه 419
    مدرنیته با مفاهیمی چون خرد، علم، پیشرفت، سوژه فراتاریخی و اخلاق برابری که، تجلی سیاسی آن همان دموکراسی است، تعریف می شود. نیچه با مفاهیمی چون آپولون/دیونیزوس، اراده معطوف به قدرت، اخلاق سروران، نیهیلیسم، مرگ خدا، بازگشت جاودانه و ابرمرد، نه تنها گفتمان فلسفی مدرنیته را به چالش کشاند بلکه زمینه تحول گفتمان فلسفی و لاجرم سیاسی مدرنیته و گذار به پست مدرنیته را فراهم آورد. هدف از پردازش این مقاله، نشان دادن تقابل و نقدهای مفهومی نیچه از مفاهیم اصلی مدرنیته و به چالش کشیدن مشروعیت فلسفی مدرنیته توسط نیچه است. نقد عقلگرایی، که خود به دو بخش نقد تاریخ عقلگرایی که نیچه تحت عنوان آپولونگرایی از آن یاد می کند و با مفهوم دیونیزوس به جنگ عقل گرایی غربی می رود. بخش دوم نقد سوژه مدرن که نیچه با مفهوم اراده معطوف به قدرت به نقد و تخریب آن میپردازد. نقد علم گرایی که نیچه با استفاده از مفهوم نهیلیسمNihilism ادعاهای آن را زیر سوال می برد. مقوله سوم تحت عنوان نقد اخلاقی مدرنیته که با استفاده از مفهوم اخلاق سروران و «ابرمرد» به نقد اخلاق برابری مدرنیته می پردازد و با تبارشناسی که ارتباط اخلاق/حقیقت را با قدرت فاش می سازد قداست اخلاق مدرنیته را به چالش می کشاند. با مفهوم بازگشت جاودانه به نفی مفهوم پیشرفت و حکمتهای غایی تاریخ می پردازد.
    کلیدواژگان: مدرنیته، پست مدرن، آپولون، دیونیزوس، اراده معطوف به قدرت، اخلاق سروران، سوژه، قدرت، نیهیلیسم، عقلگرایی و علم گرایی، بازگشت جاودانه
  • بهاره صفی خانی صفحه 447
    حکومت، لازمه زندگی و حیات اجتماعی است و انکار آن در حقیقت نفی زندگی اجتماعی ونفی زندگی اجتماعی به معنای نابودی و هلاکت نوع بشری است. عدالت نیز، یکی از خواسته های درونی انسانی است که تمام انسان ها در هر زمان و مکان خواستار عدالت می باشند ولیکن حکومت با قدرت و حاکمیتی که در اختیار دارد از راه نهادهای اجرای حاکمیت می تواند هم به لحاظ مفهومی عدالت را تفسیر خاص کرده و هم به لحاظ اجرایی آن را خدشه دار کند و هم به لحاظ دادرسی، محاکم را به نحو دلخواه اداره کند.
    هدف اساسی این مقاله آن بود که نشان دهد: تاکید بر ضرورت نظارت مردمی بر اعمال حکومت است دلیل نخست به دلیل تاکید آموزه های دینی بر مسئولیت پذیری انسان در جامعه است و دلیل دوم اینکه برخی دولت ها همه عناصر لازم برای مشروعیت را در اختیار دارند ولیکن باید برای در امان ماندن از بی عدالتی، اهرم های کنترل و نظارت بر دولت باید صحیح، دقیق، به موقع، مستمر و بدون مصلحت اندیشی اعمال شود تا با تعدیل قدرت سیاسی، حقوق عمومی شهروندان از مخاطره ظلم و اجحاف در امان بمانند که نیرومندترین اهرم کنترل قدرت و حفظ نظام، نظارت سازمان مستقل مردمی است.
    تحقیق فرا روی باروش توصیفی و تحلیلی است و در جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و بهره گیری از سایت ها، مجلات چاپی ، طوفان اندیشه و از نظریات حقوقی استفاده شده است و نتایج ذیل حاصل این بررسی هاست:نظارت بر اعمال حکومتی، از لوازم اصلی برقراری عدالت اجتماعی است، برای پیشبرد اهداف حکومت، نظارت متقابل بین حاکمیت و ملت لازم است به عبارت دقیق تر، فلسفه نظارت بر اعمال حکومت، مهار قدرت حاکمیت به منظور تامین حقوق وآزادی های عمومی است زیرا شهر وندان مستقیم یا غیر مستقیم از اعمال حکومت متاثر و زیان یا نقض را احساس می کنند و عدم نظارت، نتیجه آن بی عدالتی، رشوه خواری و ایجاد فاسد اقتصادی است، پس بهتر آن است علاوه بر نظارت های مقرر در قانون اساسی سازمان نظارتی مستقل که اعضا آن منتخب مردم هستند وجود داشته باشد تا با بسترسازی قانونی برای آن ها به نمایندگی از مردم نظارتی دقیق و بدون مصلحت اندیشی در فرآیند اعمال قدرت دولت و نهادهای اجرای حاکمیت داشته باشند و معقولانه تر آن است که افراد کاندیدا برای این نهاد افرادی با مدرک تحصیلی حقوق و یاعلوم سیاسی باشند تا نظارتشان، نظارتی جامع و منطبق برقوانین و مقررات باشد.
    کلیدواژگان: عدالت، نظارت، اعمال حکومتی
  • عباس میرشکاری، مینا خانجانی معاف، نسترن محمدی صفحه 469
    طلب ممتاز استثنایی است بر اصل برابری میان طلبکاران که به موجب آن، طلبکار بر روی مال معینی از اموال بدهکار حق تقدم و تعقیب می یابد؛ حقی که سبب ترجیح وی بر سایر طلبکاران بدهکار می شود. در صورتی که طلبکاری واجد حق تعقیب باشد، بر اموال بدهکار، حق عینی تبعی پیدا می‏کند. قانون دریایی در مواد گوناگون، ماهیت این طلب را به صورت ضمنی بیان می‏کند و مصادیق فراوانی برای نهاد فوق شناخته است، به نحوی که قانون گذار برای طلبکاران مختلف، حق تعقیب بر «کشتی»، «کرایه ی حمل» و «ملحقات آن» قرار داده است. بدین ترتیب، طلبکاران به حکم قانون بر مال مشخصی از اموال بدهکار خویش استیلا می ‏یابند، به گونه ای که اموال یاد شده در وثیقه طلب طلبکار قرار می ‏گیرد. مقصود اصلی از شناسایی امتیاز برای این مطالبات، حمایت از طلبکار، مجموع طلبکاران و جامعه است. در قانون فوق‏الذکر می‏توان ردپای چنین حمایتی را مشاهده کرد.
    کلیدواژگان: طلب ممتاز دریایی، وثیقه ی حکمی، اصل برابری طلبکاران، کرایه حمل، کشتی
  • لقمان شریفی، جمال بیگی صفحه 485
    آب یکی از مهم ترین عوامل در ایجاد موجودات و مایه زندگی و حیات است. به مناسبت نگرش قدسی ایرانیان به آب، درکرانه هر رودی در این سرزمین مقدس تمدنی عظیم شکل گرفته است. در نگاهی دیگر آب محور اصلی توسعه کشورها است و دسترسی و بهره گیری از این منبع حیاتی با مسائل گوناگون اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی آمیخته است و بر تمامی این ابعاد عمیقا تاثیر می گذارد. در این میان آلودگی آب، بر وضعیت سایر موجودات اثرگذار است لذا باید از آلودگی آب ها به عنوان، عنصری از محیط زیست ممانعت نمود. این نوشتار با نگاهی بر جرایم زیست محیطی، می کوشد آلودگی آب را به عنوان مطالعه موردی جرایم علیه منابع آبی تبیین نماید و تدابیر حمایتی در قوانین زیست محیطی را با تکیه بر اسناد بین المللی در قبال این جرایم بررسی کند.
    کلیدواژگان: آلودگی آب، جرایم زیست محیطی، اسناد بین المللی
  • روناک عباسی، جمال بیگی صفحه 499
    موضوع مالکیت فکری که ناشی از هنر و ابتکارات انسان است، بحث نوینی نیست بلکه با پیدایش انسان، مالکیت فکری نیز بوجود آمد. نگاهی به تجربیات کشورهای صنعتی و تازه صنعتی دنیا نشان می دهد که یکی از عوامل بسیار مهم در بالندگی اقتصادی کشورها برنامه ریزی صحیح و نظام مند برای ارتقاء جایگاه و حمایت از سیستم مالکیت فکری است. در این میان اسرار تجاری که از یک طرف با حقوق رقابت همسویی دارد و از طرف دیگر یکی از مصادیق حقوق مالکیت فکری می باشد، شایان توجه است چرا که اسرار تجاری اطلاعاتی محرمانه و حاوی ارزش تجاری است که موجب برتری یک تاجر بر سایر رقبایش می گردد. با این حال، طبیعت خاص اسرار تجاری باعث شده که حمایت حقوقی از آن برخلاف دیگر جلوه های مالکیت فکری، چندان قوی و موثر نباشد. در این تحقیق برآنیم تا حمایت های کیفری از اسرار تجاری در قوانین ایران را بررسی نماییم.
    کلیدواژگان: مالکیت فکری، اسرار تجاری، حمایت کیفری، اسناد بین المللی
  • زهرا حاجی میرزایی، وحید قاسمی عهد صفحه 517
    حریم یک نیاز اساسی و مهم برای انسان و دارای ابعاد مختلف فیزیکی، روحی و روانی، اجتماعی و اطلاعاتی است. رازداری پزشکی از مهم ترین وظایف در حیطه اخلاق و حقوق پزشکی است که دارای سابقه دیرینه است و محدوده وسیع تری از «رازداری اطلاعات» دارد. در خصوص ارتباط بین پزشک و کادر پزشکی از یک سو و بیمار و بستگان او از سوی دیگر، یکی از مسایلی که مطرح می شود، اسرار پزشکی بیمار است. بیمار حق دارد نحوه، زمان و چگونگی دادن اطلاعات به دیگران و یا تشکیلات بیمارستانی را خود تعیین کند کمااینکه حق دارد ماهیت افکار شخصی خود را که در اختیار دیگران می گذارد، فردی را که می تواند این اطلاعات را دریافت کند و نحوه استفاده از آن را مشخص کند. حفظ اسرار از موجبات اطمینان بیماران به پزشکان و مراجعه به آنان می باشد و عدم توجه به این امر، سبب سلب اعتماد، کاهش راست گویی و حتی عدم مراجعه به پزشکان در بسیاری از موارد خواهد شد. اهمیت رازدای در پزشکی و لطمات وارده به آن کمتر از حق بر کالبد جسمانی و جراحت و نقص عضو نیست. یکی از مسایلی که در روابط پزشک و بیمار قابل امعان نظر است مساله اسرار پزشکی است.
    کلیدواژگان: پزشک، کادر درمانی، حریم خصوصی، بیمار، اسرار پزشکی
  • محمد باقری* صفحه 535
    در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معمولا گروه ها و قشرهای مختلفی تاثیر گذار هستند. این گروه ها و قشرها بنا به شرایط و اقتضائات حاکم بر جامعه می توانند متفاوت باشند. در جامعه ایران از جمله مهمترین قشرهایی که در عصر جدید در تحولات سیاسی و اجتماعی کشور ایفا نقش داشته اند علما و روشنفکران بوده اند. علما نسبت به روشنفکران از سابقه بسیار طولانی تری در جامعه ایران برخوردارند. جامعه ایران در برهه های مختلف از لحاظ فکری و سیاسی متاثر از آنها بوده است. لکن در مورد روشنفکران باید عنوان داشت که سابقه حضور آنها به زمان آگاهی ایرانیان از عقب مانگی خویش و متعاقب آشنایی ایرانیان با غرب، بر می گردد. این قشر جدید نیز مانند علما تمام سعی و تلاش شان بر آن بود تا جامعه ایران را در مسائل فکری و سیاسی تحت تاثیر قرار دهند. علما و روشنفکران در این مسیر(یعنی اثر گذاری بر جامعه ایران از لحاظ فکری و سیاسی) نوعی تداخل مسئولیت پیدا می کردند. این تداخل مسئولیت می توانست سه نوع رابطه را میان آنها حکمفرما کند؛ تعامل و همکاری میان آنها، تقابل نسبت به همدیگر و سرانجام بی تفاوتی نسبت به یکدیگر.
    ما در این نوشتار بر آنیم تا رابطه علما و روشنفکران را بر مبنای این سه نوع رابطه(تعامل، تقابل، بی تفاوتی) در مقطعی از تاریخ ایران یعنی از مقطع نهضت مشروطه تا پیروزی انقلاب اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. در نوشته حاضر از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بهره گرفته شده است. همچنین برای جمع آوری مطالب نیز تکیه اصلی بر منابع کتابخانه ای می باشد.
    کلیدواژگان: علما، روشنفکران، نهضت مشروطه، انقلاب اسلامی