فهرست مطالب

ترویج علم - سال ششم شماره 9 (پاییز و زمستان 1394)

مجله ترویج علم
سال ششم شماره 9 (پاییز و زمستان 1394)

  • بهای روی جلد: 25,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1395/01/23
  • تعداد عناوین: 10
|
  • رضا منصوری صفحه 5

    هنگامی که واژه ای وارد زبان می شود ولی مفهومی که واژه روی آن سوار است ساخته و پرداخته گویشوران آن زبان نیست احتمال ایجاد سوءتفاهم بسیار است. به ویژه هنگامی که کلمه برگزیده در زبان سابقه داشته باشد. به واژه "گفتمان" در مقابل مفهوم "دیسکورز" در جامعه شناسی مدرن توجه کنید! کمتر فارسی زبانی آن را برای همان مفهوم مدرن "دیسکورز" به کار می برد بلکه اکثر گویشوران ما آن را واژه شیک جدیدی به معنی گفت وگو به کار می برند. اینگونه است که مصادره مفاهیم در زبان مدرن فارسی بسیار رایج است. نمونه دیگر واژه انجمن است. در فرهنگ های فارسی به معنی گرد هم آمدن است. مثلا فرهنگ معین آن را به معنی مجمع و مجلس م یگیرد و نیز گروه افرادی که برای هدف مشترکی گرد هم جمع شوند مانند انجمن خیریه! فرهنگ جدیدتر سخن آن را به معنی سازمان یا کانونی می گیرد که اعضای آن در یک حرفه یا منافع مشترک فعالیت می کنند مانند انجمن خوشنویسان! به نظر می رسد در ذهن اکثر ما این معنی ها غالب باشد. اما معنی مدرن آن در فارسی بسیار ظریف شده است. حتی ویکی پدیای فارسی که سعی کرده است به این معنی مدرن نزدیک بشود آن را جمعی با علایق صنفی تعبیر کرده است که هنوز با معنی انجمنی مانند انجمن های علمی که دو وزارت علوم و بهداشت مجوز فعالیت می دهند بسیار متفاوت است. به همین دلیل وزارت علوم مثلا به انجمنی به نام "انجمن فیزیک دانان ایران" مجوز نمی دهد اما به انجمن فیزیک یا انجمن علوم فیزیکی چرا! همین طور به انجمن مروجان علم مجوز نمی دهد اما به انجمن ترویج علم چرا! می دانید چرا؟ انجمن مروجان علم باید برود به وزارت کشور و مجوز صنفی بگیرد. این واقعی تها را م یشود نقد کرد و "گفتمانی" درباره نقد آن به راه انداخت اما تا زمانی که این گفتمان به واقعیتی اجرایی تبدیل نشده باید فقط به واقعی تها پرداخت و نقد را در حیطه واقعیت نگهداشت نه در حیطه گفتمان! انجمن های علمی قرار است واسطی باشند میان دانشگران یک رشته)به زبان متعارف تر اهل علم یک رشته(، که در عرف مدرن به آن اجتماع علمی آن رشته می نامند، و جامعه به معنای عام آن! در مورد علومی بنیادی مانند علوم پایه این تفکیک کاملا روشن است اما در میان علوم کاربردی این تفکیک گاهی سخت می شود. مثلا کارگروه اپتیک که از انجمن فیزیک منتزع شد و انجمن اپتیک و فوتونیک را تاسیس کرد به یک باره اوج گرفت. انواع کارکنان رشته اپتیک در جامعه به آن پیوستند که البته بنا بر آیین نامه های وزارتی نمی توانند عضو پیوسته باشند. به این ترتیب انجمن های علمی با مجوز وزارت معنی بسیار خاص و حیطه اختیارات خاص و و ظایف خاصی دارند که آنها را از انجمن های صنفی یا انجمن های عام المنفعه یا "هییت"های محلی جدا می کند. بی توجهی به این تمایزها بسیار سوءتفاهم در جامعه ما فارسی زبانان ایجاد می کند که باید کوشید از آن بر حذر بود و دچار آن نشد. از طرف دیگر انجمن داری فعالیتی است بسیار پیچیده به خصوص در شرایط فرهنگی ما! توجه داشته باشیم انجمن هایی که بیش از 80 سال در ایران فعالیت دارند، مانند انجمن فیزیک ایران، هنوز گرفتار مشکلات مدیریتی اند. ما هم اکنون بیش از 300 انجمن علمی در ایران داریم و بعید است بشود گفت بیش از 10 در صد آنها در حال قوام یافتن و بقیه هنوز در دوران نوباوگی و رشد انجمنی اند، نباید جز این هم انتظار داشت. موارد چندی هستند که وزارت از فعالیت آنها جلوگیری کرده است چون به چاله فعالیت های صنفی افتاده اند. انجمن ترویج علم هم در شرایط سختی است که انتظار از آن را باید متناسب با سنش مهار کرد. نزدیک به 15 سال پیش هنگامی که کوشش شد برای این انجمن مجوز گرفته شود در چگونگی فعالیت آن بسیار ابهام وجود داشت، اما تاسیس شد. چند دوره از هییت مدیره را پشت سرگذاشته ایم. خود من در سال هایی در وزارت مشورت می دادم که به نظر من این انجمن به دلیل فعالیت کمرنگش و به دلیل مراعات نکردن اساسنامه و آیین نامه های وزارتی شاید باید تعطیل اعلام بشود. خوشحالم که می بینم اینطور نشد و همکاران علاقه مند دانشگاهی کوشش می کنند در عین مراعات آیین نام ه های وزارتی جای خودشان را میان دانشگران از یک طرف و میان مروجان علم از طرف دیگر و جامعه به معنی عام آن پیدا بکنند. کاری است بسیار دشوار و دشوارتر از هر نوع انجمن داری دیگر. من این را با پوست و استخوان خودم حس می کنم و به مسیولان آن دستمریزاد می گویم که ان شاالله سنت پایداری برای این انجمن و راه همواری برای هییت مدیره های بعدی باقی بگذارند. مروجان علم هم که با عشق به ترویج علم می پردازند خوب است به این وظیفه سنگین و شرایط بسیار سخت انجمن داری توجه بکنند و خود را بازوی قوی برای انجام بخشی از اهداف این انجمن تلقی کنند. همدلی و همکاری در هر شرایطی اکنون مهم تر از هر چیز است.

  • سمانه اسکندری صفحه 7

    نهاد علم همانند دیگر نهادها شامل ارزش ها، هنجارها و نقش های اجتماعی است. ساخت هنجاری علم موجب بروز و یا شناسایی انحرافات علمی می شود. مطالعه حاضر قصد دارد به بررسی هنجارهای علمی و تبیین نظری انحراف از آنها بپردازد. این مطالعه با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. مقاله حاضر نشان می دهد که چهار هنجار جهانی بودن، اشتراک، بی طرفی و شک سازمان یافته که به صورت مجموعه عمل می کنند، شامل عادت های رایج در حوزه علمی اند. به علاوه، این مطالعه نشان می دهد که دیدگاه های مختلف از عوامل گوناگونی همچون اختلال روانی افراد درگیر در فعالیت های علمی، ضعف کنترل های شخصی و اجتماعی، هم راستا نبودن اهداف اجتماع های علمی و ابزارهای مشروع برای دستیابی به آنها و صنعتی شدن دانش به وسیله صنعت و آزمایشگاه به عنوان مهم ترین علل انحراف های علمی نام برده اند.

    کلیدواژگان: هنجارهای علمی، روان آسیب شناختی، کنترل اجتماعی، بی هنجاری، از خود بیگانگی
  • صابر عبدالملکی، حسن ملکی صفحه 15

    پرورش و یادگیری سواد علمی در دانش آموزان به هدف جهانی آموزش علوم تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر واکاوی مفهوم سواد علمی برای کاربرد در برنامه درسی آموزش علوم است. روش پژوهش حاضر کیفی و مبتنی بر تحلیلی- استنتاجی است. در این مقاله ابتدا به بازشناسی مفهوم سواد علمی از دیدگاه های گوناگون پرداخته شده است و معانی آن به اجمال مورد بررسی و بیان قرار می گیرد. این بحث مقدماتی روشن می سازد که مفهوم سواد علمی به عنوان یکی از اهداف آموزش علوم در نظام های آموزشی دنیا مطرح است و شناخت کامل مفهوم آن کار ساده ای نیست، همچنین تعریف دقیق و کاربردی سواد علمی با توجه به رویکرد آموزشی آن ضمن توجه به مباحث ماهیت علم در هر جامعه ای نیازمند توجه به ساختار، سیاست ها و فلسفه حاکم بر جامعه است. به دنبال این مبحث با روشن سازی مفهوم سواد علمی؛ به ابعاد و سطوح آن از دیدگاه های مختلف پرداخته و ابعاد سواد علمی بیان شده توسط متخصصان و سازمان فعال در زمینه آموزش علوم را شرح داده شد. سطوح سواد علمی نشان می دهد ماهیت سواد علمی مفهومی نسبی است و نه مطللق و می توان دانش آموزان را در سطوحی از بی سوادی علمی تا بالاترین سطح سواد علمی قرار داد. این مبحث با ارایه ابعاد و سطوح سواد علمی چهارچوب مفهومی را برای استفاده متخصصان در طراحی برنامه درسی آموزش علوم فراهم می آورد. در بخش آخر مقاله و در جمع بندی، علاوه بر تاکید بر مواضع اساسی، نویسنده در بیان مفهوم سواد علمی، به علل اختلاف ها در تعریف این مفهوم می پردازد که عبارت اند از: وجود ماهیت مطلق و نسبی سواد علمی، تحولات دایم علم و پیشرفت انسان ها در درک جهان طبیعی، روش های مختلف آموزش و سنجش سواد علمی، تعاریف و ابعاد مختلف از سواد علمی توسط متخصصان آموزش علوم، مفهوم و اهداف سواد علمی متناسب با شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی در هر جامعه. همچنین می توان برای سواد علمی چهار بعد که دربردارنده بیشترین مفاهیم و ابعاد ارایه شده توسط متخصصان است را بیان کرد که این ابعاد عبارت اند از: مفاهیم و اصلاحات علمی، ماهیت علم، علم و جامعه و عادت ذهن.

    کلیدواژگان: سواد علمی، آموزش علوم، ماهیت علم، علم و جامعه، عادت ذهن، برنامه درسی
  • مینا رنجبر صفحه 41

    اهمیت ایجاد نظریه از آنجاست که چهارچوبی برای تحلیل فراهم می آورد، توسعه یک حوزه علمی را تسهیل می کند و برای کاربرد در مسایل دنیای واقعی ضروری است. با این حال متاسفانه در کشور کمتر شاهد تحقیقات رویش نظریه هستیم و بیشتر پژوهشگران به دلیل نداشتن آشنایی کافی با فرایند نظریه پردازی و به ویژه روش های تحلیل داده های کیفی، از انجام چنین تحقیقاتی سرباز می زند. این چالش تا آنجا پیش رفته که متاسفانه حتی برخی از داوران را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، به طوری که اگر مقاله ای حاوی اعداد و ارقام آماری نباشد، کمتر مورد پسند داوران واقع می شود. نگارنده با توجه به درک خلا موجود در کشور، اقدام به نگارش مقاله حاضر کرد که برگرفته از روش ارایه شده توسط ایسنهاردت برای ساخت فرضیه است. ایسنهاردت تکه های مختلف فرایند ساخت فرضیه از مطالعه موردی را از تحقیقات مختلف جمع کرد و کنار هم گذاشت و یک نقشه راه برای این منظور ارایه کرده است. این نقشه راه، دیدگاه تحقیقی کثرت گرایی را اتخاذ کرده است. یعنی این فرایند به گونه ای تنظیم شده که در راستای توسعه فرضیه های قابل آزمون و همچنین نظریه ای که در شرایط مختلف قابل تعمیم باشد، پیش برود. این مقاله به تشریح مراحل رویش نظریه با استفاده از مطالعه موردی می پردازد، بنابراین می تواند در راستای رفع خلا تحقیقاتی موجود در کشور در زمینه نظریه پردازی کارساز واقع شود.

    کلیدواژگان: رویش نظریه، مطالعه موردی، ساخت فرضیه
  • مهری صدیقی صفحه 59

    امروزه چگونگی سنجش تاثیر اجتماعی پژوهش در مقایسه با تاثیر علمی آن، چندان روشن نیست. هرچند بررسی های دقیق و کتاب سنجی ها روش های استانداردی برای سنجش تاثیر علمی به شمار می روند، لیکن هنوز ساختار قابل قبولی برای سنجش تاثیر اجتماعی وجود ندارد. سنجه های جایگزین (آلتمتریکس) گزینه های مناسبی برای سنجش تاثیر اجتماعی پژوهش محسوب می شوند. آلتمتریکس سنجه های مبتنی بر وب را برای تاثیر مقالات و سایر مدارک علمی با استفاده از داده های رسانه های اجتماعی (همچون توییتر یا مندلی) توصیف می کند. با این دیدگاه هدف از انجام این مطالعه بررسی توانایی های آلتمتریکس در سنجش تاثیر اجتماعی است. برای پاسخگویی به این سوال پژوهش که "آلتمتریکس" تا چه حد می تواند برخلاف معیارهای سنتی، تاثیر گسترده تر پژوهش را اندازه گیری کند؟ با استفاده از روش توصیفی، تعاریف و رده بندی "آلتمتریکس" و نیز مزایا و کاستی های آن برای سنجش تاثیر، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که در حقیقت سنجه های جایگزین (آلتمتریکس) می توانند به عنوان مکملی در کنار شاخص های علم سنجی برای بررسی عملکرد پژوهش و اثرگذاری تولیدات علمی مورد استفاده قرار گیرند.

    کلیدواژگان: سنجه های جایگزین، سنجش تاثیر، تاثیر اجتماعی، علم سنجی، انتشارات علمی
  • کلثوم حمیدی، جعفر یعقوبی صفحه 75

    جهان امروز با مشکلاتی چون افزایش جمعیت شهر نشین، افزایش تقاضا برای غذا و تخریب محیط زیست و مناظر طبیعی روبه رو است که راه حل این مشکلات نیز در خود شهرها نهفته است. کشاورزی شهری به عنوان بخشی از فعالیتهای شهری می تواند با ملاحظات اکوسیستمی، تامین غذا و فرهنگ توسعه یابد. علاوه بر این فعالیتهای کشاورزی در شهر همراه با کارکردهای مهم دیگری چون ایجاد چشم انداز زیبا، ایجاد سرگرمی و فرصتی برای گذران اوقات فراغت به ویژه برای کودکان و افراد بازنشسته است. هدف از این مطالعه تبیین مفهوم کشاورزی شهری و شناسایی مزایا و حوزه های آن بود. در این تحقیق از روش مطالعه اسنادی و کتابخانه ای استفاده شد. نتایج نشان می دهد کشاورزی شهری در عصر حاضر در حال گسترش است و مزایای کمی و کیفی بسیاری برای جوامع شهری دارد. مزایای کشاورزی شهری در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گسترده و در نهایت منجر به توسعه پایدار شهری می شود. بررسی ها نشان می دهد روز به روز حوزه فعالیت های کشاورزی شهری گسترده تر می شوند و متناسب با سبک های زندگی جدید، متراکم شدن شهر ها و توسعه آپارتمان نشینی در اشکال متنوع تری مانند مزارع عمودی، بام سبز، دیوار های سبز نمود پیدا می کنند. عواملی همچون تحقیقات بیشتر در این زمینه، مشارکت مردم، حمایت های دولتی، همکاری متخصصان علوم مختلف موجب توسعه نظام مند کشاورزی شهری می شود.

    کلیدواژگان: کشاورزی شهری، شهرنشینی، فضای سبز، شهر پایدار
  • حمدی کاظمی، افسانه سلطانی صفحه 85

    از آنجا که بسیاری از افراد در درک مفهوم هوشمندی رقابتی مشکل دارند، این پژوهش به منظور دست یافتن به درک درستی از مفهوم هوشمندی رقابتی در شرکت ها تدوین شده است. این مقاله به سوال هایی ازقبیل اینکه هوشمندی رقابتی چیست؟ و چه فرایندهایی در آن صورت م یگیرد؟ و از چه ابزارها و فنونی استفاده م یشود؟ پاسخ می دهد. مدیران با بهره گیری از ابزارها، روش ها و فنون خاص ، نقاط قوت و ضعف رقبا را شناسایی می کنند و با اتخاذ تصمیم های درست و راهبرد مناسب قادر به پیشی گرفتن از رقبای خود می شوند.

    کلیدواژگان: هوشمندی رقابتی، ابزارهای هوشمندی، سیستم های اطلاعاتی
  • جان توهی صفحه 95

    هنگامی که عکاسی با علم تلفیق میشود تحقیقات علمی را مستند می کند و آن را به تصویر میکشد، موضوعی که در نهایت سادگی همواره باعث آسوده تر شدن روند پیشرفت علم بوده است. کیفیت عکس علمی صرفنظر از خصوصیات فیزیکی سوژه، محدودیتهای زمانی و ابزار نورسنجی نیازمند یک ذهن خلاق و جستج وگر است؛ به طوری که با وجود همه این محدودیت ها، در قرن نوزدهم میلادی پژوهشگرانی مشغول آزمون و خطا با هدف خلق چنین عک سهایی بودند. عکسهای علمی ثبت شده در اواسط قرن 19 میلادی اهمیت ویژ های در تاریخچه عکاسی علمی دارند. انتخاب موضوع عکاسی نکته اصلی این پژوهشگران بوده و تدارک ابزار ثبت مناسب برای آنها در درجه دوم اهمیت قرار داشته است. در مقاله زیر تعداد 10 نمونه مطرح ارایه می شود که باعث تحول شگرف در دنیای عکاسی و علم شده است.

    کلیدواژگان: عکس های علمی، عجیب، عکاسی
  • صفحه 113
|
  • Samaneh Eskandary Page 7

    The institution of science like other institutions involves social values, social norms, and social roles. The normative structure of science causes occurrence or identifying scientific deviations. This paper plans to study the norms of science and explain the deviation from them. This is a library and documentary research. The present study shows that the four norms including universalism, communality, disinterestedness, and organized skepticism that function together comprise the ethos in scientific fields. Moreover, this study shows that different perspectives make mention of the engagement of deranged individuals in scientific activities, the failure of personal and social controls, a disconnection between scientific community’s goals and the legitimate means to achieve them, and the industrialization of science by industry and academic laboratories, as the most important factors that cause deviancy from the norms of science.

    Keywords: Norms of Science, Psychopathology, Social control, Anomy, Alienation
  • Saber Abdolmaleki, Hasan Maleki Page 15

    Education and learning scientific literacy in students have become the universal goal of science education. This study aims to explore the concept of scientific literacy curriculum to use in science education. The method of this research is qualitative and is conducted based on analytic-deductive approach. In this article, at first the concept of scientific literacy will be recognized from different perspectives then its meanings will briefly be studied and expressed. The preliminary discussion makes it clear that the concept of scientific literacy is one of the goals of science education of the educational systems in the world, and obtaining a full understanding of its meaning is not an easy task. The exact and functional definition of scientific literacy, considering its educational approach, pays attention to the nature of science topics in every society and it is necessary to consider the structure, politics and dominant philosophy of community. In the following, through clarifying the concept of scientific literacy, we state its dimensions and levels from the perspective of experts and organizations active in this field. The levels of scientific literacy show that the nature of scientific literacy is a relative concept, not an absolute concept. And students could be rated from level of scientific illiteracy up to highest level of scientific literacy. This topic presents a conceptual framework for curriculum specialists in the science education curriculum design by providing the levels and dimensions of scientific literacy. In the last part of this article and as a conclusion, in addition to emphasizing the positions expressed on the concept of scientific literacy by the author, causes of differences in the definition of the concept will be expressed, including: absolute and relative nature of scientific literacy, permanent developments of science and human progress in understanding the natural world, different educational methods and scientific literacy, different definitions and expressing different dimensions of scientific literacy by science education experts, expressing the scientific literacy purposes and concepts in accordance with the political, economic, and social conditions in every community. Four dimensions that were emphasized by experts are: concepts and terminology, the nature of science, science and society and the habits of mind.

    Keywords: Scientific literacy, Science education, Nature of science, Science, society, Habits of mind, Curriculum
  • Mina Ranjbarfard Page 41

    Theory building can provide an analytical framework, facilitate the development of a scientific discipline and is essential for solving the real world problems. However, the ratioof theory building research is very small and most of the researchers avoid doing this kind of research due to lack of enough knowledge about the theory building processes and especially about the qualitative data analysis methods. This challenge has been proceed so that some internal referees are affected too and pay less attention to the manuscripts without numbers and statistical analysis. Understanding this existing research gap in the country, the author has written this paper which is inferred from Eisenhardt`s method for hypothesis building. Eisenhardt gathered various pieces of theory building from related research and put them together for developing a roadmap. This road map has adapted a positivism approach. This means that the process is designed so that can develop the testable hypothesis and theory that could be extendable in various situations. This paper explains the stages of theory building through case study research, therefore it can be effective in eliminating the existing research gap in this regard.

    Keywords: Theory building, Case study, Hypothesis building
  • Mehri Sedighi Page 59

    Today, it is not clear how the impact of research on other areas of society than science should be measured. While peer review and bibliometrics have become standard methods for measuring the impact of research in science, there is not yet an accepted framework to measure societal impact. Alternative metrics )called altmetrics to distinguish them from bibliometrics( are considered interesting options for assessing the societal impact of research, as they offer new ways to measure )public( engagement with research output. Altmetrics is a term to describe web-based metrics for the impact of publications and other scholarly materials by using data from social media platforms )e.g. Twitter or Mendeley(. This overview of studies explores the potential of altmetrics for measuring societal impact. It deals with the definition and classification of altmetrics. Furthermore, their benefits and disadvantages for measuring the impact are discussed.

    Keywords: Altmetrics, Impact measurement, Societal impact, Scientometrics, Scientific publications
  • Kolsoum Hamidi, Jafar Yaghoubi Page 75

    Today, the world is faced with main problems like increasing urban population, increasing demand for food, environmental degradation and destruction of natural landscapes due to human impacts. The solution of these problems lies in the cities. The urban agriculture as a part of urban activities can be developed along with ecosystem consideration, food provision and cultural services. In addition, farming activities in urban areas provide other multiple functions such as visual amenity, recreation facilities and hobby for urban dwellers, particularly children and old people. The purpose of this study is to explain the concept of urban agriculture and identifying its advantages and areas. This research has been conducted through a review of literature and documents. The results showed that urban agriculture is expanding and has a lot of quantitative and qualitative advantages for urban communities and these advantages can be found in economic, social and environmental dimensions that finally leading to sustainable urban development. Also, the studies show that the scope of urban agriculture continues to expand according to the new lifestyles, high compactness of cities and development of living in apartment, the domain of urban agriculture activities are developing and they appears in the new forms like vertical farms, green roofs, green walls. Factors such as further research, people participation, government supports and cooperation between experts of different sciences lead to systemic development of urban agriculture.

    Keywords: Urban agriculture, Civilization, Green space, Sustainable city
  • Hamid Kazemi, Afsaneh Soltani Page 85

    Since many people have problem in understanding the concept of "competitive intelligence", this study has been done to introduce and develop the concept of competitive intelligence in companies and enterprises. Therefore, this study will answer the fundamental questions such as; what is competitive intelligence. What processes take place in it? And what tools and techniques are used? Managers will be able to identify the strengths and weaknesses of competitors through the use of tools, methods and specific techniques of competitive intelligence, and by taking the right decisions and strategies will be able to stay ahead of their competitors.

    Keywords: Competitive intelligence, Intelligent tools, Information systems, Techniques
  • John Toohey, Translated By: Setareh Soheili Page 95

    All photographs from the 19th century are strange but some go way beyond that. When photography arrived on the scene in the 1830s, scientists realized it could reveal secrets from the invisible worlds of microscopic bacteria and distant galaxies. Some believed the camera could go further and the surface image alone would uncover information about the internal workings of the body and the mind, even the moment of death. Forget post-mortem and spirit photography, the most extreme photographs from the 19th century were taken by scientists asking serious questions about the nature of existence. Usually, it meant a lot more than setting up a camera in front of a subject. They often had to design and build their own equipment to take shots others considered technically impossible. Sometimes, the results provided valuable information, in other cases their camera proved more important than the images produced and still others were filed away, left for others to find and wonder what on earth the photographers thought they were doing.

    Keywords: Scientific Photographs, Bizarre, Photography