نشریه بصیرت و تربیت اسلامی
پیاپی 3-4 (پاییز و زمستان 1384)

آیات 55و 56 سوره مایده در عرف قرآن پژوهان شیعی به آیات ولایت مشهورند. در نظر آنان این آیات بر امامت علی (ع) دلالت می کنند، ولی اهل سنت در چنین دلالتی تردید کرده اند.
دردیدگاه شیعه واژه « انما» در آیه برای حصر وضع شده و «ولی» به معنای والی و اولی به تصرف و مترادف با معنای امام است.
آیات ولایت در پی رخداد و تصدق انگشتر در نماز به دست علی (ع) نازل شده است و ولایت را برای امام ثابت می کند. افزون بر مفاد خودآیات ، پیامبر نیز برای اثبات ولایت علی (ع) به این آیات تمسک جسته است.
اهل سنت درباره این آیات سه دیدگاه دارند.برخی با پذیرش احادیث تصدق، آیات ولایت را تنها بر همان معنای مورد نزول حمل می کنند. گروه دیگری از اهل سنت، مفاد آیه را تعمیم می دهند و با پذیرش شان نزول آیات به تفسیر آنها می پردازند. بیشتر مفسران اهل سنت از جمله – طبری – زمخشری، فخر رازی،قرطبی و الوسی – از این گروهند. اینان با الغای خصوصیت از شان نزول این آیات، ولایت را به همه مومنان تعمیم داده، آن را به معنای نصرت یا محبت می دانند و عبارت و « هم راکعون» را به معنای » و هم خاضعون» فرض می کنند. این دیدگاه ریشه نبوی ندارد و از صحابه نیز چنین تفسیری نقل نشده است. برخی از اهل سنت هم مفاد آیات ولایت را عام می شمارند و رخداد تصدق انگشتر را به کلی انکار می کنند؛ این دیدگاه را ابن تیمیه در قرن هشتم پی نهادو برخی مانند ابن کثیر و ذهبی از وی پیروی کرده اند. رد برخی از منابع اهل سنت، اساتید نقل حادثه تصدق به 26 طریق می رسد. اشکالهای اهل سنت در دیدگاه شیعه درباره این آیات از نادیده گرفتن احادیث شان نزول آنها ناشی می شود.

واقعه غدیر خم ، این رویداد بزرگ تاریخ اسلام، در طی سفر پیامبر از مدینه به مکه اتفاق افتاد. برنامه ریزی دقیق این سفر، نشان عظمت هدف آن دارد و تاریخ اسلام نیز از جزییات این سفر خبر می دهد. رسول خدا(ص) آغاز سفر خود را رسما اعلام کرد و نامه ای به یمن فرستاد و علی (ع) را که در آن ایام در آنجا بود به سفر حج فرا خواند. سپس با هفتاد هزار تن از مدینه رهسپار مکه شد. طی این مسافت، ده روز طول کشید؛ علی (ع) نیز همراه دوازده هزار نفر به مکه رسید. پیامبر در مسجد شجره احرام بست و سپس با ورود به مکه ، تمام اعمال حج را به جای آورد. آن حضرت در منا و مسجد خیف خطابه ای ایراد کرد و مردم را برای پذیرش ولایت آماده ساخت. آیه ولایت و لقب امیر المومنین برای علی (ع) در مکه بر پیامبر نازل شد.
محمد (ص) پس از پایان مراسم حج دستور داد که همگان در منطقه‌ای به نام غدیر خم حاضر شوند و خود نیز شتابان روانه آنجا شد، با گرد آمدن انبوه مردمان، پیامبر بر فراز جهاز شتر رفت و با نشان دادن علی (ع) به همگان، ولایت و امامت او و دوازده امام (ع) را رسما اعلام کرد.پیامبرپس از آن خطبه دقیق و عمیق، فرمان داد تا همکان ، با علی (ع) بیعت کنند. همه این مراسم و دنباله های آن در سه روز انجام یافت. مورخان اسلامی گوشه گوشه این رویداد را به دقت کاویده اند.
خبر غدیر بی هیچ تردیدی بر ولایت و امامت علی (ع) دلالت می کند. تواتر، اسناد و متن آن چنان استوار است که هیچ شبهه ای را بر نمی تابد. هیچ حدیثی در شماره راویان خود با این خبر برابری نمی کند. عالمان اهل سنت نیز آن را از احادیث قطعی شمره اند. برخلاف شبهه برخی، واژه « مولا» هم در لغت و هم در حدیث غدیر به معنای « اولی الامر» و «متصرف در امور» است و به ابهام کشاندن معنای آن، تلاشی غیر علمی محسوب می شود. عالمان اسلام در این باب سخنها گفته و کتابها نوشته اند.
اثبات دلالت متن حدیث بر امامت ، تواتر و انبوهی راویان آن،موضوع پژوهشهای گسترده تاریخ اسلام است. حجم این منابع و مصادر چنان است که هر محققی را قانع می سازد. الغدیر، پژوهشنامه بزرگ تاریخ و حدیث و کلام و ادب، از آن منابع عظیم به شمار می آید.

انسان اشرف مخلوقات و گل سر سبد هستی است که خداوند رحمان، همه هستی را برای او و در جهت خدمت رسانی به او خلق نموده تا او با تفکر و درک این موقعیت، به مسئولیت رفیع خود واقف گشته، و به گونه ای هدفمند و برنامه ریزی شده در قالب دستورالعملهای حیاتبخش دین، به سیر و سلوک تکاملی خود در مسیر خودشناسی و خداشناسی و قرب الی الله بپردازد.
در این سخن، با استفاده از آیات، روایات و سخنان بزرگان دین، ضمن تشریح این روند، موضوعات دین و ضرورت آن، خودشناسی و موانع آن و تهذیب نفس بررسی و تبیین می گردد و این نتیجه حاصل می گردد که خود شناسی ، نردبان خداشناسی و نزدیکترین و بهترین راه خدا شناسی است .(من عرف نفسه ، عرف ربه)

تربیت انسان های موحد و عارفان به حق جز در جامعه ای که بر پایه عدالت و تقوا بنیان گذاشته شده باشد حاصل نمی گردد. اسلام به تمامی آنچه در ایجاد و استمرار و اصلاح جامعه اسلامی و انسان مسلمانان دخالت دارد توجه کرده است. واگذاری مردم با خود در برخورد نکردن در برابرکژیها و عدم تلاش برای تحقق راستی ها، به معنای نابودی جامعه اسلامی است. تذکر و توجه همگانی و مسئولیت عمومی است که جامعه را اصلاح و از خطرها و گزندها محفوظ می دارد. بر پایه این حقیقت روشن است که « امر به معروف» و «نهی از منکر» به عنوان یک تکلیف عمومی و نظارت همگانی واجب گشته است. نوشتار حاضر پژوهشی است پیرامون فریضه امر به معروف و نهی از منکر و وظایف کارکنان نیروی انتظامی در قبال این فریضه الهی و نقش آنها در امنیت اجتماعی، که در این راستا امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن کریم و روایات مورد بررسی قرار گرفته و شرایط و مراتب آن نیز تشریح و در پایان مقاله مهمترین اقدامات لازم برای تحقق امنیت اجتماعی در پرتو این فریضه الهی بیان گردیده است .

یکی از بحث برانگیزترین مباحث جوامع انسانی جهان امروزین، پلورالیسم یا کثرت گرایی است ؛ که چالش برانگیزترین وجه از گستره وسیع آن ، پلورالیسم دینی است. سوال اساسی در این وجه، آن است که :آیا حقیقت و رستگاری، منحصر به دین خاصی است یا در همه ادیان موجود، می توان با رستگاری و حقیقت دست یافت؟
در این مقاله برآنیم تا ضمن تبیین اندیشه ها و نقطه نظرات ژرف و روشنگرانه متفکر و استاد شهید آیت ا.. مطهری (رض) در این خصوص، پیامدهای منفی پذیرش پلورالیسم دینی را نیز برشماریم.

در این مقاله برآنیم تا جایگاه و اهمیت علم و تحقیق و پژوهش در اسلام ، به گونه ای مختصر و سودمند بررسی و نمایانده شود. با توجه به تاکیدات مکرر قرآن کریم و احادیث شریف حضرات معصومین (علیهم السلام) مبنی بر کسب علم و معرفت و لزوم دستیابی به بصیرت و تداوم تفکر و تعقل و عدم پذیرش هر گونه سخت و عمل غیر علمی و فاقد تحقیق، و تکریم و بزرگداشت مقام علم و علما، به وضوح می توان به جایگاه رفیع و منیع علم و پژوهش پی برد. در این نوشتار، ضمن بیان آیات متعددی از قرآن کریم و احادیث معصومین (علیهم السلام)، روش های رشد و گسترش علم و تحقق نیز مطرح و در خاتمه، ویژگیهای و خصایص یک عالم و محقق هم تبیین گردیده است .

با توجه به موضوع تحقیق مبنی بر نقش منتقدان یهودی در ظهور اندیشه پسا صهیونیسم، نگارنده به دنبال ایجاد یک زوایه و نگاه جدید به رویکرد پسا صهیونیسم می باشد. براین اساس ابتدا به توضیح متغیرهای موجود در موضوع پرداخته و مباحث و نظریات آنها را بیان کرده است، سپس به بررسی جامعه اسراییل ، تاریخچه فعالیتهای منتقدان و نظریات آنان پرداخته است تا بتواند فرضیه خود را به اثبات رساند. آنچه در این مقوله اهمیت داده شده، تاکید بر نقش منتقدان یهودی است . اینکه منتقد کیست. نظرش چیشت و چه فعالیتی دارد؟ نقش منتقدان یهودی و تاثیر آنها در ظهور گفتمان پسا صهیونیسم از دهه 1970 آشکارتر می شود، در حالی که این نقش از زمان شکل گیری اندیشه صهیونیسم وجود داشته است .
در این مقوله، منتقد به کسی گفته می شود که به سیاستها و عملکردهای دولت اسراییل خرده می گیرد، اساس ایدیولوژی صهیونیسم را زیر سوال می برد و علاوه بر تلاش در بعد نظری دست به فعالیتهای هم در بعد عملی می زند.منتقدان یهودی شامل یهودیان روحانی و غیر روحانی می شوند. در این تحقیق به آن دسته از منتقدینی توجه شده است که نظریات آنها با توجه به تلاشهایی که کرده اند تاثیر مثبت و شایانی در ظهور اندیشه پسا صهیونیسم داشته است . گفتمان پسا صهیونیسم به عنوان یک ابزار اندیشه ای می تواند نقش مهمی در ظهور صلح در منطقه خاورمیانه ایفا کند و از این رو دارای اهمیت فراوانی است .

در نظام تربیتی دینی آنچه به عنوان هدف در زندگی ترسیم گردیده، عبور از حیات طبیعی و رسیدن به حیات معقول است. و جهت حرکت و فعالیت در اسلام نیز حیات معقول می باشد.
این هدف که فلسفه واپسین زندگی انسان در دنیاست یقینا ابزارهای مناسب خویش را می طلبد. برخی از این ابزارها عبارتند: یادگیری، آموزش، توسعه و گسترش اطلاعات و دانایی و ایجاد فرهنگ دانایی محوری است.
اما مهمترین ابزار در دیدگاه اسلام ، قوه عقل و خرد، تعقل و تفکر در انسان است. به همین جهت از این نگاه همیشه تفکر و خردمندی بر علم و دانایی مقدم و افضل است. البته بر تعلیم و یادگیری و دانش آموختن بسیار تاکید گردیده و نادانی و جهل مورد سرزنش قرار گرفته است. لکن این یادگیری و دانش اندوزی بی تفکر و خردمندی انسان را نمی تواند به هدف زیستن که حیات معقول است برساند.

ازآنجا که یکی از مهمترین وظایف سازمان عقیدتی سیاسی ناجا، تربیت و پرورش کارکنان نیروی انتظامی بوده و در این راستا موانع و مشکلاتی بر سر راه این سازمان وجو دارد؛ لذا در این مقاله انوع تربیت، موانع و آسیب های آن، تفاوت بین آموزش دینی با تربیت دینی، دیدگاه رهبر معظم انقلاب در مورد آموزش و تربیت مورد بررسی قرار گرفته و در پایان مقاله نیز نقش فرماندهان ناجا در تربیت دینی پلیس تبیین گردیده است.

ارزشیابی آموزشی در چرخه برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی دوره ها و برنامه های آموزشی کارکنان اهمیت بسیاری به لحاظ شناسایی ضعفها، قوتها و بازخورد در خصوص اثربخشی دوره ها و برنامه های مذکور دارد. اما علیرغم اهمیت فراوان، به این فرایند بسیار سهل انگارانه نگریسته شده و بعضا به هیچ عنوان اجرا نمی شود ویا در صورت اجرا هم تنها ارزشیابی میزان رضایت شرکت کنندگان و یادگیری مورد انتظار مد نظر قرار می گیرد. این در حالی است که ارزشیابی آموزشی در سازمانهای غیر آموزشی برخلاف سازمانهای آموزشی سطوح بالاتری را جهت بررسی و قضاوت نیاز دارد. در این گونه سازمانها ارزشیابی تغییر رفتار کارمند، تاثیر آموزشی بر شغل و میزان سود و سرمایه عایده شده، سطوح بالاتری هستند که ارزشیابی آموزشی بدون در نظر گرفتن آنها نمی تواند کامل شود. رویکردها و مدلهای ارایه شده در این حوزه می توانند به عنوان رهنمودی برای سازمانهای متحول و یادگیرنده امروزی باشند. این رویکردها و مدلها به امر ارزشیابی آموزشی بسیار جامع می نگرند و هدف این مقاله بررسی این رویکردها جهت آشنایی مراحل و نحوه کاربرد آنها می باشد.

زندگی اجتماعی در سالهای اخیر دستخوش تغییرات و دگرگونی هایی شده که موجب افزایش خطر برخی آسیبهای اجتماعی نیز گردیده است . اسلام برای پیشگیری از این آسیبها ، رعایت « عفت» را به عنوان راهکار اساسی مقرر نموده است. « عفت» صرفا مربوط به امور جنسی نیست. بلکه در تمامی شیوون اقتصادی، معیشتی، رفتارهای اجتماعی، ارتباطات کلامی، پوشش ظاهری، اخلاق، اقتدار و امنیت، حکومت و مدیریت. امور فرهنگی و... رعایت آن، لازم است تا با حفظ عفت و پاکی از پیدایش و گسترش آلودگیها و انحرافات فردی و اجتماعی جلوگیری شود. قرآن کریم و روایات صادره از معصومین (علیهم السلام) این معنای وسیع را برای عفت تایید و بر رعایت آن در تمامی شیوون تاکید می کنند و رمز سلامت اجتماع را در حفظ عفت فردی و عمومی می دانند.
در این مقاله با بررسی معانی متعدد عفت، ارتباط و تاثیر آن در روابط اجتماعی، حکومت، مدیریت و نقش رسانه های جمعی تبیین و موضوع از منظر آیات و روایات نیز تشریح گردیده است.

امروزه برنامه ریزی استراتژیک (جامع) ، اساس رشد و پیشرفت سازمانها می باشد و توسعه و بهبود سازمانها در گرو اجرای دقیق این نوع برنامه ریزی است. در این مقاله مفهوم اصلی برنامه ریزی استراتژیک، وظایف اصلی و خصوصیات آن و همچنین تفاوت این نوع برنامه ریزی با برنامه ریزی عملیاتی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه به اهمیت و ضرورت برنامه ریزی استراتژیک در سازمان، فرآیند و جایگاه سازمانی آن پرداخته شده و در آخر هم به مزایا و محدودیت های برنامه ریزی استراتژیک اشاره شده است.

باپیروزی انقلاب اسلامی در ایران بستر نوینی در زمینه ارایه ایده های متفاوت در مورد اسلام و مبانی آن فراهم شد و تاکنون صدها مقاله، کتب و... در زمینه احکام مقدس اسلام به طبع نگارش در آمده است . اما با نگاهی عمیق می توان به این نکته پی برد که تعداد مقالات و کتب معتبر ارایه شده در خصوص مبانی فلسفی مدیریت اسلامی در مقایسه با سایر احکام اسلام بسیار کم است . حال با عنایت به فرهنگ غنی اسلام و نظام حکومتی حاکم بر کشورمان توجه هر چه بیشتر به تبیین و گسترش مبانی فلسفی مدیریت اسلامی بیش از پیش احساس می شود.
دراین مقاله نگارنده بر آن است تا با بررسی پارادایمهای مختلف مدیریت دولتی و تشریح ابعاد مختلف آنها، جایگاه مدیریت اسلامی را در میان این مفروضات روشن نموده، سپس با ارایه و پیشنهادهای نظم ساختاری نوین متناس با سیستم حکومت کشور به تبیین ابعاد فلسفی حکومت اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران بپردازد.