فصلنامه پژوهش هنر
پیاپی 8 (زمستان 1393)

رد پای هنر به عنوان یکی از اصلیترین مشوق های گردشگری از ابتدای تاریخ گردشگری مدرن بهچشم میخورد. گردشگران متمولی که در اروپای قرن 16 برای بازدید از سالن های اپرا، کنسرت های موسیقی و جشنواره ها سفرهای طولانی انجام داده بودند، به طور خاص گردشگر هنری نام گرفتند، به گونه ای که هدف اصلی یا خاص سفر آنها بازدید از رویدادهای هنری نظیر فوق بوده است.
با تامل در تاریخ گردشگری به آسانی قابل درک است که به همراه توسعه گردشگری انواع مختلفی از گردشگری نمود پیدا کرده و تقاضا برای گردشگری هنری نیز به گونه ای چشمگیر افزایش یافته و جایگاه ویژه ای را در صنعت گردشگری به خود اختصاص داده است، بهگونهای که بخشی از این صنعت در دنیای امروز به طور تخصصی در بازار گردشگری هنری فعالیت می کند.
صنعت گردشگری در دنیای امروز فعالیتها و انواع گوناگونی از گردشگری را شامل می گردد که در این میان نقش گردشگری فرهنگی یا گردشگری میراث فرهنگی بسیار برجسته است. گردشگری هنری زیرشاخه گردشگری فرهنگی است و از آن به عنوان گردشگری با علایق خاص نیز میتوان نام برد.
گردشگری هنری در عمل، بخشی از گردشگری فرهنگی و یا میراث فرهنگی است که در مقایسه با سایر بخش های گردشگری میراث فرهنگی نظیر بازدید از ابنیه تاریخی، مخاطب خاص خود را دارد. در بازدید از اماکن تاریخی دیدنی، گردشگر احساس آزادی عمل بسته تری دارد و محدودیت های زبانی و گفتاری نیز در این بازدیدها نسبت به شرکت در یک کنسرت یا تئاتر بسیار کمتر است. در عمل این دو بخش از هم جدا نیستند و در بسیاری از اوقات، گردشگر هنری بخشی از روز را صرف بازدید از اماکن تاریخی میکند و عصر یا شب همان روز در یک رویداد هنری شرکت میکند که به طور خاص به آن علاقه دارد. بنابراین گردشگران هنری را نمیتوان افراد همگون تصور کرد که همگی دارای سلیقه ها و انتظارات یا رفتار مشابه باشند، بلکه افرادی متنوع با علایق خاص و با رفتار عادی و غیر رسمی هستند.
از این منظر، گردشگری را میتوان به دو دسته گردشگری هنر محور و گردشگری هنرگرا تقسیم کرد.
هدف اصلی سفر در گردشگری هنر محور، شرکت در رویداد هنری خاصی است، هر چند که این گردشگر در سایر اوقات به فعالیتهای گردشگری دیگر نیز میپردازد. در گردشگری هنرگرا، گردشگر در کنار سایر فعالیتهای گردشگری، در رویداد هنری موجود در مقاصد گردشگری نیز شرکت می کند.
شناخت بازار گردشگری هنرگرا و هنر محور و ویژگی های خاص این بازار برای صاحبان و فعالان گردشگری و همچنین برگزارکنندگان رویدادهای هنری بسیار حایز اهمیت است. درک بیشتر انگیزه سفر و مراحل تصمیمگیری گردشگران با علایق خاص این امکان را به وجود میآورد که با بازاریابی موثر، همزمان به رونق بخش گردشگری هنری و ارتقای آگاهی هنری در جامعه پرداخته شود.

تحلیل موقعیت ها و ظرفیت های گردشگری ایران از منظر یک غیر ایرانی می تواند ما را به قضاوت های بدون وابستگی های احساسی و متعصبانه رهنمون شود. گفت و گوی ما با پروفسور کوپر نظریه پرداز و استاد گردشگری فرصت مغتنمی بود تا به نگاهی بدون تعصب به قضاوت درباره گردشگری ایران، ظرفیت ها، ناکارآمدی ها و چشم انداز آن بپردازیم.

در نهمین اجلاس وزرای گردشگری کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در شهر نیامی نیجریه شهر تبریز بهعنوان «پایتخت گردشگری جهان اسلام» برای سال 2018 برگزیده شده است. این اجلاس همچنین مصوب نمود که نمایشگاه بین المللی گردشگری با مشارکت کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در سال 2019 در ایران برگزار شود. با توجه به اهمیت روزافزون صنعت گردشگری از یک طرف و مغتنم بودن فرصت پیش آمده برای شهر همیشه پیشتاز کشور عزیزمان ایران، یعنی تبریز و نیز ضرورت برنامه ریزی های همه جانبه برای دست یابی به اهداف عالی در دو سال زمان باقی مانده تا میزبانی این رخداد بین المللی، لازم دیدیم تا ضمن ارایه کلیاتی از پیشینه جریان انتخاب پایتخت های گردشگری در بطن سازمان همکاری اسلامی، نگاهی به وضعیت فعلی گردشگری در ایران نیز داشته باشیم تا از این طریق فرصت ها و تهدیدهایی را که صنعت گردشگری بین المللی در ایران با آن روبهروست شناخته و بهسهم و ظرفیت های شهر تبریز نیز در این روند توجه نماییم. برای این منظور اسناد و مدارک منتشره توسط شورای جهانی گردشگری، سازمان همکاری اسلامی و مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی مورد مطالعه قرار. مقاله حاضر توجه ویژه ای هم به «گردشگری اسلامی» و فرصت های نهفته در این حوزه دارد.

در مختصات زمانی معاصر، ترکیب و هم نشینی دو واژه هنر و گردشگری تعاریف جدیدتر یا مضاعف تری از گذشته دارند؛ که در اینجا به بررسی چند تعریفی که از ترکیب این دو واژه به دست می آید اشاره می شود.
1. ترکیب هنر خاص با گردشگری ابزاری 2. .ترکیب هنر عام با گردشگری ابزاری 3. ترکیب هنر عام با گردشگری صنعتی
با در نظر داشتن این مطلب که تعاریفی که کشورها در سطح بین الملل از واژه هنر و گردشگری از خود ارایه می دهند تا چه حد بر مسایلی مانند دیپلماسی خارجی، اقتصاد، اجتماع و غیره تاثیر میگذارد، پس توجه و برنامه ریزی به مقوله ی هنر و گردشگری از اهمیت بیشتری برخوردار است.
چرا که گردشگری در قالب یک صنعت به جهت پیشرفت تکنولوژی و قابل دسترس بودن وسایل ارتباطجمعی برای خیل زیادی از مردم در سراسر دنیا، دیگر آن کارایی گذشته را ندارد و صنعت فقط در انحصار مجموعه و زیرمجموعه هایش سودآفرینی میکند و فعالیتی تک بعدی دارد.
حال یک گردشگر مجازی بی آن که فایده اقتصادیای برای یک کشور داشته باشد، میتواند به جواب تمام سووال های خود از یک کشور یا فرهنگ در فضای مجازی دسترسی پیدا کند، پس صنعت گردشگری در برآورده ساختن همان فعالیت تکبعدی خود نیز ناکام می ماند.
گردشگری برای موفقیت در دنیای امروز باید در قالب ابزاری بگنجد، ابزاری در خدمت نیروی محرکه ای که همواره پویا و موثر عمل کند. نیرویی که توصیف عملکرد، نتایج نهایی و چگونگی آن به وسیله رسانه هایی مانند صوت و عکس و فیلم، کامل نباشد و حضور فیزیکی و در لحظه گردشگر را لازم کند و یک جاذبه پیوسته و پایدار را در گردشگر ایجاد کند و این نیرو چیزی نمی تواند باشد جز هنر، البته در معنای خاص که همواره باعث دگرگونی های زیادی در ابعاد زندگی بشر شده. هنری که بازگوکننده تمام جوانب زندگی مردم یک محله، یک شهر، یک کشور، یک ملت و... است.
هنری که با ارج نهادن به عمل کنش و واکنش، مخاطب را بر آن میدارد تا نتیجه ی نهایی ای که از بازخورد حضورش به دست میآید را به عنوان یک سوغاتی همواره با خود داشته و آن لحظه را از آن خود کند؛ و فقط هنر در معنای خاص است که این قدرت برانگیزانندگی را دارد و همواره همین هنر خاص است که با مضامین عمیق و ایدئولوژی هایی که در پس خود دارد، می تواند بسیار ظریف و کارا، گردشگران را وارد گفتمانی از نوع هنر کند. نتایج حاصل از این امر میتواند فواید بسیاری برای سیاست خارجی، اجتماع، اقتصاد و فرهنگ یک کشور داشته باشد.
موفقیت هنر و گردشگری در کانسپت معاصرش درگیر و واگیر یک بده بستان پیوسته که بین هنر خاص با گردشگری ابزاری اتفاق میافتد، میتواند از امتیازات بزرگ یک کشور نسبت به دیگر کشورها باشد.

با حضور تدریجی فناوری در دنیای صنعت و هنر در طی دهه های اخیر، ارتباطات و جامعه شناسی هنر، بیش از هر چیز «اثر هنری» را در کانون توجه خود قرارداده است. امروزه مخاطب اثر هنری تنها نظاره گر صرف نیست، بلکه مخاطب با مصرف خود به اثر هنری جان دوباره می بخشد. این مبحث رابطه ای دو سویه بین اثر و مخاطب برقرار میکند و به تعبیری دیگر، ادراک اثر هنری توسط مخاطب بروز می نماید. می توان گفت مخاطبین در علل به وجود آمدن اثر هنری شریکاند و فرآورده فرهنگی یا هنری بدون فعل مصرف، کامل نیست. مطالعه و شناخت الگوهای مصرف هنری سبب افزایش سطح فرهنگ جوامع شده و در قالب اهداف تبلیغاتی، در مقوله فرهنگ دیداری و شنیداری هر جامعه جزو لاینفک زندگی بین جوامع قرار میگیرد. برای مصارف مشتریان و مخاطبان تحت عنوان گردشگر داخلی یا خارجی، فناوری و آثار تولیدی وابسته به آن نباید به عنوان یک پدیده خارق العاده معرفی گردد، بلکه باید به عنوان یک نیاز و خصوصیت معمول زندگی در نظر گرفته شود. هنرهای بسیاری وجود دارند که در طول تاریخ به این سمت پیش رفته اند. فناوری امروزی یا دیجیتال، انقلاب بزرگی در نحوه اجرا و بیان و ارایه هنر امروز به وجود آورده است.
در این مقاله پژوهشی که به روش تحلیلی- توصیفی و کاوشی تدوین یافته، امکانات فناوری؛ فرم های جدیدی مانند هنر شبکهای، هنر نرمافزاری، چیدمان دیجیتال و واقعیتهای مجازی و... به گستره هنر اضافه نموده است. اگر به روند تولید، توزیع و مصرف آثار هنری توجه شود، رسانه ها بین تولیدکننده و مصرفکننده یا مخاطب حایلاند. آنها به دیدگاه هنری مخاطب ویژه یا گردشگر متقاضی، سفارش دهنده یا خریدار غیرمتعارف شکل میدهند. پدیده هایی مانند آگهی های بازرگانی، تبلیغات تلویزیونی و انیمیشن های رایانه ای و... به شکل فزایندهای به فرهنگ و هنر وابسته می باشند. فناوری و ارتباطات بصری سبب افزایش مخاطبان آثار گردیده است. رسانه ها و فناوری های نوین، نقش کاتالیزور را در میان مخاطبان و گردشگران داخلی و خارجی به صورت جابهجایی فرهنگ، هنر و رشد جامعه و حس مشترک بین ملل ایفا می کنند.

گردشگری در بافت شهری فرهنگی، تاریخی، صنعتی، تفریحی و مسکونی مقدمه ای بر رشد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی به حساب می آید. بافت های فرسوده شهری که زمانی بر اساس الگوهای شهری و با تاثیر از شرایط اقتصادی- اجتماعی ساکنان و ویژگی های محیطی به وجود آمده اند، امروزه بر اثر گذشت زمان و تغییر در الگوهای فضایی ساخت و ساز، قابلیت زندگی را از دست دادهاند و دارای مشکلات زیادی از لحاظ شرایط کالبدی، عبور و مرور، اقتصادی و اجتماعی گردیدهاند. مطالعه سیر تحول شهرها ضروری است، چرا که از چشم گردشگران داخلی و خارجی، این مناطق بیانگر اعتقادات، باورها، سنت ها و اقتصاد شهرها است. شهرهای امروزی بدون وجود اینگونه بافتهای متنوع، بی هویت اند. مساله ای که این پژوهش در پی یافتن پاسخ آن است، به ارتباط میان سیر تحول فیزیکی شهرها و شکلگیری بافتهای فرسوده، و نحوه بهره برداری از آن وابسته و همبسته است. در این پژوهش که به روش تطبیقی- تحلیلی و کاوشی و همچنین شیوه ترکیبی - اسنادی بهره گیری شده است، نتایج حاکی از آن است که به علت رشد و گسترش فیزیکی شهرها، بافته ای فرسوده در قسمت مرکزی و هسته اولیه شهرها شکل گرفته اند که منشاء فرهنگ و تاریخ آنها بوده و توسعه ی تدریجی شهری غالبا در مجاورت آن رخ داده است. از این رو، نگرش جامع به موضوع زمینه ساز مهار فرسودگی و تغییرات منطقی و اصولی عواملی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی خواهد بود.

یکی از غنی ترین میراث های معنوی هر کشور را می توان ادبیات آن دانست و از مشاهیر ادبی بهعنوان مولدان و حافظان این میراث نام برد. وجود آرامگاه ها و مکان زندگی مشاهیر سبب شکل گیری گونه جدیدی از گردشگری شد که به گردشگری ادبی معروف است. این نوع از گردشگری، شاخه ای از گردشگری فرهنگی محسوب می شود که انگیزه اصلی گردشگران، بازدید از مکانها و سایت هایی است که با زندگی و حیات نویسندگان، شاعران و یا هنرمندان و آثارشان مرتبط است. کشور ایران نیز به دلیل برخوردای از فرهنگی غنی و تاریخی کهن دارای جاذبه های ادبی فراوان با ویژگی های خاص هویتی-فرهنگی-مکانی است. در این بین، استان خراسان رضوی نیز از این امر مستثنی نیست و از حیث دارا بودن مشاهیر ایرانی از امتیازات قابل توجه ای به نسبت سایر استانها برخوردار است که باید برای معرفی هرچه بیشتر و بهتر این پتانسیل، از شیوه های خلاقانه تر، جدیدتر و جذابتر استفاده کند. طراحی مسیر گردشگری ادبی و پیوند آن با جامعه میزبان و مهمان یکی از این ابزارهاست. سه شهر نیشابور، توس و تربتجام کانون آرامگاه مشاهیر در این استان میباشند، که این مهم اهمیت طراحی محور گردشگری ادبی را در حوزه شرق ایران دو چندان می کند. پژوهش حاضر نیز با تاکید بر این اهمیت نگاشته شده و ضمن تعریف مفاهیم مرتبط با گردشگری ادبی و انواع آن، مسیر ویژه گردشگری ادبی استان را در جهت شناخته شدن هرچه بیشتر میراث فرهنگی-معنوی و جاذبه های تاریخی-گردشگری استان پیشنهاد می نماید.

صنایع دستی یکی از مظاهر فرهنگی و هنری محسوب می شود و نظر به این که هر فرآورده ی دستی بازگوکننده ی خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی کشور محل تولید است، می تواند هم عامل مهم در شناساندن فرهنگ و تمدن بهحساب آید، هم آن که موجبی برای جلب و جذب گردشگران قلمداد شود. در این راستا، پژوهش حاضر با بهرهگیری از اسناد و منابع موجود ، پس از بررسی و تحلیل عوامل موثر در توسعه اقتصادی و فرهنگی کشور به جایگاه و نقش صنایع دستی در این مهم میپردازد. به این ترتیب ملاحظه می شود که صنایع دستی و صنعت گردشگری علاوه بر اثربخشی بر رشد اقتصاد و توسعه فرهنگ ، بر یکدیگر اثر متقابل داشته و می توانند موجبات رشد و توسعه یکدیگر را نیز فراهم سازند. در انتها برخی پیشنهادات راهبردی ارایه می گردد.

موزه های بین المللی «هنر خودآموخته » در جهان یکی از جاذبه های مهم گردشگری به شمار میروند که بر اساس جاذبه های هنر خودآموخته، بنا شده و سالانه بسیاری از گردشگران را به سوی خود فرا می خوانند. هنر خودآموخته یا هنر ناییو، هنرهایی هستند که در گیرودار جریان های تاریخی و تحولات هنری، کمترین تاثیر را پذیرفته و بیشترین ممیزات ثابت بصری را برای خود محفوظ نگاه داشته اند و از این رو، هنری منحصر به فرد تلقی می شوند؛ هنر انسان هایی که گرچه هرگز در معرض آموزش های رایج و شناخته شده هنری قرار نگرفته اند، اما آثاری را به وجود آورده اند که به دلیل اصالت هنری شان، شگفت آور، تحسین برانگیز و بی بدیل اند و از اینرو قابلیت های بسیاری برای جذب گردشگران دارند.
موزه ها و مراکز جهانی فعال در زمینه هنر خودآموخته، به دو صورت ملی و بین المللی در حال فعالیت هستند. متناسب با ماموریت تعریف شده برای هر یک از این مراکز، گستره فعالیت آنها به هنرمندان داخلی یا هنرمندان جهان در عرصه این گونهی هنری تعمیم می یابد. امروزه، موزه های هنر خودآموخته در پانزده کشور به طور رسمی فعالیت میکنند که عبارتند از: فرانسه، هلند، نیکاراگوئه، پرتغال، صربستان، اسلوونی، اسپانیا، آمریکا، کرواسی، بلژیک، برزیل، آلمان، روسیه، کانادا و لتونی.
این مقاله به معرفی هفت موزه از کشورهای کرواسی، بلژیک، برزیل، آلمان، روسیه، کانادا و لتونی میپردازد. ترتیب معرفی آنها در این متن نیز بر مبنای تاریخ تاسیس رسمی و اعلام موجودیت آنهاست. انتخاب این موزه ها برای مطالعه در این زمینه، با توجه سطح کیفی و گستردگی فعالیتهای موزه انجام شده است و معرفی و تحلیل آنها، بر محور تاریخچه شکل گیری، انگیزه های تاسیس، ماموریت تبیین شده، گنجینه موزه و فعالیتهای نمایشگاهی و پژوهشی جنبی آنها صورت میگیرد. در پایان پیشنهادهایی برای تاسیس موزه هنر فطری (خودآموخته) در ایران ارایه شده است.

گردشگری به عنوان یکی از بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت ها در دنیا است و تقریبا تمام جنبه های یک اجتماع را در بر می گیرد. امروزه در جهان، میان کشورهای مختلف، رقابت بسیاری در حوزه گردشگری وجود دارد. ایران نیز از این صنعت بزرگ جهانی بی بهره نبوده و از نظر جاذبه های گردشگری بین 10 کشور برتر جهان قرار دارد. در این بین معماری و بناهای تاریخی در ایران، نقش عمده ای در رونق این صنعت بر عهده دارند و از جمله مهمترین جاذبه های گردشگری در کشور محسوب می شوند. تلاش نگارندگان در مقاله حاضر بر آن بوده تا به معرفی تکیه معاون الملک کرمانشاه به عنوان نمونه ای ارزشمند از معماری دوره قاجار بپردازند. این بنا گنجینه ای تصویری از فرهنگ، سنت و عقاید مذهبی مردم است. آن چه در این پژوهش مورد مطالعه قرار ، ویژگی بنای تکیه معاون الملک و نقش آن در رشد صنعت گردشگری در ایران است. بر این اساس پرسش های مقاله به این ترتیب می باشد: تکیه معاون الملک چه نقشی در صنعت گردشگری ایران دارد؟ اهمیت تکیه معاون الملک در بین بناهای معماری در دوره قاجار چیست؟ ویژگی بنای تاریخی تکیه معاون الملک چه میباشد؟ روش تحقیق صورت گرفته، تاریخی- تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی(کتابخانه ای) و با توجه به این بنای ارزشمند است. در نهایت چنین نتیجه گرفته می شود که، بناهای تاریخی در معماری ایرانی اسلامی نقش مهمی در صنعت گردشگری ایران دانسته است و تکیه معاون الملک گنجینه ای از کاشی کاری با موضوعات اسطوره ها، حماسه ها و تاریخ ایرانی است، که علاوه بر جذب گردشگر و رشد صنعت گردشگری در ایران، معرف خوبی برای ویژگی های فرهنگی، مذهبی و هویت مردم این سرزمین است، از این رو حفظ و نگهداری از آن نیازمند توجه ویژه میباشد.

آثار و جاذبه های هنری بهعنوان یکی از عوامل اصلی زیربنایی و عنصر اصلی جذابیت بخشی به گردشگری فرهنگی محسوب میشوند. هر چند عوامل متعددی در زمینه امکانات، تسهیلات، امنیت و بهداشت در کنار جاذبه های گردشگری، رضایتمندی گردشگر را رقم میزنند، اما آثار و دستاوردهای هنری را میتوان بهویژه در زمینه گردشگری فرهنگی-هنری به عنوان عامل اصلی محسوب کرد.
با توجه به این که شهرها مراکز انباشت و تجمع دستاوردهای فرهنگی- هنری ملتها و نماد ذخایر تمدنی آنها هستند، اصلی ترین مطالبه و مقتضای شهرگردی هنری، بهره مندی از جاذبه های فرهنگی و هنری در زمینه معماری، آثار موزه ای، آثار نمایشی، تفریحات شهری و هنرهای شهری است.
این مقاله با بررسی تاثیرات هنرهای شهری به صورت عام و دیوارنگاری شهری به صورت خاص، در پی تبیین نقش و کارکرد دیوارنگاری شهری در بهبود میزان رضایت مندی گردشگران و نیز ارتقای کیفی ابعاد فرهنگی و هنری گردشگری است.
این پژوهش از نوع کیفی بوده و از طریق روش تحلیلی و با معرفی الزامات گردشگری شهری، به مطالعه و دسته بندی کارکردهای دیوارنگاری شهری و نقش آن در فرآیند گردشگری شهری و ارزیابی تاثیرات آن بر ارتقای مطلوبیت و جذابیت گردشگری شهری میپردازد.
نتایج این پژوهش نشان میدهد دیوارنگاری شهری با حفظ استانداردها، اصول و معیارهای کیفی هنری میتواند از طریق معنابخشی به محیط، به عنوان یکی از عوامل اصلی التذاذ بصری و خاطره بخشی به سفرهای گردشگری عمل کند. دسته بندی عملکرد دیوارنگاری و تحلیل تاثیر آن بر الزامات جذابیت و مطلوبیت محیط شهری، چگونگی تاثیر آن را در ارتقای کیفی گردشگری شهری نشان میدهد. همچنین هنر دیوارنگاری ابزار و روشی بلاواسطه برای بیان دیدگاه های ملی و بنیان های فرهنگی کشورها و در نتیجه ترسیم تصویر ملی در اذهان گردشگران است.

توسعه کیفی شاخص های شهرنشینی، رشد کمی جمعیت و گسترش نواحی شهری موجب کاهش روابط، بین مراکز شهری و حومه شهرها گردیده است. با توجه به اینکه مراکز کلانشهری تاثیر گسترده و با اهمیتی در ناحیه خود دارند، ملاحظات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی از مهمترین جنبه های تاثیرگذار آن تلقی می شود. ضرورت و توجه به ارزیابی اثرات ناشی از توسعه در برنامه ریزی و سیاستگذاری در سطوح کلان، جهت نیل به پایداری در این مقیاس کمتر به کار گرفته میشود. در مناطق کلانشهری که حاصل همبستگی جغرافیایی و اقتصادی بین شهر بزرگ و چندین شهر کوچک و شهرک است، در صورتی که صنعت گردشگری و اکوتوریسم در این مناطق مورد توجه واقع شود، موجب ایجاد رشد، توسعه و تعادل در منطقه میگردد. یکی از ابعاد توسعه همه جانبه در عرصه های ملی و جهانی، توسعه واقعی صنعت گردشگری است. صنعت گردشگری از مهمترین فعالیت های انسان معاصر است که همراه با به وجود آوردن تغییراتی اساسی و تحولاتی بنیادی در اوضاع و شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، زیست محیطی، زندگی و روابط انسانها را دگرگون نموده است. طرح مساله و سووالات این پژوهش به عوامل موثر، ابعاد گردشگری و توسعه پایدار در مناطق کلانشهری و چگونگی ارتقای پایداری از طریق توسعه صنعت گردشگری، در منطقه کلان شهری اختصاص دارد. چنانچه از طریق ایجاد محیط نوآور، توسعه شبکه ارتباطاتی و اقتصادی، تراکم زدایی از هسته مرکزی کلانشهرها، برقراری تماس بین قومیت ها و ملیت های گوناگون، میتوان پایداری را در مناطق کلانشهری توسط صنعت گردشگری برقرار کرد. لذا این مقاله که به روش تحلیلی- توصیفی- کاوشی تدوین شده، نخست به بررسی شناخت عوامل موثر و ابعاد گردشگری و توسعه پایدار در مناطق کلانشهری می پردازد و سپس تاثیر گردشگری را بر پایداری منطقه مورد ارزیابی کمی و کیفی قرار می دهد. نتایج تحقیق نشان داد که صنعت گردشگری قادر است بین سه بعد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، زنجیرهای ایجاد کند که موجب حفظ و انسجام اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی در منطقه کلانشهری می شود. این امر، سطح بالایی از تراکم و ارتباطات منطقه ای را ایجاد میکند و رقابت پذیری در سیستم فضایی را می افزاید.

دنیای پرتلاطم امروز به بازاری بزرگ تبدیل شده است و هر کشور، شهر و منطقه برای گرفتن سهم خود از توسعه، ناچار به رقابت با سایرین است؛ رقابتی که اساس آن بر کسب شهرت می چرخد. توسعه «گردشگری» به همراه «هویت رقابتی» و «مبلمان، هنر و گرافیک شهری» سه مبحث مهمی هستند که در جهان رقابتی امروز، می توانند به عواملی تاثیرگذار برای کسب شهرت کشورها و مناطق بدل شوند. پرداختن به عوامل موثر در برندسازی و شکل گیری هویت رقابتی مقاصد گردشگری و شناخت توانمندی های مبلمان، هنر و گرافیک شهری در محدوده موضوع مذکور ضرورتی است که کمتر مورد توجه پژوهشگران و برنامه ریزان شهری و گردشگری قرار ؛ از این رو در مقاله حاضر، پس از مطرح نمودن مبانی نظری تحقیق و ذکر ارتباط مثلثی مبلمان، هنر و گرافیک شهری با هویت رقابتی و صنعت گردشگری، توانمندی های آن در برندسازی و هویت رقابتی مقاصد گردشگری بررسی شد. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش، تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای می باشد.
بررسی ها نشان می دهد: ضمن این که مبلمان، هنر و گرافیک شهری، صنعت گردشگری و هویت رقابتی با هم ارتباطی سه سویه و مثلثی بر قرار می کنند؛ توسعه گردشگری به عنوان یک صنعت چندوجهی در جهان رقابتی امروز، می تواند به عاملی مهم برای کسب شهرت کشورها و مناطق، بدل شود و با تاثیر نهادن بر شکل گیری هویت رقابتی، منفعت های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی فراوانی را به ارمغان آورد. در این میان «مبلمان شهری» به عنوان یک محصول هنری-کارکردی در کنار «هنر و گرافیک شهری» در جایگاه یک رسانه هنری- ارتباطی به صورت مستقیم یا با واسطه صنعت گردشگری، توانایی دارد در کسب شهرت مقاصد گردشگری دخیل باشد و در فرآیند برندسازی شهرها نقش ایفا نماید. واقعیت آن است که مبلمان، هنر و گرافیک شهری از یک طرف به عنوان بخشی از سیمای شهر در پوشش زیباسازی و ساماندهی محیط می تواند صنعت گردشگری را متاثر سازد و از طرف دیگر به صورت مستقیم، با اجرایی شدن مطلوب اهداف چهارگانه اش، فرآیند گردشگری را متحول کند. این در حالی است که گردشگری، خود در قالب وجهی از وجوه ششگانه هویت رقابتی عمل میکند؛ بنابراین مبلمان، هنر و گرافیک شهری با واسطه گردشگری می تواند در شکل گیری و ایجاد برندسازی و هویت رقابتی شهرها و مناطق، توانمند و موثر ظاهر شود. علاوه بر این، مبلمان، هنر و گرافیک شهری براساس اجرایی نمودن رویکردهای هویت محورش قابلیت دارد بخشی از برندسازی و هویت رقابتی یک شهر یا منطقه را که قابل رقابت با دیگران باشد شکل دهد.

جذب گردشگر نیازمند برنامه ریزی جامع و مستلزم آماده سازی و معرفی زمینه های ارتباط تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی در یک کشور است. حفظ و نگهداری دانش و تجربه شفاهی و انتقال آن به نسل بعد از نگرانی های انسانها بوده است و سنگ نگاره ها و دست ساخته ها عموما به عنوان اولین تلاش های انسان برای ثبت داشته ها و اندیشه های وی محسوب می شوند. از این رو، دانایی و توانایی حاصل از اندیشه های به تصویر درآمده، حاوی پیامهای مهمی درباره محیط، متن زندگی و شیوه تفکر مردمان پیش از ما هستند. این دارایی ها و گنجینه های تاریخی و فرهنگی و مطالعه آنها از جایگاه ویژهای در روابط ملت ها و دیدگاه های جهانی برخوردارند. در این مقاله پژوهشی که بهروش توصیفی- تحلیلی و کاوشی تدوین یافته، به بررسی نقوش در سنگ نگاره های روستای دهتل از توابع هرمزگان و شوش در منطقه خوزستان پرداخته شده است. دستاوردهای تحقیق پس از بررسی باستان شناسانه آنها از نظر تاریخی؛ به روابط انسانی، هندسه تناسبات، ارتباط با محیط، ثبت فرهنگی جهت گسترش دیپلماسی هنری و گسترش جذابیت در فرهنگ گردشگری اشاره دارد. شباهت های میان تناسبات نقوش در این سنگ نگاره ها، اسرار انسان های گذشته و انسانهای امروزی را واکاوی و رمزگشایی می نماید. از نظر تاریخی نیز میتوان به این نتیجه رسید که جام شوش بعد از سنگ نگاره های دهتل هرمزگان ساخته شده است و تناسبات نیز براساس اشکال مربع و دایره هستند که حاکی از نوعی تکامل علمی- هنری است. طبق نتایج دیگر این مطالعه، ارتباط این دو تمدن و تشابهات فرهنگی و اسطورهای در دانایی و باورهای این دو تمدن آشکار شده و برای پژوهشگران وگردشگران نیز پایه انگیزه جامعه شناختی، هنری و کنجکاوی تاریخی- فرهنگی است.

شناخت هدف یا اهداف گردشگران برای سفر به یک مقصد، از موضوعات مورد توجه در مطالعات بازاریابی گردشگری است. چنین شناختی به هدفمندی برنامه های بازاریابی کمک می کند. هدف پژوهش حاضر، بخشبندی بازار گردشگری استان کرمان بر اساس دیدگاه ها و ادراکات گردشگرانی است که به این استان سفر کرده اند. جامعه آماری این پژوهش، گردشگران ورودی به استان کرمان در بازه زمانی تعطیلات نوروز 1393 و نمونه آماری، گردشگران در دسترس در زمان مراجعه محقق و سایر پرسشگران به اماکن گردشگری و مبادی ورودی می باشد. داده های تحقیق از طریق 388 پرسشنامه محقق ساخته گردآوری و با روش های آمار توصیفی و تحلیل عاملی اکتشافی و از طریق نرم افزار Spss مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج به دست آمده نشان می دهد که هشت عامل می توانند بیش از 52.67 درصد واریانس کل گویه های مورد بررسی را تبیین کنند. یافته های حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی در این پژوهش هشت بخش بازار گردشگری را به تفکیک اولویت نشان می دهند که عبارتند از: کسب آرامش، گردشگری تاریخی، کویرنوردی و طبیعت گردی، گردشگری فرهنگی، گردشگری تفریحی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری روستایی و گردشگری عاطفی.

هنر ایرانی و جایگاه هنرمندان در ایران بر پایه تجربه، دانایی، توانایی و مهارت در اجرا، ثمره و میراثی تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است که از هزاران سال پیش در این کهن کشور، زاده و پرورش یافته است. هنرهای بومی و رشته های مختلف مهارتی، فنی و هنری با ساده ترین طرحها و متنوع ترین رنگها در جایجای این خاک گوهرخیز یافت میشود. این آثار ماندگار با عنوان آثار هنری موزه ای یا میراث فرهنگی شناخته و طبقه بندی شده اند. در همین راستا، هنرهای معاصر بر رهاورد هنرهای سنتی و بومی با ساختاری نوین به ظهور رسیده اند که در قالب مهارت، فنون و حرفه های سنتی یا رشته های علمی- دانشگاهی شناخته می شوند. یکی از این رشته ها، نقاشی یا نگارگری ایرانی است که پیوند با گذشته راحفظ نموده و توسط استادان چیره دست فرهیخته، پویا و زنده نگاهداشته شده است. آثار استادان و مفاخر معاصر با جذابیت های فرهنگی، هنری و اجتماعی به معرفی جایگاه تاریخ و تمدن ایرانی از یک سو و جذب نگاه پژوهشگران و گردشگران از سوی دیگر، به خود جلب کرده است. از این رو، نقش موزه های هنری در روند مدیریت توسعه صنعت- هنر گردشگری مورد توجه قرار. در این پژوهش توصیفی- کاوشی، مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، موزه استاد محمود فرشچیان از سرآمدان عرصه فرهنگ و هنر ملی به عنوان منبع شناخت جذابیتها و معرفی قله های رفیع هنر و فرهنگ و تمدن ایرانی مورد بررسی قرارگرفت و این جایگاه را منبعی مفید و موثر در ترویج گردشگری شناساند.

امروزه گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع دنیا مطرح گردیده که از نظر اقتصادی جوامع را موثر ساخته، به گونه ای که به دلیل عایدات ارزی بین المللی، بیشتر از سایر محصولات صنعتی از جمله نفت، خودرو و... اهمیت یافته است. ایران با توجه به امتیازات فراوانی که از نظر تنوع آب و هوایی، وجود جاذبه های فراوان طبیعی، تاریخی و فرهنگی دارد از قابلیت های فراوانی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری جهانی برخوردار است.
در این پژوهش به بررسی نقش کمی و کیفی صنایع دستی به عنوان یکی از مولفه های موثر در توسعه گردشگری که به عنوان هنری ارزشمند، صنعتی مستقل، بومی و اصیل با جنبه های قوی کاربردی از جهات هنری، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی می باشد، پرداخته شده است.
فرش ایرانی به عنوان آینه تمام نمایی از هنر و تمدن ایرانی و اسلامی میراث گرانقدری است که نقش اساسی در این حوزه ایفا می نماید. توجه به جنبه های شناسایی و معرفی فرش ایرانی به گردشگر خارجی توسط سازمانه ای مربوطه که این امر به واسطه کارگاه های متمرکز، ارایه بسته بندی مناسب و توجه به عرضه صحیح آن می تواند در توسعه گردشگری و جذب سرمایه های خارجی نقش به سزایی ایفا نماید.

در عصر حاضر بسیاری از آژانس های گردشگری فعالیت خود را به سمت گردشگری و بوم گردشگری پایدار معطوف کرده اند تا با هدف شناخت و حفاظت از زیست بوم های مختلف، در جهت پیشگیری از تخریب های زیست محیطی و آگاهی بخشی به گردشگران گام بردارند.
همچنین تصویرسازی علمی که شاخه ای از تصویرسازی غیر تخیلی است، با دقت و بدون ابهام و با به کار بستن ظرایف خاص در خدمت علوم و به خصوص علوم مرتبط با طبیعت و حیات وحش قرار میگیرد.
با توجه به این که فصل مشترک گردشگری و بوم گردشگری پایدار و تصویرسازی علمی، طبیعت است، این پرسش پیش می آید که چگونه می توان با درنظرگرفتن قابلیت های این دو حوزه و تعامل آن ها با یکدیگر به محیط زیست ایران توجه کرد و در راستای حفاظت از آن گام برداشت؟
در پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی، موضوع مورد سوال پژوهندگان، ابتدا با تعریف واژگان عنوان، سپس بررسی کاربردهای تصویرسازی علمی و تعامل آن با گردشگری و بوم گردشگری پایدار شرح داده شده است و در انتها با توجه به قابلیت ها و کاربردهای تصویرسازی علمی، راهکارهایی در باب تعامل این دو حوزه در توجه به محیط زیست ارایه شده است.

امروزه توسعه صنعت گردشگری نقش اساسی در پیشبرد اهداف اقتصادی کشورها دارد. علاقه روزافزون مردم به آشنایی با فرهنگ و تمدنهای گوناگون، فهم متقابل فرهنگ ها و صلح، همگی از عوامل موثر بر رشد سریع صنعت گردشگری در جهان محسوب می گردند.
در این میان تبلیغات به عنوان ابزاری حرفهای، در ارایه ارزشهای فرهنگی، هنری و جاذبه های گردشگری هر کشوری و همچنین توسعه صنعت گردشگری آن نقش به سزایی دارد. صنعت گردشگری کشور ایران علیرغم داشتن بستر مناسب تاریخی، فرهنگی، هنری و زیست محیطی در ایجاد جاذبه های گردشگری، به دلیل قرارگیری در منطقه خاورمیانه، دستخوش وقایع سیاسی، جنگها و درگیری هایی می شود که در دهه های اخیر این منطقه شاهد آن بوده و باعث کاهش سفرهای گردشگران خارجی شده است. در چنین شرایطی برخی تحقیقات نشان داده اند که گردشگران خارجی تصویر شفاف و مطلوبی را نسبت به کشور ایران در ذهن ندارند.
با توجه به اینکه توسعه گردشگری یکی از عوامل مهم رونق اقتصادی هر کشوری محسوب میشود، بنابراین بهره مندی صحیح از ابزار تبلیغات و نقش تاثیرگذار ارتباطات تصویری (گرافیک) در ایجاد تصویر ذهنی شفاف و مثبت از ایران در نظر گردشگران جهانی با تاکید بر مفاهیم صلح طلبی و بشر دوستی یکی از روش های مهم و ضروری در کمک به روند توسعه گردشگری به حساب می آید.
این تحقیق با در نظر گرفتن تاثیرگذاری تبلیغات بر اذهان عمومی، به بررسی تبلیغات انجام شده (در قالب پوستر) با رویکرد صلحطلبی از زمان جنگ جهانی اول تا کنون پرداخته است. نتایج آن میتواند در برنامه ریزی های آینده تبلیغ و ترویج صلحطلبی با رویکرد توسعه صنعت گردشگری نقشی موثر و پیش برنده ایفا کند.

مقوله زیبایی شناسی و زیبا آفرینی در طراحی ساختمان و مجموعه فضاهای خاص معماری در مبحث معماری صنعتی یا معماری غیرمتعارف از نکات مورد توجه در فرآیند طراحی و حوزه شهرسازی نوین محسوب میشود. طراحی هم ساز با اقلیم و اثربخشی چندجانبه طرح و ساخت نیز یکی از اصول مهم معماری جهانی است که همواره مد نظر و الزام آور بوده است. در این میان، نوار شمالی کشور به دلیل قرارگرفتن میان توازی دو عامل بزرگ طبیعی یعنی دریاچه خزر و رشته کوه البرز که باعث تجمع فوق العاده رطوبت در این منطقه کم عرض می شوند؛ دارای اقلیم ویژه ای است که طبیعتا طراحی ویژه ای برای ساخت و جذب گردشگر را می طلبد.
بندر انزلی به این دلیل که مهمترین بندر تجاری شمال ایران است، امکان ارتباطات گسترده با کشورهای حاشیه خزر و حتی راه میانبر ارتباط با اروپا از طریق رودخانه عریض شمالی (ولگا)1 دریاچه خزر است و نیازمند تجهیز راه های ارتباطی اش، که سریع ترین آن ها هواپیماست دارد؛ از این رو، ساخت فرودگاهی متفاوت در این منطقه لازم و ضروری بهنظر می رسد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه ای و میدانی صورت ؛ سعی نموده تا پارامترهای معماری اقلیمی منطقه گیلان را بر ساخت چنین فرودگاهی بررسی و ارایه نماید. به پیشنهاد این پژوهش در ساخت این فرودگاه که می تواند یک نماد به روز از معماری روستایی- بومی و بیتکلف ولی گردشگر پسند مردم گیلان و مسافران داخلی و خارجی باشد؛ هم می توان از فناوری مدرن، شاخصهای سازه ای ویژه منطقه جغرافیایی-اقتصادی و هم از الگوها و فرم های مخصوص و جذاب برای بیننده استفاده نمود. در هر دوی این موارد ترکیب موزون، جامع، فنی و زیباشناسانه مصالح بومی و طراحی شاخص با حفظ کیفیت مطلوب توصیه شده است.

گردشگری عشایری نوعی گردشگری است که در محیطهای وابسته به قلمرو کوچندگی عشایر انجام می شود و بازدید از جاذبه های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با زندگی عشایری و با جاذبه های طبیعی موجود در منطقه ییلاقی قشلاقی عشایر مدنظر گردشگر است. در تعریف گردشگری هنری نیز بیان شده که علاقه مندی و بازدید از هنرهای دستی اقوام و یا آیین های قومی که در غالب جشن ها و سرورها که در جشنواره های آیینی و ملی به نمایش در میآیند؛ هدف از سفر گردشگران میباشد. از آنجایی که عشایر کشورمان دارای هنرهای بومی، صنایع دستی و رویدادهای سنتی از جمله ادبیات، موسیقی فولکور، آیین های نمایشی، صنایع دستی و غیره می باشند؛ نگارندگان مقاله معتقدند عشایر و تولیدات هنری این اقوام می تواند به عنوان یک بازار گردشگری هنری مطرح باشند که این توانمندی ها هنوز برای جامعه شهری و گردشگران پنهان مانده است.