نشریه بصیرت و تربیت اسلامی
پیاپی 43 (زمستان 1396)

زمینه،

غفلت از سرمایه عقل و تعقل و نیز تحریف معنای «عقل» و اشتباه گرفتن آن با «هوش»، انسان امروزی را وارد عصر جدیدی از جاهلیت و تاریکی نموده و به ناچار او را گرفتار تبعات فردی و اجتماعی جاهلیت کرده است. با توجه به وجود بحران های متعدد در درون انسان و جوامع انسانی روزگار ما، به نظر می رسد که ریشه یابی این بحران ها و بیان دلایل بروز این جاهلیت مدرن و یادآوری راهکارهای خروج از مشکلات جاری، جزو ضروری ترین امور علمی است. بر این اساس، مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و از طریق تحلیل متون اسلامی و با تاکید بر کلام سرور عاقلان و مولای مومنان حضرت علی(ع) در پی آن است که «عقل» را تعریف و کارکردهای آن در وجود آدمی را تبیین نماید و ویژگی های انسان های عاقل را یادآوری کند و ضمنا به صورت یک سوال فرعی، به تفاوت عقل و هوش و اختلاف انسان های عقلمند و افراد هوشمند اشاره کند. بدین ترتیب سوال اصلی تحقیق حاضر عبارت است از اینکه: بنا به آموزه های اسلامی عقل چیست و کارکردهای آن در وجود آدمی کدام اند؟ و عاقلان چه ویژگی هایی دارند؟
یافته ها و

فعلیت یافتن قوای عقلی که با «حرکت عقلی» یعنی پیش رفتن بر اساس حکم عقل و برداشتن گام های فهم و کسب علم و معرفت حاصل می شود، مرتبه وجود انسان را به سوی مراتب والای هستی و قرب به خدای متعال، بالا می برد؛ درواقع این حرکت عقلی، تنها راه فراروی از سطح حیوانی برای بنی آدم است. «مختار بودن» یکی از ثمرات برخورداری از سرمایه عقل است زیرا مهمترین کارکرد عقل «تشخیص حق از باطل» است و لذا این حجت درونی، انسان را بر سر دوراهی «حق و باطل» یا «خیر و شر» یا «حلال و حرام» قرار می دهد و او را ناگزیر از انتخاب یکی از آن دو راه می کند؛ بنابه آموزه های اسلامی و به ویژه کلام مولای متقیان علی(ع) غفلت از سرمایه عقل موجب فرورفتن در ورطه جهل و تاریکی می شود که «کفر» و «جهنمی شدن» از عواقب همین غفلت و جهل و تاریکی است. از تعالیم اسلامی و کلام مولا می توان نتیجه گرفت: کسانی که «حق و باطل» را نمی شناسند و «حلال و حرام» را رعایت نمی کنند، اگرچه باهوش باشند ولی عاقل نیستند. افرادی که از سرنوشت پیشینیان و حوادث روزگار خودشان، عبرت نمی گیرند و از و «آینده بینی و آینده نگری» عاجزند و از عواقب و آثار اعمال خود غافل اند، عاقل نیستند. «پندپذیری و قبول نصیحت و موعظه خیرخواهان»، «حفظ قوای شهوت و غضب از طغیان و افراط یا تفریط» و «مبارزه و مخالفت با هواهای نفسانی» از دیگر ویژگی های عاقلان در کلام امیر است.

انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و طبیعت او به گونه ای است که معمولا مشتاق داشتن دوست و هم نشین است. از طرفی دوست و رفیق می تواند نقشی سرنوشت ساز در زندگی هر شخص ایفا کند. ازاین رو آشنایی با ویژگی های دوست و هم نشین شایسته و ملاک قرار دادن این شاخصه ها برای انتخاب دوست، می تواند ثمرات مثبت در زندگی هر فردی داشته باشد. چه بسا دوست خوب سبب دوری از گناه و عاقبت به خیری فرد شود. آیات قرآن کریم و احادیث معصوماننقشی بسیار مهم در جهت دادن به دوستی ها و پرهیز از عواقب ناگوار دنیوی و اخروی آن ها بر عهده دارند. هدف از این تحقیق بررسی ویژگی های دوست و هم نشین مطلوب از منظر آیات و روایات است. در این مقاله مباحثی همچون اهمیت دوستی، معیارهای انتخاب دوست، حدود و شرایط دوستی، راه های شناخت دوست و نیز ویژگی های دوست و هم نشین مطلوب مطابق با آیات قرآن و احادیث تبیین شده است.

بشر امروزی با وجود انواع پیشرفت ها، به علت انحرافات اخلاقی و تربیتی، گرفتار بحران و نابسامانی هایی فراوان شده است که حاکی از به کار نگرفتن نظام تعلیم و تربیت صحیح است. انسان استعداد رسیدن به قرب الهی را دارد و این امر با تربیت حقیقی امکان پذیر است. «خانواده» از عوامل مهم و بسیار موثر در تربیت انسان است که هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ کیفیت تاثیر، مهم ترین محیط برای شکوفایی استعدادهای مختلف فرزند است. روابط والدین با فرزندان در محیط خانواده، عنصری اساسی برای رشد و تربیت فرزندان در تمام ابعاد وجودی آنان است. در علم روان شناسی، فرزندپروری به شیوه غالب بر تربیت فرزند از سوی والدین تاکید می کند که متاثر از عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. در کشورهای غربی، تحقیقاتی گسترده در مورد سبک های فرزندپروری و آثار آن صورت گرفته و بر اساس آن ها، چهار سبک فرزندپروری مطرح شده است که عبارت اند از: فرزندپروری مقتدرانه، فرزندپروری مستبدانه، فرزندپروری سهل گیرانه و فرزندپروری مسامحه کارانه. این طبقه بندی، مبتنی بر پاسخ دهی و تقاضاهای والدین صورت گرفته است. هر یک از سبک های فرزندپروری با بروز و نگهداری رفتارها و ویژگی های فرزندان رابطه دارد؛ برای مثال «عزت نفس بسیار» «پیشرفت تحصیلی» و «کفایت های اجتماعی» از جمله متغیرهایی هستند که با فرزندپروری مقتدرانه رابطه دارند. همچنین مشکلات رفتاری، افسردگی و سایر مشکلات روان شناختی با فرزندپروری مسامحه کارانه مرتبط است. در متون اسلامی نیز به طور جامع به شیوه های تربیت فرزند اشاره شده است. از دیدگاه دین مقدس اسلام، مسئولیت اصلی فرزندپروری به عهده پدر و مادر است و آنان باید برای آموزش و تربیت فرزندان بهترین شیوه ها را به کار گیرند. با توجه به اینکه پژوهش های مربوط به فرزندپروری غالبا در کشورهای غربی صورت گرفته و با توجه به اهمیت والای فرزندپروری و تاثیرپذیری آن از مسائل فرهنگی و اجتماعی در قرن کنونی، مقاله حاضر با هدف بررسی و مقایسه سبک های فرزندپروری از دیدگاه دانشمندان غربی و دیدگاه اسلامی به روش توصیفی- تحلیلی از طریق بررسی منابع کتابخانه ای به انجام رسیده است. نتایج این پژوهش نشان داد که از میان روش های غربی تربیت فرزند (مطابق با نظریه بامریند)، سبک فرزندپروری مقتدرانه نزدیک ترین روش به روش تربیتی مسئولانه در اسلام است و سبک های فرزندپروری سهل گیرانه و مسامحه کارانه به مثابه سبک های ناسالم از نظر اسلام است. ازاین رو می توان گفت که سبک فرزندپروری مسئولانه، بهترین روش فرزندپروری از دیدگاه اسلامی و مشابه با سبک تربیتی مقتدرانه از دیدگاه غربی است. بااین وجود، کاستی هایی در روش تربیتی مقتدرانه وجود دارد که در روش تربیتی مسئولانه یافت نمی شود، به طوری که روش تربیتی مسئولانه در راستای هدف نهایی تربیت انسان قرار دارد و بر مبنای توحیدمداری و ولایت مداری و محبت معصومان تنظیم شده است.

«جاهلیت» غلبه و حاکمیت نیروی شهوت و غضب انسانی بر محیط زندگی انسان است. ازلحاظ تاریخی به دو دوره «جاهلیت اولی» که مربوط به دوران قبل از بعثت رسول اکرم(ص) و «جاهلیت ثانی» که مرتبط با وضعیت جامعه دوران آخرالزمان است، تقسیم می شود. جاهلیت مدرن و پیروان آن به دنبال حذف خدا از جامعه بشری و جایگزینی طاغوت و شیاطین به جای آن هستند. تعطیل شدن عقل و خرد در امور جامعه و جایگزین شدن حس و تجربه در زندگی انسان، از نمادهای بارز بازگشت جاهلیت به جامعه جهانی شمرده می شود. تحول در فطرت و سرشت انسانی و تغییر در هدف خلقت آدمی از دیگر اثرات مخرب و ویرانگر جاهلیت مدرن است.

این مطالعه به صورت کتابخانه ای و اسنادی و با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده است.

یافته ها و نتایج:

بر پایه یافته های این تحقیق: به تعبیر مقام معظم رهبری «جاهلیت» عبارت از غلبه و حاکمیت نیروی شهوت و غضب انسانی بر محیط زندگی است. در چنین وضعیتی جوامع انسانی، به شکلی درمی آیند که فضایل و ارزش های اخلاقی و انسانی در آن ها گم می شود و با دور شدن جامعه از معنویات، رفتارهای وحشیانه و رذیلانه به جای آن قرار می گیرند. شرایط کنونی کشورهای اسلامی، ناامنی، تبرج، فقر فضایل و حاکمیت رذائل، حاکمیت شهوت و غضب، کشتن انسان های بی گناه و سرکوب ملت ها، برادرکشی، تسلط گروه های تروریستی در کشورهای منطقه و... را نمونه هایی از جاهلیت مدرن امروز می دانند که نتیجه طراحی قدرت های استکباری و در راس آن ها آمریکا است. به نظر مقام معظم رهبری برای در امان ماندن و ایستادگی در برابر جاهلیت مدرن، تمسک به قرآن و حفظ دو اصل «بصیرت» و «عزم و همت» لازم است. در ارتباط با مبارزه و برخورد نرم و سخت ناجا در برابر جاهلیت مدرن، بستر و ظرفیت های مناسبی در نیروی انتظامی وجود دارد که این نیرو می تواند با پیروی و تاسی از منویات و رهنمودهای حکیمانه، هوشمندانه و عالمانه مقام معظم رهبری، با مظاهر جاهلیت مدرن در ابعاد مختلف مقابله نماید.

با توجه به عمق تاثیرگذاری رسانه ها بر افکار عمومی به ویژه در مورد اتفاقات اجتماعی و سیاسی مانند انتخابات و همچنین تلاش گسترده رسانه های خارجی برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشورمان در زمان انتخابات، پژوهش حاضر در پی شناخت نحوه پرداخت رسانه فارسی بی بی سی به موضوع انتخابات ریاست جمهوری سال 1396 است.

روش تحقیق:

این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی محتوای اخبار شبکه تلویزیونی بی بی سی فارسی و سایت این شبکه بررسی کرده است و تعداد 30 خبر و تحلیل تلویزیونی و 60 خبر و تحلیل از وب سایت را با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و موردبررسی و تحلیل قرار داده است.

یافته های تحقیق:

نتایج نشان دهنده آن است که بی بی سی فارسی در تلاش برای ایجاد و تثبیت دوقطبی خودساخته حول محور ولایت است. این رسانه با تسری این دوقطبی به نامزدهای ریاست جمهوری و بازنمایی منفی ولایت فقیه، ضمن «دیگری سازی» از چهره نظام جمهوری اسلامی و رهبری انقلاب، نامزدهایی را که متصل به جریان انقلاب می داند، در تقابل با منافع مردم بازنمایی نموده است. از سوی دیگر، درصدد آن بوده است تا با بازنمایی مثبت از نامزد نزدیک تر به لیبرالیسم و اندیشه غربی، وی را به عنوان «خودی» معرفی نماید.

تحقق اخلاق در سطح فردی و سازمانی به عنوان یکی از اصلی ترین آرمان های سازمان موردتوجه بوده است. درواقع نقش اخلاق در عملکردها، رفتارها، تصمیم گیری ها، انتخاب ها، برخوردها و ارتباطات مهم و تعیین کننده است. پیچیده تر شدن روزافزون سازمان ها و افزایش میزان کارهای غیراخلاقی، غیرقانونی و غیرمسئولانه در محیط های کاری، توجه مدیران و صاحب نظران را به بحث اخلاق کار و حرفه معطوف ساخته است. در این راستا تحقیق حاضر با هدف «شناسایی و اولویت بندی مولفه های اخلاق حرفه ای در نیروی انتظامی» انجام پذیرفته است.

روش تحقیق:

این تحقیق ازنظر هدف کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها، توصیفی-اکتشافی و پیمایشی است. جامعه موردمطالعه، نیروی انتظامی استان قزوین و تعداد 30 نفر از افسران ارشد آن بودند. با بررسی تحقیقات قبلی و مرور ادبیات مرتبط با موضوع و همچنین نظرخواهی از خبرگان، 25 مولفه موثر شناسایی شد. سپس این مولفه ها در 5 گروه طبقه بندی شدند. در این مراحل از تکنیک دلفی و غربال خاکستری استفاده شد. بعد از انتخاب 10 مولفه نهایی با نظر خبرگان و تکنیک DEMATEL، به کمک فرایند تحلیل شبکه ای خاکستری اولویت بندی گروه ها و مولفه ها انجام پذیرفت.

گروه مولفه های مدیریتی، شخصیتی و حرفه ای دارای بالاترین اولویت و همچنین تاثیرگذاری و گروه مولفه های ارزشی و بینشی دارای پایین ترین اولویت و بیشترین تاثیرپذیری است. در بین 10 مولفه نهایی، مولفه های ارتباط و تعامل با سایر سازمان ها و قدرت تصمیم گیری به موقع، دارای بالاترین اثرگذاری و مولفه های دین مداری و تدین و ایثارگری نیز دارای بیشترین تاثیرپذیری هستند. نتایج نهایی شناسایی، غربالگری و اولویت بندی در اختیار خبرگان قرار داده شد تا روابط بین مولفه ها را در موقعیت پیچیده تصمیم ترسیم کنند. این کار با استفاده از فن الگو سازی ساختاری- تفسیری انجام پذیرفت.

مولفه های اخلاق کاربردی یا همان اخلاق حرفه ای که دارای کاربرد فراوان اند عمدتا به صورت اختصاصی برای سازمان ها شناخته و یا تعریف نشده اند. شناسایی، اولویت بندی و ساختاردهی به این مولفه ها در نیروی انتظامی برای بهبود عملکرد، انجام دقیق و بهتر ماموریت ها و دستیابی به سطوح بالاتر از سرمایه های سازمانی، انسانی، ساختاری و فیزیکی مناسب خواهد بود.