نشریه مطالعات معنوی
پیش شماره 1 (تابستان 1390)

«آزادی معنوی» لازمه سرشت و سرنوشت انسان است و «عقل و اراده» بر محور «فطرت» مبانی «آزادی انسان» در آموزه های وحیانی است. آزادی در یک تحلیل مفهوم شناسانه و پدیدارشناسانه دو نوع است: الف) آزادی درونی = معنوی؛ ب) آزادی برونی = آزادی اجتماعی.
آزادی اجتماعی یا برونی، مبتنی بر آزادی درونی یا معنوی است و تفکیک آنها از هم خسارت بار و جبران ناپذیر است. در نوشتار حاضر، مفاهیم و مبانی آزادی و سپس اقسام آزادی بررسی شده و آن گاه آزادی معنوی براساس آیات و احادیث مورد کاوش و پردازش واقع شده و نتیجه بحث ها این شده است که آزادی معنوی، زیربنای معرفت و محبت الهی و تصعید تکاملی انسان است که تنها براساس انسان شناسی اسلامی، صورت جامع و کامل پیدا می کند و آموزه های وحیانی، دستورالعمل های دینی، ارزش های اسلامی، عقلانیت و اعتدال، سرمایه های سلوکی انسان معناگرا خواهند بود.
در بخش دیگر مقاله از عوامل و موانع آزادی معنوی در اسلام بحث می شود که «دین» و «شریعت» منبع اصلی آنها بود و از دیدگاه عالمان و حکیمان الهی نیز بر اساس اشعارشان مقوله آزادی تحلیل و ارزیابی شد.
آنچه در بحث از آزادی معنوی، مهم و سرنوشت ساز است اینکه انسان به فطرت خویش برگشته و به خودآگاهی و خودیابی نایل شود و عقل آزاد و دل بیدار و بینا یابد تا عزت و کرامت نفس یافته و در عرصه اجتماع و سیر و سلوک معنوی بتواند تکامل یابد و به خودسازی و جامعه سازی اهتمام یابد.

مسئله این است که آیا جنبش های معنوی نوظهور در جنگ نرم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران نقش و کارکردی دارند؟ ادیان جدید و معنویت های نوظهور با تکثرگرایی، شک گرایی، احساس گرایی، ناعقل گروی و خودمحور معنوی، فرهنگ دینی را دگرگون می کنند و فرهنگ سیاسی برآمده از آن را که پشتوانه نظام جمهوری اسلامی است تغییر می دهند.
جنبش های معنوی نوپدید با هدف گرفتن طبقه مرفه در شهر تهران توانستند زمینه اغتشاشات پس از انتخابات 88 را در مردم شمال و غرب تهران به وجود آورند. افرادی که از جنبش های معنوی نوظهور اثر پذیرفتند، در تشخیص حق و باطل و دشمن شناسی، حفظ اصالت معانی نمادهای دینی و کنش های عقلانی با مشکل مواجه شدند.
جنبش های معنوی نوپدید در جامع های دینی مثل ایران، امکان موفقیت زیادی دارند و می توانند افراد زیادی را به خود جلب کنند. مهاجمان جنگ نرم در اغتشاشات بعد از انتخابات 88 به کارایی نمادهای دینی در حرکت علیه نظام پی بردند و در برنامه های بعدی خود بیش از پیش از این قابلیت استفاده خواهند کرد.

اگر قرار باشد عنوان «جنبش های نوپدید معنوی»[1] را به انواع گرایش های معنوی دوران معاصر بدهیم، بدون شک «اکنکار» اولین و اولی ترین مصداق در این باره است؛ به عبارت دیگر، هیچ کدام از انواع جریان های معنوی نوظهور به اندازه گرایش اکنکار دارای چارچوب های نظری همانند دیگر ادیان بزرگ نیستند.
اکنکار[2] از فرقه های نوپدیدی است که پال توئیچل[3] آن را در سال 1965 ایجاد کرد. بسیاری از تعالیم آن برگرفته از آموزه های رادهاسوامی هندی و به طور کلی، هندوئیسم، بودیسم و برخی دیگر از گرایش های عرفان های غربی است.
نگارنده در این مقاله تلاش می کند تا درباره سه رکن اساسی، یعنی خداشناسی، رهبر شناسی و راه رسیدن به سعادت در اکنکار شاهد مثال هایی بیاورد و در ادامه به نقد و بررسی آنان همت گمارد و در آخر نشان دهد که چرا کنکار قادر نیست بحران معنویت دوره معاصر را پاسخ گوید.

در این مقاله به زندگی و آرای اشو مبتنی بر متن سخنرانی های او پرداخته می شود و رد و تایید وی تنها بر پایه مطالب منتشر شده از اوست و نه شایعات و اخبار زندگی اش. در میان آرای وی به بحث انسان کامل بیشتر توجه می شود و نظریه او در این باب، جدی تر نقد می شود.

«آزادی معنوی» لازمه سرشت و سرنوشت انسان است و «عقل و اراده» بر محور «فطرت» مبانی «آزادی انسان» در آموزه های وحیانی است. آزادی در یک تحلیل مفهوم شناسانه و پدیدارشناسانه دو نوع است: الف) آزادی درونی = معنوی؛ ب) آزادی برونی = آزادی اجتماعی.
آزادی اجتماعی یا برونی، مبتنی بر آزادی درونی یا معنوی است و تفکیک آنها از هم خسارت بار و جبران ناپذیر است. در نوشتار حاضر، مفاهیم و مبانی آزادی و سپس اقسام آزادی بررسی شده و آن گاه آزادی معنوی براساس آیات و احادیث مورد کاوش و پردازش واقع شده و نتیجه بحث ها این شده است که آزادی معنوی، زیربنای معرفت و محبت الهی و تصعید تکاملی انسان است که تنها براساس انسان شناسی اسلامی، صورت جامع و کامل پیدا می کند و آموزه های وحیانی، دستورالعمل های دینی، ارزش های اسلامی، عقلانیت و اعتدال، سرمایه های سلوکی انسان معناگرا خواهند بود.
در بخش دیگر مقاله از عوامل و موانع آزادی معنوی در اسلام بحث می شود که «دین» و «شریعت» منبع اصلی آنها بود و از دیدگاه عالمان و حکیمان الهی نیز بر اساس اشعارشان مقوله آزادی تحلیل و ارزیابی شد.
آنچه در بحث از آزادی معنوی، مهم و سرنوشت ساز است اینکه انسان به فطرت خویش برگشته و به خودآگاهی و خودیابی نایل شود و عقل آزاد و دل بیدار و بینا یابد تا عزت و کرامت نفس یافته و در عرصه اجتماع و سیر و سلوک معنوی بتواند تکامل یابد و به خودسازی و جامعه سازی اهتمام یابد.