فصلنامه آفاق امنیت
پیاپی 28 (پاییز 1394)

اگرچه موضوع و جایگاه اخلاق در مطالعات قدرت و سیاست به واسطه سیطره گفتمان سکولاری در بازه ای طولانی انکار شده بود، به تدریج به ویژه با طرح نرم افزاری قدرت، عناصر اخلاقی توجه بخشی از اندیشمندان علوم اجتماعی را جلب کرده و در حوزه مطالعات قدرت نیز به عنوان یکی از منابع قدرت دانسته شده است. با این حال در مباحث ساخت درونی قدرت کمتر به این موضوع اندیشیده شده است که آیا اخلاق سیاسی می تواند در استحکا مبخشی درونی قدرت نقش آفرین باشد؟ این مقاله برای پاسخ به این سوال از رهیافت پیوستگی اخلاق و قدرت با روش توصیف ی تحلیلی و فراتحلیل که روشی برای ترکیب و تلفیق نتایج پژوهش های کمی است )عابدی و همکاران، 1385 : 123 (، بهره گرفته است. هدف این پژوهش تبیین جامع هشناختی 3 کارکردهای اخلاق سیاسی در ابعاد سیاسی اجتماعی قدرت ملی با تاکید بر اندیشه های رهبر معظم انقلاب است. براساس یافته اجمالی تحقیق، اخلاق سیاسی با تحت تاثیر قرار دادن عملکرد، قابلیت و توانایی حکوم تشوندگان، حکوم تکنندگان و نخبگان سیاسی در استحکام و تداوم قدرت در ابعاد مختلف و ایجاد ثبات و پیشرفت مادی و معنوی کشور و همچنین در ایجاد نفوذناپذیری و مقاومت علیه فشارهای بیرونی نقش اصلی و زیربنایی ایفا می کند.

نوین، به مثابه یک راهبرد جایگزین تهدید و رابطه هر یک از انواع نفوذ نوین با دستگاه سه طیفی تهدید )که با افزودن تهدید مرکب، که ترکیبی سیال و هوشمند از سه تهدید است، به چهار طیفی ارتقاء یافته است( و همچنین رابطه دو هشدار امام خامنه ای)مدظله العالی( یعنی جنگ نرم و نفوذ می پردازد. برابر این نظریه؛ متناظر با سه نوع تهدید سخت، نیمه سخت و نرم، سه نوع نفوذ نیز متصور است و همانگونه که تهدید سخت سرزمین، «نفوذ سخت » یا همان نفوذ قدیمی امنیتی، با بهره گیری از از ابزارهای سه گانه اغواء، تهدید و تطمیع جلب همکاری با دشمن به روش جاسوس گیری و یا استخدام همکار عمدتا در سطح فرد را دنبال می کند.«نفوذ نیمه سخت » تامین اهداف تهدید و جنگ نیمه سخت با روشی دیگر و همچنین تسهیل، تمهید و رفع موانع جنگ نیمه سخت در سطح سیستم ها را تعقیب می کند که این جنگ خود وابسته سازی عمیق سیستم های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را هدف قرار می دهد و اما «نفوذ نرم » اختلال در دستگاه محاسباتی عامه مردم خصوصا مسوولان و نخبگان را با ترکیبی از آموزه های جنگ نرم و جنگ روانی دنبال می کند، دستگاه محاسباتی وقتی با دستکاری منطق و ارزش های معیار آن و یا بمباران اطلاعاتی و جنگ روانی دچار اختلال شد، حتی از داده های درست، خروجی های غلط به دست می دهد؛ نفوذ مرکب در تناظر با تهدید مرکب، ترکیبی سیال و هوشمند از سه نفوذ سخت )با تمرکز بر افراد(، نیمه سخت )با تمرکز بر سیستم ها( و نرم ) با تمرکز بر افکارو محاسبات عمدتا خواص و مسوولان( در هریک از سه بعد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی یک سیستم اجتماعی استکه به طور همزمان اعمال می شود و متناسب با وضعیت، یکی از سه نوع نفوذ را شدت
1 . استاد دانشگاه جامع امام حسین)ع(فصلنامه آفاق امنیت/ سال هشتم / شماره بیست و هشتم- پاییز 1394فصلنامه علمی- پژوهشی آفاق امنیت / سال هشتم/ شماره بیست و هشتم-پاییز 1394 36
بیشتری می بخشد. از چهاز نوع نفوذ، نفوذ سخت موردی )فردی( و عمدتا تاکتیکی، نفوذ نیمه سخت جریانی، شبکه ای و عمدتا راهبردی، نفوذ نرم جریانی، اجتماعی و عملیاتی و راهبردی و نفوذ مرکب ترکیب هر سه مورد می باشد. اما استعاره نفوذ نوین معرف نوع متفاوتی از نفوذ )نسبت به نفوذهای چهارگانه( نیست بلکه بیانگر برکشیده شدن نفوذ از سطح یک تاکتیک به یک راهبرد جایگزین تهدید است و می خواهد هشدار دهد که اگرچه مقوله نفوذ موضوع جدیدی نیست و انواعی از آن چون نفوذ سخت )امنیتی( از دیرباز وجود داشته است، اما آنچه جدید است جابجایی راهبرد نفوذ با راهبرد تهدید است؛ یعنی اگر نفوذ سخت )امنیتی( از قبل هم به عنوان یک تاکتیک و نفوذ نیمه سخت )سیستمی( و نرم به عنوان یک عملیات در دستور کار دشمن بوده است اما امروز عملیات شکل دهی نفوذ نوین، راه مقرون به صرفه تری برای رفع نیازها از پرداختن به جنگ یا مداخلات بزرگ تر و گران تر است.
نفوذ نوین علاووه بر آن که به لحاظ نوع مرکب است، به لحاظ سهم هم به عنوان یک راهبرد، انتخاب گردیده است تا آن حد که عنداللزوم بتواند جایگزین راهبرد تهدید و جنگ گردد. نظریه حاضر به طور کلی کارکرد انواع نفوذ را اولا؛ تامین اهداف چهار طیف تهدید به روشی دیگر )غیر از جنگ( و ثانیا؛ تمهید، تسهیل، تسریع و رفع موانع پیروزی در اعمال چهار نوع تهدید و جنگ معرفی می نماید. از همین رو درصدد است رابطه انواع چهارگانه نفوذ را با دستگاه سه طیفی و چهار طیفی تهدید، تبیین و تحلیل درستی از رابطه ای بین جنگ نرم و نفوذ نرم ارائه نماید. در بررسی مساله از روش کیفی و بهره گیری از تکنیک نظریه پردازی و مطالعه کتابخانه ای و اسنادی استفاده گردیده است.

«بسیج مظهر عظمت ملت و نیروی کارامد درونی کشور ماست » )مقام معظم رهبری، دیدار با فرماندهان بسیج در مصلای امام خمینی)ره(، 1392 (. بهر هگیری متناسب از نیروی بسیج به منظور تامین امنیت ملی و حفظ آرمان های انقلاب اسلامی از مسائل جدی کشور بوده و هست. با توجه به اوضاع جهانی و تهدیدها و فرصت ها در داخل و خارج کشور در هر برهه ای، نیازمند بازتعریف نقش بسیج به عنوان نیروی سیال الهی برای حفظ انقلاب و کشور هستیم. با توسعه فضای مجازی، به ویژه با ظهور پدیده شبکه های اجتماعی، جوامع بشری دستخوش تحولات درخور توجهی شده اند. هم مدافعان حق و هم معارضان با حق از این شبکه ها استفاده میکننئ که نتایج گسترده ای در سطح جهان و منطقه داشته است. خیزش های بیداری اسلامی و امواج گروه های تکفیری از شبکه های اجتماعی برای عضوگیری، سازماندهی، بهک ارگیری و هدایت نیروهای مردمی و در ی ک کلام بسیج مردمی از نمونه های پیامد این شبکه هاست.
استفاده از ظرفیت شبک ه های اجتماعی برای بسیج ضروری م ینماید. این تحقیق با هدف ارائه مدل مفهومی نقش بسیج در شبک ه های اجتماعی در تحقق اهداف انقلاب اسلامی انجام شده است. با بهر هگیری از پژوهش های انجام شده و همچنین مصاحبه با خبرگان بسیج و شبکه های اجتماعی، چارچوب مفهومی پیشنهاد شده و با بهر هگیری از پرسشنامه در معرض قضاوت خبرگان قرار گرفته و نتیجه ارائه شده است. در این تحقیق از دیدگاه بیش از ده خبره در مصاحب ه ها و بیش از هشتاد کارشناس در پرسشنامه استفاده شده است. در نهایت مدل مفهومی منتج از تحقیق و پیشنها دها برای ادامه پژوهش بیان شده است.

در حالی که طی دهه های گذشته مشکلاتی مانند سطوح بالای باروری و رشد زیاد جمعیت گریبان کشورهای در حال توسعه را گرفته، کاهش چشم گیر سطح باروری یکی از مهم ترین دغدغه های جمعیت شناختی بسیاری از کشورهای توسعه یافته بوده است. با این حال، در سال های اخیر سطح پایین باروری فقط در حوزه مسائل و مشکلات جوامع توسعه یافته محدود نمانده و به دلیل تغییر ناگهانی روند و الگوهای باروری از سطوح بسیار بالا به سطوحی پایین و حتی پایین تر از میزان جانشینی، نگرانی ناشی از آن گریبان کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران را گرفته است. اولین زنگ خطرها برای ایران پس از سرشماری سال 1385 و اعلام میزان باروری کل ) 8/ = 2)TFR 1 به صدا درآمد و پس از آن در نتایج سرشماری سال 1390 که TFR3 را معادل 69 / 1 برآورد می کرد، روند کاهش میزان باروری کل تایید شد. اگرچه به واسطه ساختار سنی جمعیت ایران، رشد سالانه جمعیت همچنان مثبت است و در سرشماری سال 1390 معادل 29 / 1 درصد محاسبه شد، با توجه به کاهش تدریجی میزان باروری کل در ایران و تقلیل این سطح به زیر سطح جانشینی و کاهش مداوم جمعیت در آینده، این نگرانی وجود دارد که در صورت استمرار این سطح از باروری، ایران طی سال های نه چندان دور در آینده ) 1425 1420 ( دچار رشد منفی جمعیتی شود که نتیجه آن مواجهه با جمعیتی سالخورده و پیر است. )عموم کشورهای سرمایه داری غربی و اتحادیه اروپا در پنج دهه گذشته با این مشکل مواجه شدند و برون رفت از آن برایشان امکان پذیر نیست.(از آنجا که جمعیت )از نظر ساخت، ترکیب و توزیع( یکی از مولفه های اقتدار و قدرت ملی و استحکام ساخت درونی قدرت نظام هر کشوری است و ایجاد تغییرات و اعمال سیاست های جمعیتی مستلزم تغییر مداوم در یک نسل جمعیتی است که دست کم سه دهه به طول می انجامد، غفلت از آن خسارات جبران ناپذیری خواهد داشت. از سوی دیگر، با1 . استادیار دانشگاه جامع امام حسین)ع(TFR.2 یا نرخ کلی باروری تعداد فرزندانی است که یک زن در طول دوره بالقوه باروری ) 15 تا 49سالگی( به دنیا می آورد.3 Total Fertility Rate3 .فصلنامه آفاق امنیت/ سال هشتم / شماره بیست و هشتم - پاییز 1394فصلنامه علمی- پژوهشی آفاق امنیت / سال هشتم/ شماره بیست و هشتم-پاییز 1394 108
توجه به هژمونی نظام جهان سرمایه داری و اعمال سیاست های جمعیتی آنها از طریق نهادها و سازمان های جهانی مانند سازمان ملل و بانک جهانی در ارائه مساعدت های مالی و خدمات کنترل جمعیت و متعهد کردن کشورها بر اعمال سیاست های کنترل جمعیت در ازای دریافت وام و برگزاری پنج سمینار جهانی درباره کاهش جمعیت کشورهای در حال توسعه، جای طرح این سوال اساسی و این نگرانی است که مگر نقش جمعیت )حجم، ساخت و ترکیب( هر کشور چه سهمی در اقتدار ملی یک کشور دارد که به رغم اعمال بی سابقه ترین محاصره اقتصادی و دارویی نظام سلطه علیه جمهوری اسلامی بعد از انقلاب، هرگز وقفه ای در برنامه های بخش جمعیت سازمان ملل و بانک جهانی در سیاست کنترل جمعیت و لوازم پیشگیری از بارداری اتفاق نمی افتد؟! جای پای این نگرانی ها را در مناقشات اخیر جمعیت شناسان و همچنین تدوین کنندگان سیاست های کلان کشوری و نیز در سخنان مقام معظم رهبری درباره لزوم تغییر سیاست های جمعیتی مرتبط با میزان موالید و تنظیم خانواده می توان یافت.
این مقاله بر آن است با مروری بر رابطه میان جمعیت و اقتدار )سیاسی، اقتصادی و ملی(، تحولات و تغییرات جمعیتی در کشورهای توسعه یافته غربی و چالش های ناشی از میزان باروری زیر حد جانشینی و پیر شدن جمعیت در این جوامع و مشکلات ناشی از آن را بررسی کند و در پاسخ به مسئله باروری زیر حد جانشینی و پیر شدن ساختار سنی جمعیت، زمینه ای را برای مطالعه ای عمیق تر در موضوع تغییر سیاست های جمعیتی متناسب با ساختار جمعیت کنونی ایران فراهم آورد و در صورت امکان عوامل موثر و تسهیل کننده این کاهش شدید را مطالعه و شناسایی کند.

قفقاز جنوبی به لحاظ ژئوپلیتیکی همواره از اهمیتی خاص برخوردار بوده است.پس از فروپاشی شوروی سابق و تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز، بر اهمیت و تاثیرگذاری عوامل ژئوپلیتیکی این منطقه افزوده شده است. با توجه به همسایگی و اشتراکات تاریخی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با این منطقه، عوامل(ویژگی های) ثابت ژئوپلیتیکی شامل موقعیت، وسعت، توپوگرافی و شکل قفقاز جنوبی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار است. ویژگی های ثابت ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی را باید عواملی تنش زا دانست که در کنار ضعف این عوامل برای جمهوری های قفقاز و جذابیت آنها برای قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای، به طور مستقیم و غیرمستقیم با ایجاد تنش، بی ثباتی و حضور و نفوذ قدرت ها بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران موثرند؛ به طوری که این تغییرات ژئوپلیتیکی، جمهوری اسلامی ایران را با افزایش تهدیدها در ابعاد نظامی، سیاسی و امنیت ملی مواجه کرده است.

این مقاله با در نظر گرفتن اهمیت عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد به عنوان ابزاری برای امنیت بین المللی و سیاست خارجی قدرت های بزرگ، به دنبال فهم و بررسی چگونگی نق شآفرینی قدرت های بزرگ در چارچوب شورای امنیت به عنوان رکن اجرایی سازمان ملل متحد و مسئول اولیه حفظ صلح و امنیت بین المللی از طریق عملیات حفظ صلح است. از این رو مقاله به چگونگی ایفای نقش اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد در منازعات داخلی پس از جنگ سرد م یپردازد. برای پاسخ به این سوال، ابتدا چارچوب مفهومی عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد و نقش شورای امنیت در عملیات حفظ صلح بررسی و سپس با تشریح دیدگاه یکایک اعضای دائم شورای امنیت درباره عملیات حفظ صلح و بیان اهمیت آن برای هر یک از اعضای دائم شورا، به این مسئله توجه می شود که بین عملیات حفظ صلح و امنیت بین المللی قدرت های بزرگ رابطه ای انکارناپذیر و ناگسستنی وجود دارد؛ به گونه ای کهمی توان گفت عملیات حفظ صلح جایگزینی برای امنیت دست هجمعی است که سازمان ملل متحد بر پایه آن تاسیس شده است. اما از ابتدای تاسیس این سازمان، رقابت بین قدرت های بزرگ، توانایی سازمان ملل متحد را در تحقق اقدامات امنیت دست هجمعی با چالش مواجه کرد؛ بدین نحو که قدرت های بزرگ تمایلی به برداشتن گام هایی برای عملیات حفظ صلحی که خارج از حوزه منافع آنها باشد، ندارند و حتی در مواردی بدون رضایت قدر تهای بزرگ، هی چگونه حفظ صلحی وجود ندارد.