فهرست مطالب

معارف منطقی - پیاپی 5 (پاییز و زمستان 1395)

مجله معارف منطقی
پیاپی 5 (پاییز و زمستان 1395)

  • 142 صفحه، بهای روی جلد: 350,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1396/04/15
  • تعداد عناوین: 8
|
  • سخن نخست
    عسکری سلیمانی امیری صفحه 5
  • سیدمهدی پورموسوی صفحه 7
    نگاه موجهاتی ابن سینا و وارد کردن سور زمانی به حوزه موجهات ارسطویی، راه گسترش و توسعه این بخش از منطق را بسیار هموار ساخت. یکی از دستاوردهای این نگاه، شناسایی اقسام ضرورت و نازک اندیشی در معنای آن بوده است. ابن سینا بر اساس نگاه خود، به شش معنای ضرورت دست می یابد که تا پیش از او با این دقت و ظرافت، شمارش نمی شد. یکی از آن معانی، ضرورت وصفی است که بیشتر با نام مشروطه عامه شناخته می شود. منطق دانان پس از ابن سینا با نگاه باریک بینانه تری، از دل ضرورت وصفی، اقسام متعددی را بیرون کشیدند که بر اساس آن، دیگر جهات نیز دست خوش دگرگونی شد. این نوشتار بر آن است تا ضمن نگاهی تاریخی به ضرورت وصفی و بازشماری اقسام آن، به تاثیرها و لوازم این نگاه، پرداخته و بر پایه آن جدول های موجهاتی جدیدی ارائه دهد.
    کلیدواژگان: ضرورت وصفی، مشروطه عامه، امکان وصفی، ابن سینا، محقق طوسی، سمرقندی
  • مهدی جمالی، محمدرضا محمدعلیزاده صفحه 25
    تعریف در درجه اول، به عنوان راهی برای تمییز ذاتی تام اشیا از یکدیگر مورد پژوهش در دانش منطق بوده است و دغدغه اصلی منطق دانان از بیان مباحث مفصل در بخش تعریف، ارائه قوانین تعریف حقیقی است؛ گر چه در صورت دست نیافتن به چنین معرفتی، سایر مراتب تعریف را نیز مفید و در پاره ای از موارد کافی می شمرند. اما برخی از منطق دانان مانند سهروردی با وارد کردن شبهاتی به تعریف حقیقی، قائل به امتناع آن شده است؛ بدین معنا که رسیدن به حقیقت اشیا با بیان ذاتیات آنها را ممتنع می دانند و تلاش منطق دانان را برای دستیابی به تعریف مفهومی معرفی می کنند.
    پاسخ به این شبهه ها همان قدر اهمیت دارد که اصل پذیرش امکان تعریف حقیقی اهمیت دارد؛ به همین دلیل در این تحقیق که با روش کتابخانه ای انجام و با روش توصیفی تحلیلی ارائه می شود، برآنیم با بیان اشکال های سهروردی به نظریه مشائین در تعریف حقیقی و با بیان دیدگاه وی در تعریف مفهومی، به نقد آن و به پاسخ آن اشکال ها بپردازیم و اصل امکان تعریف حقیقی را اثبات کنیم؛ گر چه دستیابی به آن امر دشواری باشد.
    کلیدواژگان: تعریف حقیقی، تعریف مفهومی، امکان تعریف، ابن سینا، شیخ اشراق، صدرالمتالهین
  • فرشاد حضرتی معیر صفحه 43
    یکی از معضلات آموزش منطق ارسطویی از آغاز تاکنون، نحوه آموزش ضروب منتج و راه اثبات آنها بوده و هست. نوآموزان همیشه در تشخیص ضروب منتج و شیوه اثبات آنها دچار خطا می شدند و این امر منطق دانان را بر آن داشت تا به رمزنگاری یا بیان قواعد از طریق نظم رو آورند.
    از آنجا که تاکنون به این مطلب آنگونه که شایسته است توجه نشده، در این نوشته مقرر شد تا با طراحی آزمایش های عملی و بررسی شیوه آموزش این بخش از منطق، در سنت منطق دانان مسلمان (منطق سینوی) و منطق دانان لاتینی و مقایسه آنها به شیوه عینی و آزمایشی روشی مناسب برای آموزش سریع و دقیق نوآموزان، طراحی کنیم که معضلات روش های پیشین را نداشته باشد.
    بنابراین دو روش سینوی و لاتینی به نحو مختصر معرفی و نتایج آزمایش ها آورده شد و در پایان با پیشنهاد سطح بندی این بخش (شناسایی ضروب منتج از عقیم و اثبات ضروب منتج) از هر دو روش در راستای آموزش بهتر استفاده شده است.
    کلیدواژگان: ضروب منتج، آزمایش ضروب منتج، آموزش ضروب منتج، منطق سینوی و منطق لاتینی
  • عسکری سلیمانی امیری صفحه 65
    تربیع دایره روشی است که بروسن برای به دست آوردن مساحت دایره ارائه داده است. این روش از محاسبات هندسه و به دست آوردن مساحت مثلث استفاده می کند. از این رو، آن را روشی برهانی پنداشته اند. ارسطو این روش را برهانی نمی داند؛ زیرا یکی از شرایط برهان که تناسب بین مقدمه و نتیجه در یک علم است، در استدلال بروسن موجود نیست. شارحان ارسطو از بیان ارسطو تفسیری ارائه داده اند که نظر ابن سینا را به خود جلب نکرده و او آن را نقد کرده است و در عوض، خود تفسیر دیگری ارائه داده است که به نظر خواجه این تفسیر هم درست نیست. در جمع بندی پایانی، درمی یابیم که استدلال بروسن شرط تناسب را ندارد و برهان دانستن آن از نوع مغالطه «اخذ ما لیس بعله مکان العله» است. البته روش بروسن برای به دست آوردن مساحت دایره به تقریب در عمل سودمند است.
    کلیدواژگان: تربیع دایره، مناسب بودن، بروسن، ارسطو، ابن سینا، نصیرالدین طوسی
  • مهدی ملک حسینی، ابراهیم نویی صفحه 87
    مبحث دلالت الفاظ در منطق ارسطو به صورت پراکنده مطرح شده است. آرای منطقی ابن سینا، افزون بر شرح و بسط کامل و دقیق دلالت ها، سرآغاز مباحث و مناقشه ها در مورد دلالت التزامیه شده است که در میان شارحان و تابعان او گفت وگوهای دامنه داری را ایجاد کرده است. بحث هایی همچون انتقاض دلالت التزامیه با دلالت مطابقیه و دلالت تضمنیه، مهجور بودن دلالت التزامیه در علوم، لزوم ماخوذ در دلالت التزامیه، نسبت میان دلالت های التزامیه، مطابقیه و تضمنیه، از مهم ترین آنهاست. این پژوهش، افزون بر نقد و بررسی دیدگاه ها و مناقشه های منطق دانان، دامنه و شرایط اعتبار دلالت التزامیه را بیان می دارد.
    کلیدواژگان: ابن سینا، دلالت لفظی، دلالت وضعی، دلالت التزامی، مطابقی، تضمنی
  • کاظم موسی خانی، شمس الله سراج، امینه احمدی صفحه 107
    درباره هر علم، پاره ای از مسائل فلسفی وجود دارد که در خود آن علم بحث نمی شوند، بلکه در فلسفه آن علم مطرح اند. یکی از این مسائل اثبات وجود موضوع علم است. منطق به عنوان علم نیز موضوع یا موضوعاتی دارد که اثبات وجود آنها برعهده فلسفه است. در جستار حاضر یک مسئله هستی شناختی درباره موضوع علم منطق که در حیطه فلسفه منطق است، از دیدگاه ملاصدرا بررسی شده است. این جستار با بررسی در مورد تصور و تصدیق، معقولات ثانیه منطقی و دلایل وجود ذهنی در فلسفه ملاصدرا، در پی پاسخ به مسئله هستی شناختی مذکور برآمده است. به نظر می رسد ملاصدرا تصور و تصدیق را به عنوان اجزای تشکیل دهنده معرف و حجت موضوع علم منطق می داند. از نگاه وی، تصور و تصدیق دو گونه وجود ذهنی اند و اثبات آنها از وظائف فلسفه است. اما با وجود این، در فلسفه ملاصدرا دلیلی در اثبات گونه تصدیقی وجود ذهنی وجود ندارد.
    کلیدواژگان: وجود ذهنی، فلسفه منطق، موضوع منطق، معقولات ثانیه منطقی
  • خلاصه المحتیات
    حامد فقیهی صفحه 131