فهرست مطالب

آفاق امنیت - پیاپی 27 (تابستان 1394)

فصلنامه آفاق امنیت
پیاپی 27 (تابستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/11/05
  • تعداد عناوین: 8
|
  • محسن اسماعیلی، حمید بالایی صفحه 5
    نظریه های امنیت ملی به منظور تامین امنیت دولت کشورها در عرصه بین الملل ارائه شده اند؛ اما بی شک برای به اجرا درآمدن شان ضروری است چارچوب بندی آنها در قالب الگوهای راهبردی مد نظر باشد. دیگر آنکه متناسب با الگوهای طراحی شده قوانین حوزه امنیت ملی و تامین آن سامان یابند. مقاله پیش رو با رویکردی حقوقی این دو مسئله را پی می گیرد. در این پژوهش برآنیم با برشمردن مهم ترین نظریه های امنیت ملی به چارچوببندی آنها در قالب الگوهای راهبردی بپردازیم تا امکان سنجی چگونگی حصول هریک مشخص شود. بدین منظور پنج نظریه مهم امنیت غربی را معرفی کرده ایم و در کنار آن برای بیان مولفه های نظریه امنیت اسلامی غوری در مبانی اندیشه اسلامی داشته ایم. پس از آن به بیان انواع الگوهای راهبردی پرداخته ایم و با تطبیق الگوها بر نظریه ها، الگوی راهبردی هر نظریه را مطالعه کرده ایم. در ادامه با بررسی سیاستهای کلی نظام به عنوان مصداق مهمی از اسناد بالادستی وضع شده در حوزه امنیت ملی که تعیین کننده خط مشی قانون گذاری جمهوری اسلامی ایران در این حوزه موضوعی است و از این رو به عنوان اسناد لازم الاجراست، الگوهای راهبردی جمهوری اسلامی ایران در تامین امنیت ملی در سالهای مختلف پس از انقلاب را بررسی و تحلیل کرده ایم. آنچه مسلم است حرکت جمهوری اسلامی ایران از نظریه های سخت امنیت به نظریه های نرم و حرکت از گفتمان غربی تامین امنیت به گفتمان اسلامی است. پژوهش حاضر نشان می دهد تحقق کامل امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در گرو استقرار الگوی جامع تامین امنیت ملی مبتنی بر اندیشه اسلامی است که به خوبی در سیاستهای کلی قوانین برنامه توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به خصوص سیاستهای قانون برنامه پنجم نمایان شده است.
    کلیدواژگان: نظریه های امنیت، امنیت ملی، الگوی راهبردی، سیاست های کلی نظام
  • حسین حسینی جیردهی، سعید توکلی صفحه 39
    پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا به علت توفیق نیافتن در براندازی سخت و نظامی جمهوری اسلامی ایران به براندازی نرم با الگوی تغییرات تدریجی فروپاشی یا فروپاشی از درون روی آورد؛ به تعبیر دیگر، با به کارگیری توانمندی هایش در حوزه فرهنگ، اقتصاد و سیاست، مردم (توده، نخبگان و مقامات) ایران را به شیوه های غیرخشونت آمیز آماج حمله قرار داد. ابزار مهم و حیاتی قدرت نرم برای دستیابی به اهداف در فضای بین المللی، دیپلماسی عمومی است.
    در این مقاله به بررسی چالش های امنیت ملی جمهوری اسلامی متاثر از پیام های دیپلماسی عمومی آمریکا پرداخته می شود. سوال اصلی مقاله این است که راهبرد جمهوری اسلامی ایران در مقابله با تهدیدهای امنیتی ناشی از دیپلماسی عمومی آمریکا پس از 11 سپتامبر چه باید باشد؟
    نوع تحقیق کاربردی توسعه ای است که با استفاده از کتابخانه (کتاب، مطالعه اسناد، پایان نامه و...) و روش میدانی (مصاحبه و پرسشنامه) انجام شده است. حجم جامعه آماری براساس آمارهای موجود، 150 نفر است. آزمودنی های این مطالعه 54 نفر از خبرگان و نخبگان آشنا با دیپلماسی عمومی هستند. پس از تجزیه و تحلیل محیط داخلی و بین المللی، راهبردهای مقابله ای مانند توسعه و انتشار پیام های وحدت بخش در جهان اسلام با هدف تقویت وجوه مشترک جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورهای اسلامی و مقابله با تهدیدهای تفرقه افکنانه؛ تقویت و توسعه حوزه نفوذ فرهنگ ایرانی اسلامی از طریق دیپلماسی رسمی، عمومی، رسانه ای و دانشگاهی در کشورهای منطقه و جهان اسلام؛ گسترش فرهنگ بیگانه ستیزی، استکبارستیزی و اشغالگری و سرانجام برجسته سازی اقدامات اقتصادی و رفاهی دولت برای مقابله با القای ناکارامدی دولت باید سرلوحه نظام جمهوری اسلامی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: دیپلماسی عمومی، راهبرد، امنیت ملی، ایران، آمریکا
  • الله مراد سیف، مجتبی ملکی شهریور صفحه 67
    وجود فقر اقتصادی در نظام اسلامی به عنوان الگوی رقیب نظام سلطه می تواند نظام را ناکارامد جلوه دهد و زمینه ساز شکل گیری تهدید امنیت اجتماعی شود. از جمله مسائل مهم در جمهوری اسلامی ایران داشتن تعریفی روشن از فقر اقتصادی و مشخص کردن ابعاد و شاخص های قابل سنجش آن است؛ به گونه ای که بر آن اساس بتوان وضعیت و عملکرد مدیریت اقتصادی کشور را در زمینه گسترش عدالت و رفع فقر مورد ارزیابی قرار داد. مروری بر ادبیات نظری نشان داد که افزایش فقر، امنیت اجتماعی را از طریق جنبش های اجتماعی، خشونت، قانون گریزی، تروریسم و مواد مخدر با تهدیدهایی جدی مواجه می سازد. هم چنین در این تحقیق ضمن شاخص سازی فقر اقتصادی از طریق خط فقر مطلق (معادل ریالی 2 دلار در هر روز برای هر نفر)، شاخص مذکور برای خانوارهای شهری جمهوری اسلامی ایران در سال های 1358 تا 1391 اندازه گیری شده است. مقایسه مجموع متوسط هزینه های سالانه خوراکی و غیرخوراکی هر نفر در هر دهک هزینه ای خانوارهای شهری با خط فقر مذکور مبنای فقیر و غیرفقیر بودن آن دهک هزینه ای است. در این تحقیق درصد به دست آمده به عنوان شاخص فقر مورد استفاده قرار گرفته است. یافته های این بررسی در خصوص سنجش شاخص فقر به ویژه در سال های بین 13741371 که شاخص فقر شهری افزایش پیدا کرد و هم زمان پدیده هایی کم سابقه از واکنش های دسته جمعی و روندهای فزاینده ناهنجاری های اجتماعی و عصیان های شبه شورشی در مناطق متعدد کشور هم چون اعتراضات در شهرهای قزوین، مشهد، اراک، مبارکه، چهاردانگه تهران و... و ماجرای تلخ اسلامشهر دولت سازندگی را در لاک امنیتی شدیدی فرو برده بود، نشان از قابل اعتماد بودن شاخص سنجیده شده دارد. هم چنین یافته های این بررسی نشان می دهد برنامه های توسعه کشور در سال های پس از پیروزی انقلاب، اجرای برنامه های توسعه و کاهش فقر اقتصادی را در مناطق شهری به دنبال داشته است.
    کلیدواژگان: تهدید امنیت اجتماعی، فقر اقتصادی، مناطق شهری، گروه هزینه ای، دهک هزینه ای
  • ابراهیم برزگر صفحه 107
    روان شناسی سیاسی شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه سلسله صفوی، هدف این نوشتار است که در آن سعی شده است با تدارک یک سامانه نظری ترکیبی، ابعاد شخصیت وی تا حد امکان به تصویر کشیده و ارتباط روحیات و شخصیت پادشاه با فروپاشی صفویه به طور خاص بررسی شود. فرضیه آن است که فروپاشی صفویه علل دور و نزدیکی داشته و از عوامل گوناگون ساختاری، نسلی و بین المللی متاثر بوده است، اما شخصیت روانی شاه سلطان حسین شرط کافی و حلقه تکمیلی تقارن عوامل فروپاشی بوده است. تربیت دوره کودکی، اضطراب پسرکشی پادشاهان صفوی، ضعف تربیت سیاسی جانشینان و ولی عهدان، پرهیز مفرط از خشونت، سیاست گریزی، مهرطلبی و تحول نسلی از جمله نکات درک اولیه از روان شناسی سیاسی شاه سلطان حسین صفوی است.
    کلیدواژگان: روان شناسی سیاسی شاه سلطان حسین، فروپاشی صفوی، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران و امنیت ملی
  • جعفر کوشا، ابوالفضل احمدزاده صفحه 123
    توهین به مقدسات دینی در نظام حقوقی ایران از طرف قانون گذار در قانون مطبوعات (ماده 26) و قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات (ماده 513) و اخیرا به نحو اخص در مواد 262 و 263 (مصوب 1/2/1392) همین قانون، جعل و جرم انگاری شده است. دو مصداق «قذف» و «دشنام» برای سب نبی اسلام(ص) دلالت بر هر گفتار یا نوشته ای دارد که متضمن تنقیص و تضعیف مقام معنوی پیامبر مکرم اسلام(ص) در جامعه اسلامی یا در اجتماعات دیگر باشد؛ به نحوی که نظم و انتظام حاکم بر جامعه اسلامی از بعد مقدسات و محترمات دینی به هم بخورد و امنیت دینی و روانی مسلمانان و معتقدان به عصمت و منزلت رفیع پیامبر(ص) مخدوش شود. چنین تدقیق و تبیینی از مفهوم مقدسات دینی با اشعار به مصادیق اجلای آن و با توجه به دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) که تحقق و تحکیم امنیت ملی مرهون دین داری و معنویت گرایی و حاکمیت ارزش های دینی در عرصه عمومی جامعه اسلامی است (جنبه ایجابی) و نیز لحاظ بیان نظری دیدگاه مقام معظم رهبری (دام ظله) که دشمنان با حمله به مقدسات اسلامی (دینی) به خصوص توهین به مقام شامخ پیامبر اکرم(ص) در پی آن هستند که احساسات دینی نسل های جوان را در دنیای اسلام (و به طریق اولی در هویت جامعه دینی ایران) تضعیف و خاموش کنند (جنبه سلبی) می تواند واجد پشتوانه نظری و چارچوب مفهومی چه از بعد فقه کیفری اسلام و جرم انگاری داخلی قانون گذار ایرانی و چه از بعد خارجی و بین المللی آن با دقت در راهبرد دشمنان انقلاب اسلامی در توهین نظام مند و سلسله وار به اعتقادات و مقدسات دینی مسلمانان، تلقی شود.
    کلیدواژگان: توهین، مقدسات دینی، ساب نبی، هویت دینی، امنیت ملی و جنگ نرم
  • سید جلال دهقانی فیروزابادی، غلامعلی زوارزاده صفحه 155
    هدف از تدوین این مقاله شناخت سیاست خارجی دولت های نهم و دهم در آمریکای لاتین و در راس آن کشورهای اتحادیه آلبا است. در دولت های قبلی بیشتر جنبه اقتصادی روابط با این کشورها مطرح بوده است؛ در حالی که در دوره آقای احمدی نژاد علاوه بر توسعه روابط در حوزه اقتصادی، تعاملات سیاسی نیز اولویت داشته است.
    بر همین اساس در این مقاله به شیوه پیمایش کمی با استفاده از ابزارهای مصاحبه (با رئیس جمهور دولت های نهم و دهم و رئیس جمهور بولیوی، آقای مورالس) و پرسشنامه هایی در سطح سیاست مداران و مقامات کشورهای عضو آلبا که در اجلاس غیرمتعهدهای تهران تکمیل شده است و براساس تحلیل این مصاحبه ها و پرسشنامه ها، علل توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو آلبا و دیدگاه های مشترک دولت های نهم و دهم و کشورهای عضو آلبا درباره ساختار ناعادلانه نظام بین الملل و یک جانبه گرایی کشورهای قدرتمند و سیاست ضد سلطه و رویکرد استقلال طلبی و عدالت خواهی دو طرف در عرصه بین المللی بررسی شده است. حضور جمهوری اسلامی ایران در آمریکای لاتین به عنوان حیاط خلوت ایالات متحده آمریکا باعث گسترش عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران تا نزدیک مرزهای آمریکا خواهد شد.
    کلیدواژگان: انتقادی، رهایی بخشی، اتحادیه آلبا، عمق استراتژیک، چاویسم، ضدسلطه، استقلال طلبی، عدالت خواهی
  • بهادر امینیان صفحه 181
    اتحادیه اروپا به دلایل مختلف داخلی و خارجی در عرصه های امنیتی و نظامی پیشرفت، نقش چندانی نداشته است. هرچند اتحادیه اروپا در امور نظامی و امنیتی سرمایه گذاری نکرد، در برهه هایی از زمان موفق شد با سیاست گسترش و دربرگیری، چالش های امنیتی درون و بین کشورهای عضو را مدیریت کند.تحولات بین المللی به ویژه در مناطق همسایه اروپا و تغییردر رویکرد روسیه و نیازمندی های امنیتی نظام بین الملل امکان تداوم سیاست وابستگی امنیتی به آمریکا،سیاست سواری مجانی و سرمایه گذاری نکردن در امور نظامی و امنیتی را از بین برده است. اگر اتحادیه اروپا بخواهد نقش موثری در نظام بین الملل داشته باشد و در عین حال انسجام خود را حفظ کند، مجبور است به طور جدی وارد عرصه های امنیتی شود.مقاله حاضر مجموعه چالش های فراروی اتحادیه اروپا در امور امنیتی را تجزیه و تحلیل می کند.
    کلیدواژگان: امنیت، اتحادیه اروپا، نظام بین الملل، چالش
  • کاظم ذوقی بارانی، محمد علی شاهی میرزا صفحه 197
    مقوله امنیت و احساس امنیت نزد شهروندان از دو جنبه واجد اهمیت است: نخست آنکه شهر به مثابه موقعیتی زیستی دربردارنده حجم متراکمی از افراد گوناگون است؛ بنابراین زمانی قادر به ایفای کارکردهای ویژه خود خواهد بود که امنیت ساکنانش در حد قابل قبولی برآورده شود. دوم آنکه با توجه به شهرنشین بودن (یا شهرنشین شدن) اکثریت مردم در سراسر جهان، مقوله امنیت در شهر پیوند نزدیکی با موضوعات کلیدی و عمده ای مانند امنیت ملی دارد. تهران به عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی ایران با مسائل و چالش هایی مانند مهاجرت روزافزون به این شهر، ترافیک، آسیب های اجتماعی، قرار گرفتن در پهنه زلزله خیز کشور، آلودگی آب و آلودگی خاک روبه روست. این مشکلات و چالش ها نه تنها امنیت ساکنان شهر تهران را به خطر انداخته، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت ملی و حیات سیاسی و اقتصادی کشور است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی است و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه-ای و پیمایشی است. نمونه آماری شامل 30 نفر از مسئولان و کارشناسان محیط زیست شهر تهران است و با بهره گیری از تکنیک SWOT داده ها تجزیه و تحلیل شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد کلان شهر تهران به لحاظ امنیت زیست محیطی در سطح متوسط به پایین قرار دارد و باید برای ارتقای وضعیت زیست محیطی از راهبردهای تهاجمی (SO) به شرح زیر استفاده کرد: استفاده از نیروهای متخصص برای توجه به زیرساخت ها و گسترش شبکه حمل و نقل عمومی؛ ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه رانی، پیاده راه سازی و حذف تردد وسایل نقلیه موتوری در مسیرهای ویژه؛ کمک به بهبود ساختارهای موجود در زمینه مدیریت بحران و کاهش آمار حوادث و مخاطرات در حوزه های شهری (پروژه های عمرانی و ساختمانی)؛ بازیافت و استفاده مجدد از زباله با قیمت دار کردن آن با درنظرگرفتن افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به توجه به محیط زیست؛ ایجاد اشتغال از طریق بازیافت زباله ها که در این خصوص موسسات و دانشگاه ها می توانند در جمع آوری، مراقبت های بهداشتی و حفاظتی مواد زاید جامد، نظارت و همکاری داشته باشند.
    کلیدواژگان: امنیت، امنیت زیست محیطی، راهبردها، کلان شهر تهران