فهرست مطالب

مطالعات سیاسی جهان اسلام - پیاپی 23 (پاییز 1396)

نشریه مطالعات سیاسی جهان اسلام
پیاپی 23 (پاییز 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/10/28
  • تعداد عناوین: 9
|
  • مقاله پژوهشی
  • قربانعلی قربانزاده، فریدون فائضی نیا، سمیه ترابی * صفحات 1-24
    مواضع نظری و عملی گروه های سلفی در پی دگرگونی شرایط تاریخی– اجتماعی و الزامات سیاسی، در معرض تحول و تغییر بوده است. جنبش سلفیه به عنوان یکی از حرکت های تاثیرگذار در جهان اسلام طی صد سال اخیر، محرک و موجد جنبش های سیاسی و اجتماعی در کشورهای اسلامی بوده است. تعارضات در نظریه و عمل سلفی گری خود موجب تقابل میان اعضای گروه های سلفی در جهان اهل سنت شده است که شعبات مختلف جنبش های سلفی اخوانی و وهابی، نمونه بارز این واقیعت است. هدف این پژوهش، تجزیه تحلیل وجوه افتراق و اشتراک فکری و عملی سیاسی سلفی اصلاحی- تنویری با سلفی گری جهادی – تکفیری است. مهمترین سوال در این زمینه این است که چه تفاوت و تشابهی میان اندیشه و خط مشی سیاسی سلفی اصلاحی- تنویری و سلفی جهادی- تکفیری وجود دارد؟ فرضیه پژوهش حاضر این بود که میان آن دو علیرغم مبانی عام نظری مشترک، در شیوه تحقق حکومت اسلامی، جهاد و اصلاح جامعه، تفاوت اساسی وجود دارد که یکی طریق مسالمت و دیگری شیوه خشونت را برای احیای اسلام دنبال می کند. با گسترش این خط مشی ها در خاورمیانه و اهمیت مواضع ایران در قبال این تحولات، پرداختن به موضوع سلفیت، اهمیت خاص دارد که مبین ضرورت پژوهش درباره این موضوع است. پژوهش حاضر بر مبنای روش تحقیق تاریخی- تطبیقی و از نوع توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رسید که علیرغم مبانی نظری مشترک میان سلفی گری اصلاحی- تنویری و سلفی گری جهادی– تکفیری، در شیوه عملی تحقق حکومت اسلامی و جهاد و اصلاح جامعه، تفاوت های بارز و حاد میان آن دو وجود دارد.
    کلیدواژگان: خط مشی سیاسی سلفی، سلفیت اصلاحی تنویری، سلفیت جهادی تکفیری، سلفی اخوانی، سلفی وهابی
  • علی باقری دولت آبادی*، مهدی ماهیدشتی صفحات 25-48
    در 17 مارس 2016 حزب اتحاد دموکراتیک سوریه طی بیانیه ای خودمختاری کردها را در مناطق شمالی سوریه اعلام کرد. اگرچه این خودمختاری از سوی سایر بازیگران منطقه ای و بین المللی به رسمیت شناخته نشده است اما از سوی کردها با جدیت پیگیری می شود. بر این اساس پرسش اصلی مقاله این است که کردهای سوریه در آینده ی سیاسی سوریه چه جایگاه و موقعیتی خواهند داشت؟ موضع آمریکا در قبال تقاضای خودمختاری کردها چیست؟ فرضیه ی مقاله به این نکته می پردازد که با توجه به مواضع کنونی حزب اتحاد دموکراتیک، آمریکا در کوتاه مدت اقبالی به کردهای سوریه ندارد و از خودگردانی مورد نظر آنها حمایتی به عمل نمی آورد. اما اگر این حزب بتواند خود را به گونه ای کارآمدتر نشان دهد و از دایره ی دوستی با حزب کارگران کردستان ترکیه خارج و الگوی دشمنی با آمریکا را به الگوی دوستی تبدیل کند می تواند حمایت امریکا را برای ایجاد یک خودگردانی همانند کردستان عراق کسب کند. یافته های تحقیق، این موضوع را نشان می دهد که حزب اتحاد دموکراتیک جایگاه سیاسی خود را به همان سرعت که در سوریه کسب کرد به همان سرعت نیز از دست می دهد زیرا احزاب کارآمدتر دیگر در میان کردها وجود دارد که می توانند به عنوان جایگزینی مناسب برای این حزب مطرح شوند. برای انجام پژوهش حاضر از روش کیفی از نوع کتابخانه ای و نظریه سازه انگاری استفاده شده است.
    کلیدواژگان: کردستان سوریه، اقلیم کردستان عراق، حزب اتحاد دموکراتیک، خودمختاری
  • محمد جواد فتحی*، محمد مهدی تولایی صفحات 49-74
    افراط گری وبهره گیری ازخشونت، یکی ازپدیده های روبه رشد،فراگیر وتعیین کننده در دوره کنونی می باشد.این پدیده،به گونه ای روزافزون، تحولات ملی،منطقه ای وجهانی را از خود متاثرنموده است.گسترده شدن گروه های افراط گرا با داعیه ونماد های اسلامی، لزوم تبیین چهره واقعی از اسلام اصیل که همان چهره رحمانی است را ضروری می سازد.باتصویب قطعنامه جهان علیه خشونت و افراط گری در مجمع عمومی سازمان ملل متحدکه برمبنای پیشنهادجمهوری اسلامی ایران طرح گردیده ومحقق شد،اجماعی جهانی برای مبارزه باافراط گری وخشونت شکل گرفت.اکنون سوالی که مطرح می شودآن است که آیا تبیین چهره رحمانی از اسلام،نقش موثری درپیشبرد ایده جهان علیه خشونت و افراط گری دارد؟ودرصورت پاسخ مثبت،چه راهبردهاو اصولی از اسلام باید موردتاکید قرارگیرد تاهم باعث روشن شدن افکارعمومی جهانی مبنی برصلح محوربودن احکام اسلامی شودو هم باعث پیرایش گروه های افراطی منتصب شده به آن شود. درخور توجه است که نگارندگان در این مقاله می کوشد باذکر خط مشی ها و راهبردهای اسلام وتبیین چهره رحمانی از آن با بهره گیری از روش تحلیل راهبردی (SWOT) و با اتکا به راهبرد قوت-فرصت از راهبردهای چهارگانه این روش، بیان نمایندکه تصویب ایده جهان علیه خشونت و افراط گری ،فرصت مغتنمی رافراهم نموده است تاضمن بازسازی چهره معرفی شده اسلام به صورت اصیل و واقعی که همان چهره رحمانی است،درمسیر پیشرفت این ایده نیزگام هایی نظری و علمی شایان توجهی برداشته شود.
    کلیدواژگان: اسلام رحمانی، افراط گری، خشونت، دعوت اسلامی، جمهوری اسلامی ایران
  • محمدرحیم عیوضی، مهسا فلاح حسینی * صفحات 75-92
    ایران اسلامی به لحاظ تمدن کهن، وسعت و جمعیت فراوان، غنای فرهنگی، موقعیت استراتژیک و ژئو پلتیک همواره کشوری تاثیرگذار در محیط پیرامون خود و منطقه خاورمیانه بوده است اما یکی از چالش های سیاسی ایران که در منطقه بعد از انقلاب اسلامی با آن مواجه بوده است بحث اسلام هراسی است. یکی از معضلاتی که امروزه جهان اسلام با آن رو به رو است بعد مشکلات افراطی در اسلام است که اقدامات گروه های افراطی و تندرو در منطقه به نام اسلام باعث خدشه دار شدن اسلام و چهره مسلمانان در غرب شده است. اینگونه اقدامات خشونت آمیز در منطقه از عواملی است که به بحث ایجاد اسلام هراسی در منطقه دامن زده است لذا هدف از نوشتن این پژوهش پاسخگویی به این پرسش است که سناریوهای آینده پیش روی اسلام هراسی چیست؟ برخی پاسخ به سوال اصلی و برخی سوالات فرعی از جمله: چالش های سیاسی آینده ایران در منطقه چه مقاطعی را تا امروز طی کرده است؟ اسلام هراسی به عنوان یکی از این چالش ها چه سناریوهایی را در منطقه پیش رو دارد؟ استمرار ورود جدید اسلام هراسی ریشه در گذشته و سیاست های متاثر از تحولات آینده دارد که در این مقاله بر اساس روش تحلیل روند و سناریونویسی به آن پرداخته می شود.
    کلیدواژگان: اسلام هراسی، آینده پژوهی، سناریونویسی
  • جایگاه جهان اسلام در سیاست خارجی دولت های پس از دفاع مقدس (1368-1392)
    سید محمد کاظم حجازی*، حسن رحیمی(روشن)، محمد جواد هراتی صفحات 93-112
    نوع رویکرد و میزان اهتمام دولت های پس از دوران دفاع مقدس (سال های 1368 تا 1392) به موضوعات جهان اسلام، مسئله پژوهش حاضر است که با محوریت ارزش ها و هنجارهای نظام جمهوری اسلامی در بعد، منطقه گرایی و تعامل سازنده در حوزه جهان اسلام انجام پذیرفته است. انجام این پژوهش جامعه آماری از متخصصین، وزرای خارجه پیشین و اساتید دانشگاه در حوزه سیاست خارجی می باشند. در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از آمار توصیفی و آمار استنباطی شامل آزمون تحلیل واریانس؛ آزمون تعقیبی بونفرنی و آزمون تی استفاده شده است. نتایج مطالعه حاکی از تفاوت معنادار دولت های پس از جنگ در شاخص تعامل سازنده و همچنین عدم تفاوت معنادار در دو شاخص حقوق اتباع خارجی و منطقه گرایی در بین دولت های پس از جنگ است.
    وع رویکرد و میزان اهتمام دولت های پس از دوران دفاع مقدس (سال های 1368 تا 1392) به موضوعات جهان اسلام، مسئله پژوهش حاضر است که با محوریت ارزش ها و هنجارهای نظام جمهوری اسلامی در بعد، منطقه گرایی و تعامل سازنده در حوزه جهان اسلام انجام پذیرفته است. انجام این پژوهش جامعه آماری از متخصصین، وزرای خارجه پیشین و اساتید دانشگاه در حوزه سیاست خارجی می باشند. در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده
    کلیدواژگان: جهان اسلام، سیاست خارجی، تعامل سازنده، منطقه گرایی، دوران پس از جنگ
  • محمدحسین جمشیدی *، افسانه سیفی ناجی صفحات 113-138
    یکی از مهمترین مسائل منطقه خاورمیانه به صورت عام و کشور سوریه به صورت خاص، بحرانی است که در این کشور و در پی گسترش موج بیداری اسلامی و شکل گیری و ورود گروه های سلفی – تکفیری همراه با مداخله بازیگران فرامنطقه ای مانند آمریکا و بازیگران منطقه ای چون عربستان سعودی و ترکیه بوجود امده است. این بحران هم به لحاظ وسعت و زمان و هم به لحاظ نقش عوامل گوناگون یکی از عمیق ترین بحران های قرن محسوب می-شود. تاثیرات بحران نیز بسیار فراگیر و گسترده بوده به گونه ای که جنبه جهانی و بین المللی بخود گرفته است. تاثیرات این بحران همراه با ریشه ها، ابعاد فراگیر و مراحل و روندهای آن، آینده چنین بحرانی را رقم می زند. بر همین مبنا، مساله اصلی این پژوهش بررسی و تبیین وضعیت آینده بحران سوریه بر مبنای مدل برچر است.
    این نوشتار با رویکرد تحلیلی- تبیینی به موضوع پرداخته و روش آن نیز مطالعه موردی براساس الگوی پژوهشی برچر و شیوه گردآوری داده های آن کتابخانه ای و اسنادی است. براساس یافته های این تحقیق بحران در پی شدت یافتن حوادث و درگیری های سال 2013 و 2014 وارد مرحله دوم آن یعنی مرحله وخامت و اوج گرفتن بحران شده است. در این بحران از سویی گروه های تکفیری از جمله داعش با هدف تضعیف قدرت دولت و شکل دادن به هویت مخدوش اجتماعی خود در جهت دولت سازی از طریق عملیات تروریستی و ازسوی دیگردخالت منفعت طلبانه بازیگران فرامنطقه ای و منطقه ای از جهات مختلف باعث بسط تاثیرات منفی بحران در سطح منطقه و جهان شده اند.
    کلیدواژگان: بحران سوریه، مدل برچر، گروه های تکفیری، قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای، خاورمیانه
  • نصرالله حجازی، آرش بیدالله خانی* صفحات 139-168
    منطقه آسیای جنوب غربی از بعد راهبردی پیوندهای امنیتی مهمی را با نقاط مختلف دنیا دارد. مناسبات بین المللی و منطقه ای راهبردهای امنیتی مختلفی را برای این منطقه رقم زده است. از مهمترین کشورهای این منطقه ج.ا. ایران می باشد که در منطقه حساس و ژئو راهبردی خاورمیانه واقع شده است. بنیادهای شکل گیری هر نوع نظام امنیتی در منطقه آسیای جنوب غرب بدون ج. ا. ایران شکننده است. یکی از مهمترین معضلات منطقه اسیای جنوب غربی بحث تروریسم بنیادگرا می باشد. ریشه ها و مبدا این تروریسم از نظام امنیتی شبه قاره مشتق شده است. بر همین اساس سوال اساسی پژوهش حاضر این است که چگونه و بر مبنای چه سیستمی می توان با تروریسم بنیادگرا مبارزه کرد و چه الگویی امنیتی می تواند، امنیت حداکثری منطقه آسیای غربی را تامین کند. در پاسخ به این سوال مقاله حاضر با روشی توصیفی- اسنادی ضمن تشریح مناسبات تروریسم تکفیری منطقه شبه قاره و خرده نظام امنیتی شکل گرفته توسط آن و ربط آن با مناسبات داخلی و بین المللی، بر این فرضیه اذعان می کند که ج.ا. ایران می تواند ضمن خنثی کردن این خرده نظام امنیتی توسط امکانات مادی و معنوی، (چرا که تهدید ان متوجه ایران هم است) به تشکیل ائتلافی امنیتی- سیاسی بر ضد خرده نظامهای امنیتی تروریستی در منطقه اسیای جنوب غربی دست یازد و بر اساسی الگوی امنیت جمعی، امنیت این منطقه را تامین کند.
    کلیدواژگان: امنیت، شبه قاره، راهبرد، ایران، تروریسم
  • عنایت الله یزدانی، عاطفه طحانیان زاده، احسان فلاحی* صفحات 169-192
    با پایان جنگ سرد بازیگران منطقه ای استقلال عمل لازم را برای رقابت مستقیم در مناطق ژئواستراتژیک کسب کردند. در همین راستا سوریه بستر مناسبی برای رقابت قدرت های منطقه ای شد. با شروع اعتراضات داخلی در سوریه (2011) رقابت مذکور آشکار و به اوج خود رسید. اگرچه ریشه های داخلی بحران سوریه انکار ناپذیر است اما نقش بازیگران منطقه ای در تعمیق این بحران قابل توجه است. قدرت های منطقه ای دخیل در بحران سوریه در قالب دو جریان مقاومت و سازش جای می گیرند. این مقاله با هدف بررسی نقش دوبازیگر اصلی جریان سازش (ترکیه و عربستان) در بحران سوریه در صدد پاسخ به این سئوال است که راهبرد عربستان و ترکیه در قبال بحران سوریه چیست؟ «این دو کشور با مداخله در بحران سوریه قصد افزایش نفوذ منطقه ای خود را دارند. راهبرد آنکارا- ریاض در عین شباهت دارای تفاوت های نیز هست» فرضیه مذکور با استفاده از روش مقایسه ای و در قالب نظریه سازه انگاری بررسی شده است.
    کلیدواژگان: عربستان، ترکیه، بحران سوریه، بازیگران منطقه ای، سازه انگاری
  • مریم صنیع اجلال * صفحات 193-215
    دستیابی به توسعه در عصر حاضر مستلزم دسترسی به منابع و متغیرهایی است که در دو سطح ملی و بین المللی تعریف می شوند. علم و فناوری به عنوان متغیر اصلی در روند توسعه کشورها است. بهره گیری از علم و فناوری روز، مستلزم پیوستن به شبکه جهانی دانش و برقراری تعامل، بویژه با صاحبان علم و فناوری در این شبکه است. دولتها بعنوان بازیگران اصلی در در فضای بین المللی، بستر تعامل سایر کنشگران ملی در فضای بین الملل را فراهم می کنند. بر این اساس سیاست خارجی نقشی محوری در ایجاد بستر همکاری های علمی و فناورانه دارد. از سوی دیگر توانمندی های یک کشور در حوزه علم و فناوری می تواند ابزاری پیشبرنده در حوزه سیاست خارجی باشد . به همین دلیل دیپلماسی علم و فناوری علاوه بر شبکه ملی تابعی از شبکه بین المللی همکاری های علمی و فناورانه است. کشورهای اسلامی خواهان توسعه، باید ضمن دارا بودن توانمندی هایی که سایر اعضای شبکه را به تداوم حضور آنها نیازمند می کند، با شناخت قواعد بازی در این ساختار پیچیده، تعاملی مثبت و مبتنی بر وابستگی متقابل با سایر اعضای شبکه ایجاد کنند. تدوین مدل دیپلماسی علم و فناوری در این کشورها، مدل تعامل بین المللی برای توسعه هر کشور را مشخص خواهد کرد. این مدل بر پایه پیشرانهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فناورانه، ارزشی و زیست محیطی از یکسو و متغیرهای ملی از سوی دیگر تدوین می شود. کشور ترکیه نمونه مناسبی در این حوزه است. روش پژوهش در این مقاله توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعه اسنادی و کتابخانه ای است.
    کلیدواژگان: دیپلماسی علم و فناوری، همکاری علمی و فناورانه بین المللی، توسعه، کشورهای اسلامی، پیشران
|