فهرست مطالب

پژوهش های اطلاعاتی و جنایی - سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 52، زمستان 1397)

فصلنامه پژوهش های اطلاعاتی و جنایی
سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 52، زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1398/01/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • بهزاد رضوی فرد*، مسعود معصومی صفحات 9-31
    براساس شرایط خاص زمانه و متاثر از ضرورت دوران گذار از قطعنامه های تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران، بخش مبارزه علیه تامین مالی تروریسم از کل موضوع مبارزه علیه تروریسم، مورد توجه سیاست جنایی قرار گرفت و «قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم» در مورخ 22/12/94 تصویب و به تاریخ 10 فروردین 1395 ابلاغ شد. با این اوصاف، به دلیل اهمیت و ضرورت پیشگیری از تامین مالی تروریسم و اینکه این مبحث بخشی از تلاش جامع تری است که برای پیشگیری از تروریسم صورت می پذیرد، به واکاوی پیشگیری اجتماعی و وضعی از تامین مالی تروریسم در سیاست جنایی ایران پرداخته شد. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه اسناد و منابع مکتوب به وسیله مطالعه کتابخانه ای انجام شد. پژوهش حاضر مبین این بود که قانون فوق الذکر و آیین نامه اجرایی آن، سازوکارهایی را در جهت پیشگیری ارائه داده اند، از جمله تعدیل قاعده رازداری بانکی، مستندسازی انتقال وجوه در جهت احراز هویت و شناسایی و ثبت مشخصات هنگام عملیات مالی، گزارش معاملات مشکوک که حکایت از نگاه سیاست جنایی تقنینی به مقوله پیشگیری از تامین مالی تروریسم داشت. این مقاله نشان داد که راهکار سیاست جنایی تقنینی در جهت پیشگیری از این جرم، نظارت بر بانک ها و موسسه های مالی دانسته شده، ولی با عنایت به تغییر شیوه های تامین مالی تروریسم، ایجاب می کند که موارد جدید نیز در این زمینه پیشنهاد و تصویب شوند.
    کلیدواژگان: تامین مالی تروریسم، پولشویی، سیاست جنایی، پیشگیری اجتماعی، پیشگیری وضعی
  • محسن نیازی، طاها عشایری*، الهام عباسی صفحات 33-52
    ترس از جرم و قربانی شدن به مفهوم دل نگرانی فرد از قربانی شدن (خود، اعضای خانواده، خویشاوندان، همسایه و شبکه های پیوندی) به وسیله ولگردان، معتادان، سارقان، کودک رباها، مزاحم خیابانی، سودجوها، گروه های بزهکار و افراد غیراخلاقی است که ممکن است خود یا یکی از نزدیکان وی را مورد تهدید و قربانی قرار دهند. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش فعلی، واکاوی ترس از جرم در ساختار اجتماعی و عوامل موثر بر آن است؟ مکانیسم اجرای پژوهش، فراترکیب است. فراترکیب با هدف ترکیب نتایج پژوهش مطالعات پیمایشی و کیفی اجرا می شود. از تعداد 55 مقاله در بازه زمانی ده ساله 1385-1395، برای حجم نمونه، 40 اثر با روش تعمدی و ارزیابی اعتبار انتخاب شد. یافته های پژوهش نشان داد که رسانه ای شدن جرائم، هویت اجتماعی – قومی، فاصله اجتماعی، محرومیت اجتماعی، فرودستی زنان، تبعیض جنسیتی، جامعه پذیری، تجربه بزه دیدگی، ذائقه و سلیقه پوشش، اوقات فراغت، پدرسالاری، فرهنگی شدن خشونت، ادغام اجتماعی، پیوند همسایگی، چسبندگی اجتماعی، سبک زندگی انتخابی، حمایت اجتماعی، فقدان مدنیت، زوال اخلاقی اجتماع، کاهش نظارت های اجتماعی، فقدان حضور پلیس، بی تفاوتی مدنی، بی نظمی اجتماعی، ناهمگونی اجتماعی، خرده فرهنگ های طبقه پایین، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، سطح تحصیلات، کیفیت محل زندگی، مکانیسم دفاع اجتماعی، ضعف جسمانی و فیزیکی و وضعیت سنی (پیری) در وقوع تاثیر از جرم تاثیر دارند.
    کلیدواژگان: ترس از جرم، محرومیت اجتماعی، سبک زندگی انتخابی، خرده فرهنگ طبقه پایین
  • غلامرضا شاه محمدی*، علی علیشاهی صفحات 53-72
    قانون مبارزه با قاچاق کالا با توسل به فناوری های نوین درصدد دشوارسازی ارتکاب و افزایش خطر ارتکاب قاچاق کالا است که در پرتو تدابیری نظیر نظارت الکترونیکی بر فرآیند تجارت در پی شفاف سازی زنجیره تامین است. از آنجایی که مبارزه با این مهم نیازمند ارتقاء به شیوه نوین و تجهیز سازمان های اجرایی است، موفقیت این برنامه در گرو آسیب شناسی نظارت الکترونیکی است. بر این اساس، هدف این پژوهش، آسیب شناسی نظارت الکترونیکی در مبارزه با قاچاق کالا است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و روش انجام پژوهش، توصیفی- تحلیلی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش را 91 نفر از ماموران مبارزه با قاچاق کالا، کارشناسان گمرک، قضات و تعزیرات دارای سابقه رسیدگی به پرونده های قاچاق کالا به صورت تمام شمار تشکیل داده اند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته است که روایی و پایایی آن سنجیده شد. نتایج نشان داد که ابعاد آسیب های نظارت الکترونیکی در مبارزه با قاچاق کالا به ترتیب شامل کمبود تجهیزات نظارت الکترونیک، کمبود منابع انسانی متخصص و امین، عدم کدگذاری کالا و عدم شناسه گذاری الکترونیکی کالا است که مواردی از جمله تجهیز گمرکات کشور به دستگاه ایکس ری، استفاده از سیستم های الکترونیکی هوشمند در پایانه های مرزی و غیره برای نظارت بر ورود کالا و تشخیص کالای قاچاق، کدگذاری الکترونیکی کالاها برای تشخیص کالای قاچاق در بازار و فروشگاه ها و اهتمام جدی در جذب و گزینش کارکنان متعهد در گمرک و سایر نهادهای متولی در امر مبارزه با قاچاق کالا به عنوان پیشنهاد ارائه شده است.
    کلیدواژگان: آسیب شناسی، نظارت الکترونیکی، قاچاق کالا، مبارزه با قاچاق، گمرک
  • جواد فعلی*، علی گرجی کرسامی، مهری سیاه چشم، محمد احسانی فر صفحات 73-91
    احساس امنیت اجتماعی یکی از شاخص های پیشرفت یک جامعه است که بدون آن جامعه دچار نوعی بی ثباتی شده و بهره وری افراد را پایین می آورد. پژوهش حاضر با هدف بررسی احساس امنیت اجتماعی و عوامل مرتبط با آن در بین زنان شاغل در شهرداری ساری انجام پذیرفته است. روش تحقیق از نوع پیمایش و تبیینی است و داده ها با تکنیک پرسشنامه جمع آوری شدند. جامعه آماری پژوهش 1900 نفر از زنان شاغل در شهرداری ساری هستند که براساس جدول نمونه گیری استاندارد مورگان، 320 نفر به عنوان نمونه و با روش تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات از روایی لازم (اعتبار صوری و محتوایی) برخوردار بوده و آلفای کرونباخ برای پرسشنامه 83/0 بوده است. در تحقیق حاضر از نرم افزارSPSS23 برای سنجش روابط علی- همبستگی و از انواع آزمون های آمار استنباطی پارامتریک همچون ضرایب همبستگی پیرسون، اسپیرمن و رگرسیون چند متغیره با توجه به نرمال بودن داده ها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که بین سن، احساس محرومیت نسبی با احساس امنیت اجتماعی رابطه معنا داری وجود ندارد؛ در حالی که بین احساس همبستگی اجتماعی، احساس مشارکت اجتماعی، احساس بیگانگی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، گرایش دینی و احساس امنیت اجتماعی رابطه مستقیم و معنا داری وجود دارد؛ یعنی با افزایش این متغیرها میزان احساس امنیت بیشتر می شود و برعکس. همچنین، نتایج حاصل از رگرسیون نشان می دهد که اعتماد اجتماعی بیش ترین تاثیر را بر میزان احساس امنیت زنان دارد.
    کلیدواژگان: زنان شاغل، شهرداری ساری، احساس امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، همبستگی اجتماعی، بیگانگی اجتماعی
  • اسفندیار غفاری نسب، بیژن خواجه نوری، نفیسه صدر ارحامی* صفحات 111-139
    شکاف دیجیتالی همانند دیگر شکاف های اجتماعی نوعی از نابرابری اجتماعی را شکل می دهد و در این تحقیق منظور از این فرم از شکاف اجتماعی، شکاف آگاهی و به عبارتی شکاف در دسترسی به ابزارهای دیجیتال آگاهی بخش است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل اجتماعی و فرهنگی رابطه سرمایه اجتماعی و شکاف دیجیتالی در بین جوانان اصفهان و نجف آباد به صورت پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل تمام افراد زن و مرد 15 تا 29 ساله (جوانان) ساکن در شهرهای اصفهان و نجف آباد است که حجم نمونه براساس جدول لین به تعداد 1200 نفر و برای هر شهر 600 نفر به روش نمونه گیری خوشه ایچندمرحله ای انتخاب شد. یافته های حاصل از مدل سازی معادله ساختاری نشان داد در دو مدل مربوط به شهر اصفهان و نجف آباد، اثر سرمایه اجتماعی بر شکاف دیجیتالی، معکوس و معنادار است؛ به این معنی که هرچقدر حجم سرمایه اجتماعی شهروندان افزایش پیدا کند، به تبع آن، از شکاف دیجیتالی شهروندان نیز کاسته خواهد شد. این معناداری با اندکی تفاوت جزئی برای هر دو شهر اصفهان (92/0-) و نجف آباد (84/0-) صادق است. همچنین، مقادیر برآورد شده در نتایج بیانگر این است که همه فرضیه های پژوهش با اطمینان بالایی تایید شده است و اثر هرکدام از متغیرهای سن، جنس، پایگاه اجتماعی – اقتصادی و سرمایه اجتماعی بر شکاف دیجیتالی در دو شهر با اندک تفاوت جزئی، معکوس و معنادار بوده است
    کلیدواژگان: شکاف دیجیتال، سرمایه اجتماعی، نجف آباد، جوانان، اصفهان
  • محسن بابایی*، لیلا اعزازی اردی، جلال شیرزاد، مهدی زین العابدین صفحات 141-158
    شیوه های علمی و آزمایشگاهی، دست یابی به حقیقت و کاهش اشتباهات قضایی در کشف قتل را تا حد بسیار بالایی تضمین می کند. تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش آزمایشگاه تحقیقات جنایی و تشخیص هویت در کشف علمی قتل از منظر ماموران و ضابطان دادگستری استان آذربایجان شرقی انجام شده است. روش انجام این تحقیق، توصیفی- پیمایشی با جامعه آماری تمام شمار از بین کارکنان پلیس آگاهی و قضات ویژه قتل استان آذربایجان شرقی به تعداد 80 نفر است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته است که روایی آن توسط صاحبنظران و پایایی با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (813/0) تایید شد. اطلاعات حاصل از پرسشنامه به وسیله نرم افزار SPSS20 با استفاده از آزمون خی دو و فریدمن، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. چهار آزمایشگاه بررسی شده در این تحقیق، از نظر پرسش شوندگان دارای تاثیر و ارجحیت یکسانی نبودند و به ترتیب آزمایشگاه بیولوژی جنایی با ضریب تاثیر 06/3 بالاترین اثر و دیگر آزمایشگاه ها شامل فیزیک جنایی با ضریب تاثیر 70/2، بررسی اسناد با ضریب تاثیر 68/1 و شیمی جنائی پایین ترین ضریب تاثیر را به خود اختصاص دادند. به نظر می رسد عدم آگاهی کاربران از قابلیت های این آزمایشگاه ها باعث کاهش میزان کاربری آن ها باشد که آموزش مداوم در این خصوص می تواند کمک کند. همچنین، به روزرسانی تجهیزات مورد نیاز و حفظ عملکرد آن ها در حد مطلوب، می تواند کاربری وسایل و تجهیزات قدیمی را در حد نزدیک به مطلوب، ارتقا دهد؛ به طوری که در حل پرونده ها بیش از میزان فعلی، موثر باشد.
    کلیدواژگان: قتل، آزمایشگاه، تحقیقات جنایی، کشف علمی جرم، تشخیص هویت
  • امیرحمزه سالارزایی، راحله پودینه پیر*، مهدی پودینه پیر صفحات 159-176
    جرائم خشونت آمیز به جرائمی گفته می شود که با زور یا تهدید علیه دیگران همراه است، مانند جنایت، تجاوز، غارتگری، یورش و غیره. هدف این پژوهش تحلیل جغرافیایی اثرات جرائم خشونت آمیز بر امنیت مناطق روستایی سیستان است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و جامعه آماری آن شامل روستاهای منطقه سیستان است که از 100 روستا به طور تصادفی، 40 روستای نمونه انتخاب شدند. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی با استفاده از نرم افزار SPSS و سیستم اطلاعات جغرافیایی بوده و برای بررسی میزان پایایی گویه های تحقیق از آماره آلفای کرونباخ با دامنه 0 تا 1 استفاده شده که میزان آن 714/0 است. شاخص ها در 40 روستای نمونه که 20 روستا در فاصله 5-0 کیلومتری از پاسگاه و با دسترسی بالا و 20 روستا در فاصله 25 کیلومتری از پاسگاه و با دسترسی کم مورد ارزیابی قرار گرفته است. براساس مقدار KMO) 0/847) و نتایج آزمون بارلت، داده ها برای آزمون تحلیل عاملی مناسب بوده است. یافته های پژوهش نشان داد میزان گذراندن اوقات فراغت سالم با 738/0 موثرترین عامل در وقوع جرائم خشونت آمیز در مناطق روستایی سیستان است. نتایج بیانگر این است که هر چه فاصله روستا از پاسگاه کم باشد، امنیت بالا و میزان وقوع جرم کاهش می یابد و روستاهایی که در فاصله دورتری از پاسگاه قرار دارند، امنیت پایین و میزان وقوع جرم در آن ها افزایش می یابد.
    کلیدواژگان: تحلیل جغرافیایی، جرائم خشونت آمیز، امنیت، مناطق روستایی، سیستان
  • سعید ملکی پرازمیانی، افسانه ده بزرگی صفحات 177-191
    دانش گرده شناسی جنایی با بهره مندی از ظرفیت علم گرده شناسی شکل گرفته و به مرور جای خود را به عنوان ابزاری برای شناسایی مجرمان در پرونده های قضایی برخی کشورها باز کرده است. هدف اصلی این پژوهش آشنایی با گرده شناسی جنایی در پروسه تحقیقات پرونده های قضایی مختلف و لزوم بهره مندی سیستم قضایی از این روش نوین است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و جمع آوری مطالب با استفاده از شیوه کتابخانه ای بوده است. با توجه به اینکه تاکنون از خدمات گرده شناسی جنایی در روند رسیدگی به جرائم در کشور استفاده نشده، منابع علمی و مثال های مورد استفاده در متن همگی از منابع و تجربیات کشورهای دیگر در این زمینه بوده است. دو راهکار برون سپاری و درون سپاری خدمات مبتنی بر گرده شناسی جنایی در نهادهای امنیتی و جنایی مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفت. درون سپاری این خدمات اگرچه به حفظ امنیت پرونده ها کمک بیشتری می کند، به دلایلی از قبیل نیاز به جذب نیروی انسانی و همچنین لزوم ساخت و تجهیز آزمایشگاه های مورد نیاز، هزینه های گزافی را به سازمان های مربوطه تحمیل می کند. بنابراین، برون سپاری خدمات گرده شناسی جنایی در قالب بهره مندی از ظرفیت دانشگاهی به عنوان راهکاری عملی پیشنهاد شد.
    کلیدواژگان: گرده شناسی جنایی، بررسی صحنه جرم، کشف جرم، آزمایشگاه جنایی، برون سپاری
  • افشین خارا، سمیه خانجانی* صفحات 193-212
    مو یکی از پیچیده ترین ماتریکس ها در بدن انسان است و شامل پروتئین، آب و چربی است. در سم شناسی پزشکی- جنایی، مو از بسیاری از جنبه ها، نسبت به ادرار و خون مفیدتر است. از آنجا که جمع آوری نمونه غیر تخریبی بوده، آنالیز مو امروزه شواهد معتبری را در استفاده از داروها، سموم و موادمخدر ارائه می دهد. پیشرفت های مداوم در حساسیت طیف سنج جرمی، میزان نمونه مو برای آنالیز شیمیایی را کاهش می دهد و می تواند به عنوان یک روش تاییدی حساس و کمی معرفی شود. هدف از این مطالعه، شناسایی و معرفی یکی از دقیق ترین روش های آزمایشگاهی تشخیص مواد مخدر و سموم در بدن انسان به منظور کشف علمی جرم و همچنین استفاده از آن در امور پزشکی است. این مقاله با استفاده از روش مطالعه تجربی از نوع آزمایشگاهی به بررسی میزان موادمخدر و سموم با استفاده از آنالیز مو می پردازد. افزایش نقش آنالیز مو در بررسی های سم شناسی جنایی-پزشکی به پیشرفت های مداوم در طیف سنجی جرمی مدیون است که ابزارهای مختلفی مانند چهار قطبی های سه گانه، تحلیل کننده های زمان پرواز، به دام اندازنده های اوربیتالی و خطی برای تعیین آن ها به کار می رود. آنالیز مو می تواند در آزمایش اعتیاد به موادمخدر و نظارت بر ترک مصرف موادمخدر کمک کند. علاوه بر این، آنالیز موادمخدر در مو، در حال تبدیل شدن به گزینه ای به جای آزمایش ادرار و تهیه اطلاعات در کوتاه مدت است. همچنین، به عنوان نشانگرهای بیولوژیکی مناسب در مصرف اتانول به منظور بررسی نوشیدنی های مضر و پرهیز از استعمال مشروبات الکلی به کار می رود. کاربرد اخیر آنالیز مو در کنترل دوپینگ در رویدادهای ورزشی در تشخیص داروهای ممنوعه بوده و در مجموع، یکی از دقیق ترین روش های آزمایشگاهی در شناسایی موادمخدر و سموم در بدن انسان است.
    کلیدواژگان: مو، موادمخدر، سم شناسی، کروماتوگرافی گازی، طیف سنجی جرمی