فصلنامه پژوهش های حفاظتی - امنیتی
پیاپی 10 (تابستان 1393)

یکی از نیازهای جامعه اطلاعاتی حکومت اسلامی، تحقیقات بنیادین و کاربردی در زمینه مسائل اطلاعاتی و امنیتی بر گرفته از مبانی دینی و اسلامی است. از منابع بسیار مهم پاسخ به این نیاز، استخراج مبانی و اصول حفاظت اطلاعات از سیره امامان معصوم علیه السلام است. از آنجایی که عصر امام هادی علیه السلام با حساس ترین دوره حاکمیت عباسی و وجود تضییق های شدید علیه شیعیان همراه بود، فعالیت ها به صورت زیرزمینی و مخفی انجام می شد و پنهان کاری و نهان گرایی شدیدی بر آن حاکم بود؛ بنابراین این مقاله به سیره امام هادی علیه السلام در حوزه حفاظت و اطلاعات می پردازد. بر همین اساس با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه ای و مراجعه به کتب روایی و تاریخی مورد اعتماد و پذیرش متخصصین این حوزه و بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به رفتار شناسی امام هادی علیه السلام بر اساس مولفه های حفاظتی و اطلاعاتی و شاخص های آن می پردازد. در این تحقیق وجود یک تشکیلات اطلاعاتی در قالب «سازمان وکالت» که توسط امام اداره می شد، شناسایی و معرفی شده است؛ علاوه بر این، آنچه به عنوان مهم ترین مولفه های حفاظتی و اطلاعاتی از نتایج این تحقیق قابل احصاء می باشند عبارتند از: هدایت اطلاعاتی، مدیریت اطلاعاتی، بصیرت اطلاعاتی، ارتباطات پنهان، اقدام عملیاتی، نظم اطلاعاتی، فریب اطلاعاتی، آینده نگری، نفوذ معنوی، تمرکز بر دشمن، تحلیل اطلاعاتی، اخلاق اطلاعاتی، فرصت جویی هوشمندانه به عنوان رفتار اطلاعاتی. تقیه، خود حفاظتی، آگاه سازی تربیتی، پیشگیری مبتنی بر پیش بینی، حفاظت اسرار، حفاظت اسناد، حفاظت ارتباطات، حفاظت شخصی، حفاظت عملیات، رعایت کلی اصول حفاظتی، برخورد قاطع با متخلفین، ارشاد مبتنی بر هدایت، نظارت و واپایش، بازدارندگی، آمادگی قبل از تهدید، گزینش کارآمد به عنوان رفتار حفاظتی. به طور کلی آنچه به عنوان ابعاد و سطوح اصلی نظام حفاظت اطلاعات مبتنی بر سیره امام هادی علیه السلام، قابل ارائه و استنتاج است، جامع نگری و ابتنای نظام حفاظت اطلاعات بر ارکان معرفتی و تربیتی است.

پیشرفت و توسعه کشورها، سازمان ها و موسسات در پرتو علم و دانش، خلاقیت و نوآوری است. اگر یک سازمان اطلاعاتی بخواهد در صحنه رقابت با سایر سازمان های اطلاعاتی باقی بماند، می بایست دانش و مهارت کارکنان خود را به روز نماید و این مهم در صورتی محقق می شود که مدیران آموزشی، برنامه های آموزشی مدون و تخصصی را سرلوحه برنامه های خود قرار بدهند تا از روند پرشتاب تغییرات و ابداعات فناوری که در سایه دانش بشری ممکن شده است، عقب نماند.
بنابراین سازمان های اطلاعاتی به لحاظ روند رو به پیشرفت علم و فناوری، لازم است به تناسب ظرفیت های موجود و مطلوب و رعایت فاکتورها و الزامات مدیریتی برای کارکنان، برنامه آموزشی داشته باشند.
این تحقیق با هدف احصاء و ارائه الزامات مدیریت آموزش در سازمان های اطلاعاتی صورت گرفته است. نوع تحقیق، کاربردی بوده و در گردآوری اطلاعات از روش های اسنادی و کتابخانه ای، مصاحبه و پرسش نامه استفاده شده است. محقق با تکیه بر منابع علمی و مبانی نظری موجود با استفاده از روش تحقیق توصیفی، ضمن مصاحبه با نخبگان و متخصصین حوزه آموزش در سازمان، الزامات و راهکارهای افزایش بهره وری مدیریت آموزش در سازمان های اطلاعاتی امنیتی را احصاء و با ارسال پرسش نامه نظرات، اهمیت نتایج به دست آمده را با استفاده از آمار توصیفی، مورد آزمون قرار داده و ارزش گذاری نموده است. نتایج موید آن است که به منظور افزایش فرصت ها و اجرای مطلوب ماموریت های آموزشی در یک دستگاه اطلاعاتی و نیز کاهش آسیب ها، در چارچوب مناسبات آموزش، می بایست الزاماتی مد نظر مدیران آموزشی قرار گیرد که سه محور مهم تر آن به شرح ذیل می باشد:1- تاکید بر آموزش باید به همراه پژوهش باشد 2- هماهنگی آموزش با فناوری موجود در دستگاه اطلاعاتی 3- تعیین اهداف آموزشی با بررسی نیازها و مشاغل دستگاه اطلاعاتی و دیدگاه متخصصان.

امروزه عملیات روانی یکی از ابزارهای مهم به منظور تاثیرگذاری بر رفتار سایر بازیگران تلقی می شود که با هزینه هایی کمتر از اقدامات سخت افزاری می تواند نتایجی مشابه و حتی با دوام بیشتر از آن را به دنبال داشته باشد. از این رو، دشمن همواره از آن علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی استفاده نموده و سپاه نیز به عنوان پاسدار انقلاب و دستاوردهای آن، از این تهدید که ابعاد مختلفی را دنبال می کند، مصون نمانده است؛ لذا هدف اصلی پژوهش حاضر«واکاوی عملیات روانی دشمن علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بعد نظامی - امنیتی» است.
برای دستیابی به این هدف از روش زمینه ای موردی و ابزار تحلیل محتوا استفاده شده است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که عملیات روانی دشمن در بازه زمانی 21 ماهه ی مورد مطالعه، روندی صعودی داشته و تلاش کرده است با انتساب اتهامات تروریسم، نقض قوانین بین المللی و امنیت منطقه، جنگ طلبی و تلاش برای دستیابی به سلاح های غیر متعارف به جامعه مخاطب چنین القا نماید که فشارهای خارجی بر کشور، ناشی از اقدامات نظامی امنیتی سپاه می باشد.

یکی از اقداماتی که امنیت و ایمنی ساختمان های ستادی نظامی و انتظامی را تهدید می کند، اقدامات خرابکارانه و تروریستی است. عملی شدن این تهدیدات به نوعی تزلزل امنیتی محسوب می شود و عملکرد واحدهای مهم نظامی و انتظامی را دچار اختلال می نماید. پژوهش حاضر با توجه این مسئله و با هدف «تدوین چک لیست ارزیابی شیوه طراحی» به بررسی تهدیدات و راهکارهای طراحی قابل توجه در هر یک از بخش های یک ساختمان ستادی می پردازد. این پژوهش کاربردی و شیوه آن توصیفی - تحلیلی است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که می توان چک لیستی برای ارزیابی شیوه طراحی هر ساختمان در قالب معیارهای «سازه، پلان، منافذ، راهروها، سیرکولاسیون بخش های مختلف، طبقات، مصالح، نما، بام، تاسیسات، مبلمان واپایش امنیتی» تدوین نمود. انطباق این چک لیست بر شرایط یک ساختمان مدیریتی پدافندی به عنوان مطالعه موردی، نشان داد که ساختمان مذکور نسبتا در برابر تهدیدات امنیتی و ایمنی مقاوم است.

امنیت، از ضروریات رشد و توسعه ی حیات بشر و دارای ابعاد متنوع است. در این مقاله به امنیت فرهنگی که اساسی ترین بعد امنیت است، پرداخته شده است.
امنیت فرهنگی از پیچیده ترین مفاهیم و با تعاریف متنوع است. در این مقاله با انتخاب تعریف سلبی و ایجابی از واژه ی امنیت، فرهنگ و ترکیب امنیت فرهنگی این مفاهیم را به روش تحلیل محتوا با این سوال که ابعاد و مولفه های امنیت فرهنگی در آثار امام خمینی (ره) چیست؟ دنبال کرده ایم.
امام (ره) در نگاه انسان شناختی معتقد به وجود دو فطرت روحانی و طبیعی و دو گروه از قوای عقل و جهل در انسان است و باطن انسان را منشا همه ی رفتارهای انسان می داند و انسان را تربیت پذیر و اسلام را کامل ترین آموزه برای تربیت انسان می داند. امام، فرهنگ را اساس جامعه، و همه ی امور جامعه را وابسته به آن می داند و فطرت طبیعی و قوای جهل را تهدیدکننده ی همه ی ابعاد از جمله فرهنگ، می داند و مظاهر بیرونی تهدیدات را تابعی از درون انسان بر می شمرد و در مقابل، فطرت روحانی و قوای عقل را تامین کننده ی امنیت فرهنگ معرفی می کند.
لذا برای تامین امنیت فرهنگی، بر اصلاح درونی تاکید دارند و اقدامات سلبی و ایجابی درونی را بر اقدامات بیرونی، ارجح می داند.

در مطالعات امنیتی توجه به مراجع امنیت به دلیل نقش تعیین کننده ای که این مراجع در تداوم حیات نظام سیاسی دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است. بی شک دانش امنیتی به عنوان یک علم بین رشته ای، دارای رابطه ی معنی داری با حوزه های مختلف اجتماعی است.
مراجع امنیت در حقیقت عناصر اصلی تضمین بقاء نظام سیاسی هر کشور هستند که از درون مجموعه ای از اندیشه های کلان راهبران و سایر منابع حاوی پیام های ایدئولوژیکی نظام سیاسی خارج می شود و به عنوان خطوط قرمز نظام به شمار می آید که تهدید آن ها به منزله تهدید ساختار نظام سیاسی محسوب می شود. این مراجع اغلب در پیام های اصلی مکتوب و یا شفاهی مورد استناد رهبران جامعه، متجلی می شود.
قانون اساسی هر کشور و از جمله جمهوری اسلامی ایران در حقیقت مرجع اصلی سنجش و ارزیابی درست و یا نادرست بودن تصمیمات مسئولان کشور است و حاوی مهم ترین اصول کلی و پایه ی اصلی حاکمیت نظام سیاسی است؛ لذا محتوای آن به طور ذاتی حاوی مرکز تجمع منابع قدرت کشور و به تبع آن مراجع امنیت نیز هست.
نگارنده در این مقاله با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بازخوانی قانون اساسی به عنوان مهم ترین سند ملی تعیین کننده ساختار، اهداف و ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران با رویکرد ایجابی و تکیه بر وجه نرم افزاری امنیت، اندیشه حاکمیت، سرمایه های اجتماعی و فرهنگ عمومی را به عنوان مهم ترین وجوه نرم افزاری مراجع امنیت در نظریه امنیتی جمهوری اسلامی را در قانون اساسی شناسایی، استخراج و معرفی نمود است و در پایان به منظور اتقان علمی دستاوردهای این مقاله به رای خبرگی گذاشته شده است که سنجش روایی در محیط نرم افزار SPSS نشان می دهد که ضریب آلفای کرونباخ مقاله 79/0 است که حاکی از پایایی بالای پرسشنامه است.