فهرست مطالب

ادبیات پارسی معاصر - سال هفتم شماره 1 (بهار 1396)

مجله ادبیات پارسی معاصر
سال هفتم شماره 1 (بهار 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/03/28
  • تعداد عناوین: 7
|
  • زهرا پارساپور صفحات 1-2
    بهار امسال مجله ادبیات پارسی معاصر هفتمین دوره خود را آغاز کرد. در این مدت با یاری اصحاب قلم و فکر و مساعدت داوران و صاحب نظران تلاش کردیم در فرایند داوری و گزینش مقالات گام های موثری برداریم. یکی از مهم ترین معیارها در انتخاب مقالات مسئله محوربودن آن است؛ مقالاتی که بتوانند پاسخ گوی دغدغه ای در حوزه ادبیات معاصر باشند و یا دریچه ای نو به روی مطالعات ادبی باز کنند. همین طور مقالاتی که با رویکردی نقادانه جریان های فکری و فعالیت های پژوهشی را در حوزه ادبیات پارسی معاصر رصد کنند و بتوانند در این زمینه اثرگذار باشند. مقالات پژوهشی با رویکرد انتقادی به متون درسی رشته زبان و ادبیات فارسی از کاربردی ترین و مفیدترین مواردی اند که درخور توجه جامعه دانشگاهی اند. گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی دانشگاه ها، در مهرماه سال 1395، همایشی را با عنوان «آسیب شناسی درس نامه های رشته زبان و ادبیات فارسی» با همکاری دانشگاه نیشابور و با دعوت از استادان سراسر کشور در محل این دانشگاه برگزار کرد. این گروه که پیشینه ای بیست ساله در نقد کتب درسی، کمک درسی، مراجع، و منابع درسی دارد به این نتیجه رسید که نقد آسیب شناسانه و ارائه راه کار برای تقویت سرفصل ها و درس نامه های این رشته یکی از راه های موثر برای ارتقای کیفیت تالیف کتب درسی و دانشگاهی است. برگزاری این همایش با چنین هدفی و با دعوت از متخصصان و محققان شناخته شده در حوزه های سبک شناسی، ادبیات تطبیقی، نظریه ادبی، ادبیات معاصر، و... انجام گرفت. متخصصان حاضر در این همایش در مقالات خود، ضمن ارزیابی و نقد درس نامه ها، غالبا راه کارهایی برای اصلاح و رفع این کاستی ها نیز پیش نهاد داده اند؛ راه کارهایی که می توانند یاری گر محققانی باشند که در زمینه تالیف درس نامه های ادبیات فارسی فعال اند. پس از طی فرایند چاپ مقالات در مجله، بنا شد که این مقالات به صورت مجموعه ای مرتبط دراختیار خوانندگان محترم قرار گیرند. از این رو، ناگزیر دو مقاله آخر نیز، که به حوزه ادبیات کهن مربوط می شوند، در همین شماره قرار گرفتند. امید است این مجموعه مورد توجه و استفاده اصحاب نظر قرار گیرد. در پایان لازم می دانم از همه همکارانی که در برگزاری این نشست، سفارش، داوری، و اصلاح نهایی مقالات دل سوزانه همکاری داشتند تشکر ویژه داشته باشم. از عنایات و الطاف جناب آقای دکتر قبادی، رئیس محترم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و رئیس شورای بررسی متون؛ سرکار خانم دکتر عاملی رضایی، مدیر محترم گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون؛ آقایان دکتر امن خانی، دکتر موحدی، دکتر عمارتی مقدم، و دکتر حسن پور، دبیران تخصصی مجله ادبیات پارسی معاصر؛ سپاس گزارم. هم چنین راه نمایی و هدایت های اعضای محترم هیئت تحریریه را برای اعتلا و رشد مجله راه گشا و ارزشمند می دانم. در پایان از همکاری جناب آقای زعفرانچی، مدیر محترم انتشارات، و سرکار خانم ناهید فتحی، کارشناس کوشای مجله، ، تقدیر و تشکر می کنم.
  • عیسی امن خانی* صفحات 3-27
    پس از پذیرش شعر نیما و جریان نوگرایی در ادبیات، حضور ادبیات معاصر به عنوان یکی از دروس رشته زبان و ادبیات فارسی نیز ضرورت یافت؛ این ضرورت به نوبه خود سبب تالیف درس نامه های متعددی چون بررسی ادبیات امروز ایران محمد استعلامی، جویبار لحظه ها محمد جعفریاحقی، چشم انداز معاصر ایران سید مهدی زرقانی و… گردید. علی رغم تعداد قابل توجه این درس نامه ها، هنور تا تدوین درس نامه ای که بتواند تصویر کاملی از ادبیات معاصر به دانشجویان ارائه دهد، فاصله زیادی وجود دارد؛ به نظر نویسنده مقاله حاضر برای رسیدن به چنین درس نامه ای باید برخی از کاستی های درس نامه های ادبیات معاصر را مرتفع ساخت. اصلی ترین ضعف/کاستی های درس نامه های ادبیات معاصر البته آن دسته از ضعف/کاستی هایی که تقریبا در تمامی این درس نامه ها دیده می شوند عبارتند از: تقلیل «معاصر بودن» به مفهومی زمانی، رویکرد نابسنده پژوهشی، بی توجهی و عدم مراجعه به اسناد دست اول در تالیف درس نامه های ادبیات معاصر، ابهام در جریان شناسی ها.
    کلیدواژگان: ادبیات معاصر، آسیب شناسی، درس نامه، جریان شناسی، تقلیل زمانی
  • داوود عمارتی مقدم* صفحات 29-46
    مقاله ی حاضر، در صدد است نشان دهد که آسیب شناسی درسنامه های بلاغی (اعم از معانی، بیان و بدیع) ، با آسیب شناسی دیگر درسنامه ها، تفاوت های عمده ای دارد. از جمله ی این تفاوت ها، یکی سابقه ی طولانی آگاهی محققان و صاحبنظران از کاستی ها و آشفتگی های بلاغت سنتی است، و دیگری، کوشش هایی که در جهت رفع این کاستی ها بر مبنای معیارها و نظریه های امروزی (اعم از ادبی و زبان شناختی) به عمل آمده است. در مقاله ی حاضر استدلال خواهد شد که کاربرد این معیارها و نظریه ها، نه تنها نتوانسته کاستی های درسنامه های بلاغی را برطرف سازد که حتی آن ها را تشدید کرده و خود، آسیب ها و کاستی های تازه ای را نیز به بار آورده است. این کاستی ها، که عمدتا از شیوه ی نادرست کاربرد نظریه های جدید ناشی شده اند، عبارت اند از 1- غفلت از کارکرد صناعات بلاغی در طبقه بندی صناعات بر مبنای معیارهای مدرن 2- در نظر گرفتن ادبیات به مثابه ای حوزه ای مستقل از دیگر حوزه های زبانی براساس نظریه های مدرن 3- استفاده از نظریه های مدرن بر مبنای شباهت های ظاهری با برخی مباحث قدمایی 4- عدم توجه به مسائل خاص ادبیات و متون ادبی در کاربرد نظریه های مدرن. پس از بررسی این چهار کاستی، در برخی موارد پیشنهادهایی نیز برای تدوین درسنامه ها ی بلاغی و شیوه ی کاربرد نظریه های مدرن در آن ها، ارائه شده است.
    کلیدواژگان: درسنامه های بلاغی، علم معانی، بدیع، کاربردشناسی زبان، کنش گفتار
  • محمود فتوحی رودمعجنی* صفحات 47-66
    عمر دانش سبک شناسی در ادبیات فارسی به حدود شش دهه می رسد. در این مدت تطور چشمگیری در این دانش به ویژه در آموزش آن صورت نگرفته است. این مقاله درسنامه های سبک شناسی نظم و نثر ادبی فارسی را از نظر مبانی فکری و روش مورد سنجش قرار داده است و با طرح شش نقص در درسنامه های سبک شناسی، و برشمردن پیامدهای آن، راه حل هایی هم پیشنهاد می کند. این شش نقص عبارت اند از بررسی تاریخ تطور سبک ها به جای فن سبک شناسی، نامگذاری ناموجه سبک ها، حذف بافتارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، غفلت از نسبت ژانر با سبک، اولویت بخشی به سبک دوره ای و حذف سبک فردی، بی اعتباری محتوای درسنامه ها و پژوهش های سبکی. در بخش دوم مقاله، دو مهارت سبک پژوهی و سبک ورزی برای آموزش در دو درس سبک شناسی پیشنهاد شده است که اولی به «تحلیل سبک ادبی» و دومی به «آموزش خلاق سبک» اختصاص دارد. در درس «تحلیل سبک ادبی» دانشجو از طریق تکنیکهای تحلیل سازه های سبک و کشف نوآوری و فردیت سبکی در سطوح ششگانه زبان یک متن، مهارت کشف عناصر سبک ساز متون را فرامی گیرد. در درس «آموزش خلاق سبک» که به صورت کارگاهی و تمرین نگارش خلاق ارائه می شود، آموزش سبک از طریق تقلید از الگوهای سبکی مشهور انجام می گیرد.
    کلیدواژگان: سبک شناسی، ادبیات فارسی، درسنامه آموزشی، سبک پژوهی، سبک ورزی
  • قدرت قاسمی پور * صفحات 67-91
    در این مقاله به بررسی و آسیب شناسی چهار منبع از در س نامه های نقد ادبی تالیف استادان شمیسا، امامی، تسلیمی و شایگان فر، پرداخته می شود. این درس نامه با وجود فواید فراوانی همچون ملموس کردن مباحث نظریه های ادبی و نیز نقد عملی بر پایه متون ادبی فارسی ، نارسایی ها و ایراداتی هم دارند که امید است این نواقص با نقد و بررسی، رفع شوند. عمده این نارسایی ها و آسیب ها عبارتند از: 1) عدم تمایز میان نقد ادبی و نظریه ادبی؛ 2) فهم دیگرگون برخی نظریه های ادبی؛ 3) بی ارتباطی بین مقدمات درس نامه ها و مباحث مربوط به نظریه های ادبی؛ 4) گنجاندن بوطیقای ادبی پست مدرنیسم در لوای نقد و نظریه ادبی؛ 5) تبیین و کاربست عملی غیر ضرور برخی نظریه ها؛ 6) تبیین غیر انتقادی برخی نظریه ها؛ 7) ارزیابی نادرست برخی نظریه ها؛ 8) بی توجهی به ادبیات معاصر به عنوان شاهد مثال تحلیلی برای نظریه های ادبی؛ 9) کم توجهی به ادبیات داستانی (به ویژه ادبیات داستانی معاصر) در مقایسه با شعر.
    کلیدواژگان: درس نامه های نقد ادبی، نظریه ادبی، نقد عملی، آسیب شناسی نقد ادبی
  • فاطمه مجیدی* صفحات 93-116
    مثنوی منطق الطیر سه دهه است که با توجه به سرفصل مصوب سال 1366 در دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود و علیرغم تصریح تنظیم کنندگان سرفصل در خصوص تدریس کل متن، گزیده های متعددی از این متن منتشر شده و به عنوان درسنامه در قالب این درس ارائه می شود. این مقاله پس از نگاهی به این سرفصل و مقایسه آن با سرفصل تازه مصوب سال 1391، نگاهی دارد به مهم ترین متون مصحح و گزیده منطق الطیر که بویژه به عنوان درسنامه بیشتر طرف توجه مخاطبان بوده است و آنها را از منظر کیفیت مقدمات، کم و کیف متن های انتخابی، کیفیت تصحیح، کم و کیف توضیحات و نهایتا از منظر ضمایم و فهرست ها نقد و بررسی می کند و پس از بیان نقاط قوت و ضعف هر یک، نشان می دهد که چگونه کم توجهی یا بی توجهی به مسائل پایه ای تصحیح (اعم از نسخه شناسی و شناخت زبان و بیان شاعر) موجب ورود بسیاری بدفهمی ها به درسنامه ها شده است و نهایتا در یک دهه اخیر پس از ارائه منطق الطیرهای چاپ انتشارات سخن و سمت، این بدفهمی ها برطرف و درسنامه های مناسبی برای این متن ارائه شده است.
    کلیدواژگان: منطق الطیر، عطار نیشابوری، نقد تصحیح متن، درسنامه های رشته زبان و ادبیات فارسی
  • هادی یاوری* صفحات 117-137
    درسنامه های متن محور بخش مهمی از کتابهای آموزشی رشته زبان و ادبیات فارسی را تشکیل می دهند و با توجه به این که پیوندهای اولیه دانشجویان با متون بر مبنای این درس نامه ها که عمدتا گزیده هایی از متون مفصل تر هستند صورت می گیرد، مسائلی مانند چگونگی تنظیم سرفصل های پیشنهادی مصوب، نحوه تالیف، کیفیت و کمیت این درسنامه ها در حوزه طرح مسائل نظری، گزینش متن، کم و کیف توضیحات و فهرست ها و ضمائم آن در امر آموزش بسیار مهم است. مقاله حاضر سرفصل های مربوط به درس های ادبی- تاریخی (در سرفصل قدیم: تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی) و مهم ترین درسنامه های تالیفی این دو متن را در رشته زبان و ادبیات فارسی مرور می کند و علاوه بر نقد و بررسی این درسنامه ها و برشمردن نقاط قوت و ضعف آن ها؛ در خصوص دو سرفصل مرتبط با متون ادبی- تاریخی در سرفصل تازه مصوب شده دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی پیشنهادهایی مبنی بر تغییر عنوان و محتوای آن ها ارائه می کند.
    کلیدواژگان: تاریخ بیهقی، تاریخ جهانگشای جوینی، درسنامه های متون ادبی - تاریخی، سرفصل کارشناسی زبان و ادبیات فارسی