فصلنامه آفاق امنیت
پیاپی 24 (پاییز 1393)

توجه به تاثیر اخلاق بر امنیت در رویکردهای جدید مطالعات امنیتی افزایش یافته است؛ در حالی که آموزه های دین مبین اسلام از قرن ها پیش سرشار از پیوستگی اخلاق با سیاست و به تبع آن امنیت است. در این میان اولویت های منظومه اخلاق سیاسی جایگاهی والا در نظام سیاسی دارد. اخلاق سیاسی در هر جامعه و هر نظام سیاسی ممکن است تولید قدرت و مشروعیت کند یا موجب امنیت زدایی و مشروعیت زدایی شود. با توجه به مفروض یادشده، هدف اصلی این تحقیق شناسایی اولویت های اخلاق سیاسی در امنیت نرم جمهوری اسلامی ایران است. اهداف این پژوهش با گردآوری اطلاعات از اسناد و مدارک علمی و به روش پیمایشی به دست آمده است. یافته های میدانی تحقیق بیانگر آن است که به ترتیب مولفه های شجاعت و مرعوب نشدن در برابر دشمن، ترجیح منافع ملی، قانونگرایی، پای بندی به همبستگی و انسجام ملی، بصیرت و رازداری بیشترین وزن و اهمیت را در منظومه اخلاق سیاسی بر امنیت نرم دارند.

در تحلیلهای سیاست خارجی، گروهی توجه خود را به ساختار سیاسی کشورها معطوف میکنند و بروندادهای خارجی را نتیجه مستقیم این فرایند میدانند. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با هویت اسلامی و انقلابی خود، نمونهای برای بررسی این سطح از تحلیل است.
قابلیت فرهنگی و مقاومت در برابر تهدیدها و فشارهای بین المللی از یک سو و ترسیم سند چشم انداز به عنوان نقشه راه از سوی دیگر، شرایط خاصی را بر امنیت ملی ایران مترتب می کند. از آنجا که هدف غایی سیاست خارجی کشورها، تامین امنیت ملی است، اینکه «چه الزاماتی و بر چه اساسی برای نیل به اهداف امنیتی سند چشم انداز 1404 باید رعایت شود؟»، پرسشی کانونی در سیاست خارجی ایران است.
سازهانگاری با تکیه بر مفاهیم بیناذهانی، و هویت بازیگران در قالب سازوکار اجتماعی و صرف نظر از تقدم و تاخر نقش ساختار و کارگزار در روابط بین الملل تصریح میکند که «جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر هویت اسلامی و انقلابی مبتنی بر رهیافت پیشرفت همراه با مقاومت و با بهرهگیری از قدرت نرم و دیپلماسی عمومی می تواند امنیت ملی خود را در راستای این سند تامین کند».
راهبردهای مصونیتبخش به مفهوم حفظ، دفاع و صیانت از هویت و موجودیت ایران برای گسترش تمدن اسلامی، محوریترین عنصر امنیت ملی در سیاست خارجی ایران در فهمی بیناذهانی بین المللی است که میتواند جایگاه مد نظر را در راستای سند چشم انداز در سال 1404ه.ش سازمان دهد. نگاه هم زمان به مولفه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دفاعی امنیت، بینشی است که پژوهش حاضر به آن می پردازد.

رسانه های اجتماعی علاوه بر نقش رسانهای خود در فضای مجازی، ظرفیت ساماندهی و سازماندهی حرکتهای اجتماعی و مانورهای خیابانی را در فضای حقیقی دارند. شبکه های اجتماعی شامل وبلاگها، میکروبلاگها، سایتهای به اشتراکگذاری لینک، عکس، فیلم، خبر، ویکی ها، فروم ها، خبرخوانها و سایتهای اجتماعی از فناوری هایی هستند که امکان تعامل اطلاعات و دیدگاه ها را در محیط اینترنت به وجود میآورند. سرمایهگذاری ایالات متحده روی فناوری شبکه های اجتماعی با برنامهریزی، راهبرد مدون و بودجه مصوب در حمایت از اغتشاشات در ایران نشان دهنده اهمیت فوقالعاده و بهره گیری ابزاری نظام سلطه از این نوع رسانه است.
با توجه به این مهم، هدف اصلی این مقاله تبیین نقش و تاثیر رسانه ها و شبکه های اجتماعی سایبری در جنگ نرم با تاکید ویژه بر حوادث پس از انتخابات 1388 ایران است. در این مقاله ضمن بررسی نقش و جایگاه شبکه های اجتماعی در جنگ نرم، کاربرد و تاثیر این نوع رسانه در حوادث پس از انتخابات 1388 ایران واکاوی میشود. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و تحلیل اسنادی و با استفاده از رویکرد جوزف نای در زمینه جنگ نرم و سازوکارهای اقناعی تبلیغی آن به عنوان مبانی نظری، نقش و تاثیر رسانه ها و شبکه های اجتماعی سایبری را در حوادث پس از انتخابات 1388 بررسی و تحلیل می کند. یافته های تحقیق نشان می دهد شبکه های اجتماعی با مدیریت و حمایت ویژه ایالات متحده امریکا تلاش کردند ضمن ایجاد بحران مشارکت از طریق القای تقلب در انتخابات، مشروعیت نظام را به نقد بکشند و در نتیجه مردم را علیه حاکمیت تهییج و تحریک کنند.

«ترتیبات امنیتی منطقه ای» عبارت است از سیستم امنیتی ایجادشده در یک منطقه با مشارکت و تلاش کشورهای همان منطقه.
هر منطقه ژئوپلیتیکی ویژگی های خاص خود را دارد که به نحوی هویت آن منطقه را مشخص می کند. مهم ترین ویژگی امروز منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس، در کنار هویت اسلامی مردم، وجود منابع و ذخایر عظیم نفت و گاز آن است که نظر کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای صنعتی و عمده مصرف کننده نفت و گاز را به خود جلب کرده است. این ویژگی انرژیک منطقه سبب مداخله بازیگران متعدد منطقه ای و فرامنطقه ایدر شکل گیری ترتیبات امنیتی خاصی شده است که همهکشورهای حوزه خلیج فارس را دربرنمی گیرد. این امر سبب تقابل کشورهای منطقه و تهدیدهای امنیتی شده است. بنابراین در این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که «ژئوپلیتیک انرژی در شکل گیری ترتیبات امنیتی منطقه ای چه تاثیری دارد و این تاثیرگذاری در منطقه انرژیک خلیج فارس پس از دهه 1970 چگونه بوده است؟»نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد تا زمانیکه کشورهای فرامنطقه ای و نیازمند منابع انرژی منطقه در نوع همکاری های امنیتی منطقه ای دخالت می کنند، امکان برقراری سیستم یکپارچه امنیتی منطقه ای در خلیج فارس دست نیافتنی است.روش تحقیق به کاررفته در این مقاله براساس موضوع و ماهیت آن تحلیلی توصیفی است.

در حال حاضر مسئله کردها یکی از مسائل مهم سیاسی خاورمیانه است که ابعاد منطقه ای و فرامنطقه ای گسترده ای پیدا کرده است و تحولات آن تاثیر زیادی بر مناطق پیرامونی دارد. نکته حایز اهمیت اینکه دخالت قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای نقش مهمی در تحولات این منطقه داشته و در طول چند دهه گذشته این دخالت ها کاملا آشکار بوده است. تحولات منطقه به ویژه پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003، فرصت ها و چالش هایی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کرده است که بررسی آن ضروری می نماید. بر این اساس این تحقیق درصدد واکاوی استراتژی رژیم صهیونیستی در قبال تحولات مناطق کردنشین عراق و پیامدهای امنیتی آن بر جمهوری اسلامی ایران است. در پاسخ به سوال یادشده، این فرضیه مطرح است که هدف رژیم صهیونیستی از دخالت در مسئله کردها پیشبرد و تامین منافع اقتصادی، سیاسی و استراتژیک خود در منطقه است. فرضیه تحقیق بن مایه نو واقع گرایانه یا به عبارتی واقع گرایی ساختاری دارد و ملاحظات امنیتی استراتژی و سیاست خارجی رژیم صهیونیستی در برابر کردهای عراق را براساس نظریه واقع گرایی ساختاری تبیین می کند.
تحلیل واقع گرایانه از استراتژی رژیم صهیونیستی در قبال موضوع کردهای عراق به شناخت این واقعیت رهنمون می شود که سیاست این رژیم ها به طور کلی از جهت گیری نخبگان حاکم در دفاع از امنیت ملی خود نشئت می گیرد و معطوف توسعه نفوذ و مقابله با تهدیدهای خارجی است. در آزمون فرضیه تحقیق باید گفت عواملی مانند چالش با دولت های منطقه به ویژه جمهوری اسلامی ایران و تحولات مناطق کردنشین، سیاست خارجی رژیم صهیونیستی را در قبال کردها رقم زده است. تشکیل دولت اقلیم کردستان در شمال عراق و تبدیل احزاب کرد عراقی به بازیگران فروملی جدید و تاثیر آنها بر تقویت گرایش های فوق در کردستان و گروه های اپوزیسیون کرد ایرانی و ترکیه ای در سطحی دیگر بر سیاست های اسرائیلی ها در قبال کردستان عراق موثر بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که استراتژی و سیاست رژیم صهیونیستی در برابر کردهای عراق مبتنی بر دریافت رهبران اسرائیل از تهدیدهای امنیتی و تحولات محیط امنیتی پیرامون رژیم صهیونیستی بوده است؛ بدین لحاظ سیاست خارجی اسرائیل در قبال تحول مناطق کردنشین خاستگاه واقع گرایانه دارد.

خاورمیانه عربی منطقه ای مملو از انواع مختلف و متعدد بی ثباتی است. یکی از انواع بسیار مهم بی ثباتی، جنگ داخلی است. ویژگی های جنگ های داخلی در این منطقه تعدد، فرسایشی شدن، دخالت بازیگران متعدد، تسری پذیری و خشونت شدید ضرورت مطالعه دقیق این نوع بی ثباتی را خاطرنشان می سازد. این ویژگی ها به وضوح در جنگ های داخلی سوریه (از سال 2011) و عراق (از سال 2014) نمایان است؛ از این رو، چرایی وقوع جنگ های داخلی در بازه زمانی 20141992 و منطقه جغرافیایی خاورمیانه عربی سوال های اصلی این پژوهش هستند. اغلب پژوهشگران برای پاسخ به این سوال از روش های کیفی یا کمی بهره برده اند. به رغم مزایای هریک از این روش ها، ماهیت مسائل علوم سیاسی و روابط بین الملل نه صرفا کیفی و نه صرفا کمی است؛ اما منطق فازی به عنوان روشی که دربردارنده هر دو مولفه کمی و کیفی است، می تواند خلا موجود در روش شناسی تحقیقاتی را جبران کند. این اثر با استفاده از تکنیک دلفی فازی در نهایت هفت عامل را به عنوان عوامل اصلی وقوع جنگ داخلی شناسایی کرده است. با اینکه این عوامل 20 درصد مجموع عوامل را شامل می شوند، تا 80 درصد بر خیزش تاثیرگذار بوده اند. این موضوع به ویژه از مزایای کاربردی برخوردار است، زیرا محدودیت های زمانی و بودجه ای بازیگران به آنها اجازه نمی دهد در کنترل تمام عوامل، راندمانی مناسب داشته باشند؛ از این رو بازیگران دولتی و غیردولتی در این اندیشه اند که با کمترین هزینه و کنترل مهم ترین عوامل، بیشترین راندمان را کسب کنند.

تکانه های محیطی سبب افزایش احساس نیاز روزافزون به درک نیازهای مردم شده است. افراد با سلیقه ها، نیازها و تجارب مختلف، هر یک با توجه به محدودیتهای خود، اقدم به انتخاب می کنند. از این رو احزاب و جریان های سیاسی برای برنامه ریزی باید سلایق، نیازها و دغدغه های فردی و عمومی را درک کنند تا در برهه های زمانی بتوانند اقدامات صحیحی انجام دهند. بنابراین شناخت رفتار سیاسی شهروندان و الگوی مشارکت آنها برای احزاب و سیاست مداران از اهمیتی ویژه برخوردار است.
اما تحلیل رفتار سیاسی مردم ایران و تبیین انگیزه های پیدا و پنهان آنها در انتخاب یک فرد یا یک جریان، به علت شرایط خاص اجتماعی آنان بسیار پیچیده است. به بیان دیگر جامعه ایران، جامعه ای پویا و در حال تحول است؛ بدین سبب رفتار رای دهندگان و جریانهای مختلف اجتماعی در آن بسیار پیچیده خواهد بود.
در این مقاله با استفاده از روش مطالعه داده بنیاد و با رویکرد تحلیل محتوا، مبحث رفتارشناسی مردم با تاکید بر انگیزه های پنهان آنها در رفتار سیاسی شان در استان تهران مورد بررسی قرار گرفته و ابعاد آن در قالب شش محور اقتصادی، سیاسی داخلی، فرهنگی، امور بین الملل، ویژگی ها و منش فردی و انجام ندادن کارهای ناشایست احصا شده است.

حکومت ها همواره برآن بوده اندکه با وضع قوانین و مقررات خاصی، امنیت ملی خود را تامین و تضمین کنند. در این بین،آمریکا سعی داشته است بیشترین بهره را از ارتباط میان حقوق و امنیت ببرد و به تمشیت امور مربوط به امنیت ملی خود بپردازد. این تحقیق برای بررسی عناصر و ارکان تشکیل دهنده حقوق امنیت ملی آمریکا به منظور تبیین آثار و نتایج آن، از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده و با مراجعه به متون و منابع علمی، ضمن واکاوی ابعاد مختلف حقوق امنیت ملی آمریکا، آن را در قالب عناصر چهارگانه اصول اساسی مندرج در قانون اساسی،سیاست گذاریامنیت ملی، نهادهای امنیت ملی و قوانین مرتبط با امنیت ملی مطرح کرده و به این نتیجه رسیده استکه وجود ارتباط هماهنگ و پیوسته میان عناصر مذکور، می تواند در قالب اسناد مختلف راهبردی امنیتی متجلی شود.