فهرست مطالب

نقد کتاب تاریخ - پیاپی 16 (تابستان 1397)

فصلنامه نقد کتاب تاریخ
پیاپی 16 (تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/05/10
  • تعداد عناوین: 27
|
  • حبیب الله اسماعیلی* صفحات 3-4
  • امنه ابراهیمی* صفحات 21-32
    در حوزه تاریخ نگاری نگاشتن از تاریخ اجتماعی ایران ازجمله تکاپوهایی است که به نسبت سایر تاریخ نگاری ها علی رغم اهمیت آن، در فضای دانشگاهی کمتر به آن توجه شده است. بااین حال، کسانی بوده اند که در سده اخیر خارج از فضای دانشگاهی به این نوع تاریخ نگاری توجه ویژه ای داشته اند. اثر ده جلدی مرتضی راوندی ازجمله این آثار است. چاپ برگزیده جلد اول اثر مرتضی راوندی توسط محسن دامادی از آرزوهایی است که این هر دو به نحوی در سر داشته اند. برگزیده جلد اول شامل مقدمه ای طولانی است که در آن دامادی می کوشد تا از نحوه زندگی راوندی و نیز نگره های تاریخ نگارانه او و خود سخن گوید و راوندی را فارغ از قضاوت های یکسونگرانه درمورد تاثیر گرایش های سیاسی اش بر متن اثر بنگرد. او با تاکیدبر ارزش اثر وی همچون راوندی بر این باور است که با وجود همه کوششها کار هنوز ناتمام است و نقاط ضعفی دارد. در چاپ جدید اثر مذکور دامادی برپایه نگرشی جدیدتر به گستره تاریخ اجتماعی برآن بوده تا با حذف زوائد، اضافه کردن توضیحات و پیرایش متن از داده های قدی متر و غلط اثر را به صورتی قابل قبول تر عرضه کند.
    کلیدواژگان: تاریخ اجتماعی، ایران، مرتضی راوندی، محسن دامادی
  • عباس جداری کریمیان* صفحات 33-42
    ایران باستان و تمدن عظیم شکل گرفته در آن، توجه و نظر اندیشمندان مختلف علوم گوناگون را به خود جلب کرده است، اما در میان این پژوهش ها، توجه به اندیشه و فلسفه سیاسی در ایران باستان بسیار اندک بوده است و از این دریچه، کمتر به این برهه تاریخی کشورمان پرداخته شده است. این درصورتی است که نظام سیاسی ایران باستان و اندیشه ایران شاهی در راس آن، اهمیت بسیاری در تاریخ و حتی سیر اندیشه سیاسی در جهان دارد تاجایی که هگل، فیلسوف نامدار آلمانی، آن را نخستین نظام سیاسی مقتدر و اولین گام در جهت آزادشدن روح زمانه 1 در طلیعه تاریخ بشری می داند. این مقاله تلاش کرده، اندیشه سیاسی در ایران باستان را که در کتابی با همین عنوان مطرح شده، بررسی نماید و آرای مطرح شده در کتاب را نقد کند.
    کلیدواژگان: ایران باستان، اندیشه سیاسی، اندیشه ایران شاهی
  • سهیل دلشاد* صفحات 43-62
    مطالعات اورارتویی از دیرباز موردتوجه پژوهشگران داخلی و خارجی در حوزه شرق نزدیک باستان بوده است. مطالعات در حوزه زبان شناسی اورارتویی ازاین روی مهم و پیچیده است که زبان اورارتویی در کنار زبان های حوری، عیلامی و حتی ازجمله زبان های کمتر شناخته شده در منطقه است. پژوهش درباره حوزه معناشناسی این زبان ها با مشکلات و دشواری های بسیاری روبه رو است و پژوهشگران طراز اول در این حوزه برای غلبه بر این مشکلات می بایست از دانش و معلومات گسترده ای در حوزه فرهنگ خط میخی و زبان شناسی عمومی برخوردار باشند. در این نقد تلاش شده است که عیار علمی کتاب کتیب ه های میخی اورارتویی از ایران به بوته آزمایش نهاده شود و مشکلات و معایب کلی آن به صورت فهرست وار خاطرنشان گردد.
    کلیدواژگان: اورارتو، کتیبه های اورارتویی، خط میخی، سالوینی، دارا
  • اسماعیل سپهوند* صفحات 63-84
    روش تحقیق مورخان تکیه بر روایات و جمع بندی آن ها با تحلیل و تعلیل است و نقد شیوه کار و گردآوری مطالب آن ها و روش های تحقیق سابقه چندانی در متون تاریخی ندارد، اما مهم تر از این، آن چه موردغفلت نقادان ایرانی در قبال آثار مورخان واقع شده، بررسی روش نقد آثار مورخان تاریخ محلی معاصر و متون آن ها و شناخت منابع آن ها و استفاده از سایر نقطه نظرات در بررسی تاریخ های محلی در ایران لازم و ضروری است. هدف این تحقیق شناخت تاریخ محلی در ایران و شیوه تاریخ نگاری مورخان محلی براساس منابع مربوط به والی زاده معجزی، خاطرات نخستین سپهبد ایرانی اثر احمد امیراحمدی و جغرافیای نظامی پیشکوه (لرستان) است که در این پژوهش برای قراردادن این اثر در چهارچوب تاریخ نگاری محلی و رعایت شیوه ها و روش تاریخ نگاری محلی به نقد این آثار و ذکر نکاتی در این رابطه پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: تاریخ لرستان، تاریخ محلی، والی زاده معجزی، امیراحمدی، رزم آرا
  • سحر پورعابدین* صفحات 85-92
    عباراتی هستند که سال های سال، فقط «زن و ایران» ، «زن و سیاست» ، «زن و اجتماع» نوشته شدند، اما معمولا ارتباط بین این کلمات و همچنین مفهوم آن ها نادیده گرفته شده است. بی شک در طول تاریخ زنان نیز به مانند مردان در تک تک رخدادهای سیاسی و اجتماعی، نقش ایفا کرده و به خصوص در دوره معاصر نقششان پررنگ تر بوده است. انقلاب مشروطه در سال 1285 ، فرصت خوبی را برای زنان ایرانی که سالیان سال کمتر تعاملی با جهان بیرون از خانه داشتند، فراهم آورد تا محیط تنگ خانه را پشت سر گذاشته و پا به عرصه اجتماع بگذارند. کتاب زنان در تاریخ سیاس ی اجتماعی ایران نگاشته رضا رمضان نرگسی است و همان طورکه از عنوان آن بر می آید، در رابطه با فعالیت ها و جنبش های زنان در تغییرات سیاسی و اجتماعی ایران از دربار ناصرالدین شاه تا دوران پهلوی و مواجهه آن ها با غرب و مدرنیته نوشته شده است. با توجه به اهمیت این موضوع و کم بودن پژوهش ها در حوزه فعالیت های زنان، باید تولید آثاری با چنین عناوینی را به فال نیک گرفت؛ لذا لازم است ارزش علمی این اثر بررسی شود.
    کلیدواژگان: زن، سیاست، اجتماع، مدرنیته، تاریخ ایران، نقد
  • بهرام روشن ضمیر* صفحات 93-100
    در آن کتاب، پیر بریان کوشیده بود افزون بر درآوردن همه سرنخ های نه چندان پردامنه در آثار ایرانی چون شاهنامه، داراب نامه و «دارا» از داریوش در آثار یونانی و رمی، ردپاهای اسکندرنامه را نیز پیگیری کند. یزدان صفایی تلاش کرده تا با در مرکز قراردادن داریوش سوم، یک بار دیگر چگونگی برافتادن دولت هخامنشی را مرور کند و ازاین نظر تفاوت هایی میان هدف این کتاب و کتاب داریوش در سایه اسکندر اثر پیر بریان وجود دارد که باعث می شود، خواندن این کتاب به علاقه مندان تاریخ هخامنشی، توصیه شود. از ویژگی های مثبت این کتاب می توان به چیرگی نویسنده بر منابع کلاسیک و مدرن تاریخ اشاره کرد. صفایی با کمک منبع شناسی خود و با شیوه دقیق ارجاع دهی مطابق با روال آکادمیک (برخلاف اکثریت قاطع آثار تالیفی فارسی) ، اثری علمی خلق کرده که البته بیشتر به کار دانشجویان و پژوهشگران تاریخ و کمتر به کار مخاطبان ساده تر می خورد. همچنین ازنظر ویرایش ادبی، کتاب، بسیار بی عیب و پیراسته به نظر می رسد.
    کلیدواژگان: داریوش سوم، اسکندر، پیر بریان، هخامنشیان
  • سهم الدین خزایی* صفحات 101-112
    کتاب تاریخ سیاسی قوم کاسیت یکی از آثار موفق در زمینه تاریخ سیاسی کاسی های بابل بوده و توانسته است با استفاده از منابع متنوع و آثار نظریه پردازان و کارشناسان کاسی شناس معروف دنیا، تاریخ سیاسی منسجم و یکدستی از دوره حاکمیت کاسی ها بر بابل را به تصویر بکشد. نویسنده با بررسی گاه نگاری های موجود درمورد کاسی ها، گاه نگاری آشوری را به عنوان بهترین گاه نگاری برای بررسی تاریخ سیاسی کاسی های بابل برگزیده و افزون برآن مباحثی درمورد منشا زبان و قوم کاسی نیز مطرح کرده که شامل بررسی همه نظریه ها در این ارتباط است. در این اثر تکیه اساسی در تاریخ سیاسی بر روابط خارجی کاسی های بابل با همسایگان آن ها به ویژه مصر، آشور، هیتی و ایلام است. کتاب موردنظر با وجود فواید بسیار زیاد و آگاهی هایی که از تاریخ قوم کاسی به خواننده ارائه می کند، خالی از ایراد نیست. در پژوهش حاضر تلاش شده تا معایب و مزایای این اثر ارزشمند بررسی شود.
    کلیدواژگان: کاسی، بابل، مصر، ایلام، هیتی، آشور
  • محمدباقر آقایی نیارکی* صفحات 113-120
    سابقه رقابت شرق و غرب به دوران باستان و جنگ های دو امپراتوری ایران و روم برمی گردد، اما با ظهور اسلام و گسترش آن به غرب وارد مرحله تازه ای شد. جنگ های صلیبی بود که غرب را متوجه عقب ماندگی خود نسبت به شرق کرد و آنها را وادار به مطالعه بر روی شرق و دین و فرهنگ و علوم آنها نمود. با هدفمند و شیوه مندشدن این مطالعات شرق شناسی یا orientalism متولد شد. نحوه مطالعه و تعامل این افراد با شرق و نیز دیدگاه شرقیان نسبت به آنها متفاوت است. کتاب تشیع و خاورشناسان به بررسی این رشته مطالعاتی پرداخته است. کتاب سعی داشته با دیدگاه های متفاوت شرق شناسان درمورد اسلام و تشیع و نیز نظر شرقیان نسبت به این افراد را بررسی کند. نویسنده تا حد قابل قبولی موفق به این امر شده است.
    کلیدواژگان: شرق شناسی، استشراق، مستشرقان، شیعه، تشیع، اسلام
  • بهزاد اصغری* صفحات 121-138
    حکومت سلجوقیان در قرن پنجم هجری یکی از مهمترین سلسله های ایرانی در دوران اسلامی است که در حوزه فلات ایران شکل گرفته بود. تشکیل امپراتوری بزرگ اسلامی و ایجاد تغییرات وسیع در ساختارهای جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی منجر به این شد که این حکومت از سایر حکومت های ایرانی تمایز یابد. به علاوه، حضور این قوم در قلمرو وسیعی از آسیای مرکزی تا آسیای صغیر موجب شد تا تاثیر حضور این قوم در محدوده وسیعی مشاهده گردد و ریشه های مشترک تاریخی برای کشورهای حاضر در حوزه فلات ایران رقم بزند. ازاین رو، حکومت سلجوقی که از زمینه کوچ روی به تشکیل یک امپراتوری وسیع دست یافته بود، همیشه جذابیت خاصی برای محققان هم در داخل ایران و هم در ارتباط با زمینه های مشترک تاریخی کشورهای شکل گرفته در فلات ایران داشته است. با توجه به همین ویژگی، شناسایی شاخصه های فرهنگ و تمدن سلجوقیان در این حوزه وسیع، به صورت جامع لازم به نظر م یرسید. مجموع مقالات نخستین همایش بین المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقیان نیز با توجه به این رویکرد و ازطریق مقالات ارائه شده در این همایش که در سال 1392 برگزار شد، به دنبال بررسی جنبه های مختلف این سلسله است.
    کلیدواژگان: سلجوقیان، فرهنگ و تمدن، همایش علمی، فلات ایران
  • مسعود بهرامیان* صفحات 139-144
    تشریع، شورا و بیعت از آموزه های مهم دین اسلام است. تشریع آن است که شارع مقدس برای آن حکمی به صورت خاص و عام تعیین کرده است، ولی آن چه با سکوت گذشته یا مطرح نبوده است، از شمول حکم شرعی خارج است. در تاریخ اسلام آن چه به شور نهاده می شد، کارهایی بود که حکم خاصی به لحاظ شرعی نداشت. مسلمانان حکم آن چه را که جز تعالیم دینی برخاسته از قرآن و سنت تلقی می کردند، نیازمند به تصویب یا بیعت نمی دانستند. مسلمین اگر با حکام بیعت می کردند برای انجام تعهدات و اختیارات مردم با حکومت یا به نوعی حقوق متقابل مردم دولت بود. مقاله حاضر به صورت تفصیلی به این مباحث می پردازد.
    کلیدواژگان: تاریخ اسلام، تشریع، شورا، بیعت، فقه و حقوق
  • سپیده محمدبیگی* صفحات 145-150
    تاریخ صدر اسلام و ب هویژه از آغاز خلافت امویان تا پایان عصر اول عباسی یکی از مهمترین ادوار تاریخی اسلام است. تبدیل خلافت به ملوکیت، انحراف اسلام از مسیر خود در ابعاد مختلف، شور شها و قیام های متعدد علیه ساختار سیاسی از مهمترین وقایع عصر اموی است. استفاده از توسط فرزندان عباس، عموی پیامبر آنان را در سال (132 ق) و در شهر کوفه «اهل بیت» عنوان بر مسند خلافت نشاند. از مهمترین وقایع سیاسی عصر اول عباسی قیام های سادات حسنی علیه نهاد خلافت بود. پایه ها و شروع عصر طلایی تمدن اسلامی همزمان از همین عصر نهاده شد. بررسی این وقایع از موضوعات مهم این کتاب است که در ادامه به آن پرداخته می شود.
    کلیدواژگان: امویان، عباسیان، شیعیان، اوضاع اجتماعی و فرهنگی
  • فرهاد نام برادرشاد* صفحات 151-166
    تاریخ شفاهی یکی از روش های پژوهشی و ابزار جمع آوری اطلاعات است که در چند دهه اخیر گسترش زیادی در بین علوم مختلف پیدا کرده است. ماهیت بین رشته ای این حوزه باعث شده است تا محققان در حوزه های مختلف مانند علوم اجتماعی، جامعه شناسی، روان شناسی و تاریخ از آن استفاده کنند. با طرح و بررسی اقوال شفاهی یکی از کنشگران اصلی نهضت آزادی، احمد صدرحاج سیدجوادی، فرصتی به دست آمد تا به موضوعات، وقایع، حوادث و پدیده های تاریخی صدر انقلاب ایران و زوایای پنهان و پیدای آن از منظری نو نگریسته شود. داده های تاریخی این مصاحبه مکتوب می تواند دید تازه و پنجره ای جدید از بازسازی تاریخی جریان وقایع تاریخی انقلاب ایران را نمایان سازد. بارزترین دیدگاه وی تاکیدبر گفتمان ملی گرایی برگرفته از طرفداران نهضت آزادی که خود از آن ها بود است. او بدین وسیله سعی می کند نقش خود را در کنار فعالان انقلاب اسلامی نمایان و حضور هم حزبی های خویش را به نوعی توجیه کند. دراین بین نقش مذهب و آموزه های امام و ارتباط علمای دینی با مردم کم رنگ تر دیده شده است که ناشی از عدم شناخت عمیق ایشان نسبت به آموزه های مذهبی در وقایع پیچیده انقلاب و تاکید ویژه بر جریان ملی گرایی است. گرچه اقوال ثبت شده نویسنده ازطریق مصاحبه شفاهی در این کتاب ممکن است دارای محدودیت های مختلفی در بازسازی دوره مذکور باشد، اما با کمک گرفتن از منابع نوشتاری دیگر و مقابله آن ها در پایان، می توان از این اقوال برای ایجاد قابلیت اطمینان و باورپذیری بیشتر در طی بازسازی وقایع این دوران استفاده کرد.
    کلیدواژگان: صدر سيدجوادي، خاطرات و خاطره نگاري، نهضت ملي، انقلاب اسلامي، تاريخ نگاري
  • زهرا سادات کشاورز* ، فرشته بوسعیدی صفحات 167-187
    تاریخ دولت های شیعی از مباحث مهم تاریخ تشیع است. آشنایی با چگونگی تشکیل و عملکرد این دولت ها در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، جغرافیای انسانی و نقش آنها در گسترش معارف شیعی و شناخت عوامل ضعف و سقوط آنها می تواند در فهم بهتر تاریخ تشیع مفید باشد. این حکومت ها در آغاز غالبا محلی و زمینه فعالیتشان محدود بود، اما به تدریج و با گسترش تشیع در مناطق مختلف، در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، شیعیان دولت های قدرتمندی تاسیس کردند که دامنه نفوذ آنان بیشتر سرزمین های اسلامی را دربرمی گرفت. کتاب دولت های شیعی در تاریخ وضعیت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی چگونگی شکل گیری و افول این حکومت ها را در قالب پنج فصل با عنوان های «کلیاتی در باب تشیع» ، «دولت های شیعی در ایران» ٬ «دولت های شیعی در جزیر هالعرب، عراق و شام» ، «دولت های شیعی در شمال آفریقا و اندلس» و «دولت های شیعی در هند» بررسی می کند.
    کلیدواژگان: تاریخ، دول تهای شیعی، ایران، جزیر هالعرب، شمال آفریقا، اندلس، هند
  • معصومعلی پنجه* صفحات 179-186
    کنراد هیرشلر در تاریخ نگاری عربی در دوره میانه: مولف در مقام کنشگر با واکاوی دو قدرت » کتاب الروضتین ابوشامه و مفرج الکروب اب نواصل در پی بررسی این مساله است که مورخان مسلمان دوره میانه در نگارش روایت های تاریخی چه «میزان عاملیت» یا «مانور میزان بوده است؟ وی با بهره گیری از ابزارهای ادبی به مقایسه روایت های وقایع مشابه در روایت هایی کاملا متفاوت» این دو اثر می پردازد و نشان می دهد که ابن واصل و ابوشامه «گفتگوی با گذشته، روایتی معنادار برای دغدغه های زمان خودشان» و در «برساخته اند پدید آوردند. هیرشلر به خوبی نشان می دهد که تواریخ و وقایع نامه های اسلامی، بررسی هم زمان و مفصل ساختار» ای اند که فهم آن ها مستلزم «روایت های پیچیده» است. این کتاب مطالعه ای ارزنده، « روایت هایشان و زمینه فکری و اجتماعی زمان تولیدشان ژرف و نوآورانه در تاریخ نگاری اسلامی است که دانش ما را در این حوزه گسترش و عمق می بخشد و می تواند الگو و راهگشای پژوهش های مشابه در تاریخ نگاری اسلامی باشد.
    کلیدواژگان: تاریخ نگاری اسلامی-عربی، تاریخ نگاری عربی در دوره میانه، ابوشامه، ابن واصل، کنراد هیرشلر
  • ایمان فخری جوشانی* صفحات 187-196
    تا حدود 1250 م، جوامع آفریقایی چارچوب سیاسی و اقتصادی خود را به طور وسیعی گسترش داده بودند. اسلام در ناحیه جنوب صحرا از آفریقای مدیترانه ای تا سواحل اقیانوس اطلس گسترش یافته بود. نخستین روابط آفریقای سده میانه با اروپا که متکی بر برده داری بود از قرن 14 آغاز شد. پیش از شروع تاریخ این دوره، یعنی در اواسط قرن 13 م، قاره آفریقا در هیچ زمینه ای اهمیت ویژه ای نداشت، اما مراکز مسلمانان در این مقطع زمانی، تغییرات گسترده و مهمی پیدا کرد. در مصر، ممالیک، در تونس و سرحدات شرقی مصر، حفصیان، در مغرب و مراکش، دولت رو به زوال موحدون و در جنوب افریقیه، شاهان کانم 1 توانستند قدرت خود را تا ظهور و قدرت یابی عثمانیان استوار نگهدارند. اما سایر مناطق آفریقا تا این زمان مسکوت مانده بود و از آن جز سفر سیاحان و شرح سفر خود، اطلاعی در دست نبود. با این حال در سال 1415 م، نخست پرتغالی ها بودند که اولین برخوردارهای اروپاییان با سایر مناطق آفریقا را پدید آورند و پس از آن ها هلندی ها، اسپانیایی ها، انگلیسی ها، فرانسوی ها و بلژیکی ها وارد این قاره شدند. بدین ترتیب اسباب دخالت و نفوذ اروپاییان در قلب آفریقا و مناطق جنوبی آغاز شد.
    کلیدواژگان: تاریخ اسلام، قرون میانه، صحرا، افریقیه، مغرب اقصی، قلب آفریقا، آفریقای جنوبی
  • حسین مالکی لوطکی* صفحات 197-204
    کتاب آموزه و آیین (سه گفتار در گاهان پژوهی) ، مجموعه ای از آثار گرشویچ است که در یک کتاب، توسط انتشارات ثالث چاپ شده است. گرشویچ در مقاله مهم خود «سهم خود زردشت» (1964) ، به چگونگی تحول دین زردشتی در دوره های مختلف پرداخته است و تحول این دین را به سه دوره (آموزه های پیامبر، آموزه های زردشت وار و دین دوره ساسانی) تقسیم کرده است. زمان و زادگاه زردشت را مانند استادش هنینگ، 258 سال قبل از اسکندر در خوارزم می دانست. وی در بخش سوم این کتاب که در اصل متن سخنرانی وی در کریدون است، تصمیم گرفت که زردشت و شخصیت تاریخی او را با دفاع و شرح دیدگاه های هنینگ درباره زمان سنتی پیامبر (258 سال پیش از اسکندر) و ثنویت گاهانی بازنگری کند و بعضی از نظرات خود ازجمله سیر تدوین اوستا دردوره زردشت وار را در مقاله «سهم خود زردشت» ٬ تغییر داد. این کتاب می تواند برای آشنایی با سیر تحول مطالعات دین زردشتی و نظریات سایر پژوهشگران برای دانشجویان تاریخ، ادیان و زبان های باستانی مفید باشد.
    کلیدواژگان: زردشت، گرشویچ، هنینگ، اوستا
  • مجتبی شهرآبادی* صفحات 205-214
    علیرغم گذشت بیش از شش دهه از سقوط دولت دکتر محمد مصدق (اوت 1953 / مرداد 1332) ، این رخداد همچنان محل بحث و نظر و مناقشات گوناگون و البته ظاهرا بی پایان در محافل علمی و سیاسی است. انبوه آثار علمی، شبه علمی و البته غیرعلمی تولیدشده بر بنیاد اسناد و مدارکی که گاهی منتشر و در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد، شاهدی بر این مدعاست. اثرات بلندمدتی که این رخداد تاریخی بر حافظه جمعی ایرانیان بر جای گذاشته و آن چه را مستقیم و غیرمستقیم پیامد آن پنداشته شده، اسبابی را فراهم آورد تا نگاه به این رخداد اغلب آکنده از ایدئولوژی زدگی، توطئه پنداری، مظلوم نمایی یا تفاخر و محملی برای مناقشات سیاسی و گروهی قرار گیرد. کتاب ایران و سازمان سیا با عنوان فرعی بازنگری در سقوط دولت مصدق به قلم داریوش بایندر یکی از آثار متاخر تولیدشده درخصوص این رویداد است که به زعم ناشر آن، کوشیده است تا قرائتی نو و عاری از پیش داوری های سیاسی و ایدئولوژیک درباره کودتای 28 مرداد ارائه کند. قرائتی که براساس عدم پیوند ارگانیک میان وقایع 25 مرداد 1332 و سقوط دولت مصدق در 28 مرداد، نیز بزرگ نمایی نقش عوامل داخلی در برافتادن نهایی مصدق استوار است. ارائه قرائتی نو درخصوص یکی از مناقشه برانگیزترین رخدادهای تاریخ معاصر، نشانگر اهمیت این کتاب است؛ لذا به نظر می رسد معرفی و نقد آن می تواند راه گشای تاریخ پژوهان باشد.
    کلیدواژگان: مصدق، مناقشه نفت، سیا، عملیات تی پی آژاکس
  • سیدمحمود سادات بیدگلی* صفحات 215-230
    کتاب پدیدارشناسی سانسور (شناخت مولفه های سانسور در رسانه های همگانی در گفت وگو با پرفسور گوئل کهن) را نشر نگاه معاصر در 230 صفحه در سال 1396 و با شمارگان 1000 نسخه منتشر کرده است. مترجم این کتاب شاهرخ تندروصالح است و کتاب به شیوه پرسش و پاسخ، اما متفاوت از روش معمول تنظیم شده است. مصاحبه شونده این کتاب دکتر گوئل که ن استاد سابق دانشگاه تهران و استاد بازنشسته دانشگاه امپریال کالج در لندن است. دکتر کهن در ایران به تخصص در دو حوزه مشهورند: حوزه اول مدیریت و سیستم های توسعه مدیریت است که کتابهای ایشان سالهاست که متون اصلی رشته مدیریت را تشکیل می دهد و حوزه دوم هم مبحث تخصصی ارتباطات جمعی و سانسور در ایران است که کتاب دوجلدی روشمند و مستند تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، بیش از سه دهه است که در زمره یکی از منابع اصلی تحقیقات ایرانی قرار دارد.
    کلیدواژگان: سانسور، گوئل کهن، رسان ههای همگانی، پدیدارشناسی، ارتباطات جمعی
  • زینب کریمی* صفحات 231-240
    سفرنامه صفر مرداویچ شرح مشاهدات یکی از بازرگانان ارمنی تابع عثمانی است که به عنوان فرستاده غیررسمی شاه سیگیسموند سوم پادشاه لهستان در حدود 1601-1602 میلادی به دربار شاه عباس اول راه یافت. سفر مرداویچ به ایران در این دوره گرچه ظاهری اقتصادی داشت، اما در سفرنامه ای که او بعد از ماموریت خود تدوین کرده به خوبی می توان به تمایل شاه عباس اول در اتحاد با دولت های اروپایی و جهان اسلام پی برد. این اثر، اولین ترجمه از سفرنامه صفر مرداویچ به زبان فارسی است. این کتاب در زمینه تاریخ اقتصادی و حتی روابط سیاسی دوران شاه عباس اول می تواند برای پژوهشگران حوزه صفویه پژوهیمفید باشد و اطلاعات ارزشمندی را دراین زمینه در اختیار پژوهشگران قرار دهد.
    کلیدواژگان: سفرنامه، صفر مرداویچ، لهستان، شاه عباس اول
  • شهرام خالدی سردشتی* صفحات 241-248
    اقوام مختلفی در ایران زندگی می کنند که نقش مهمی در تحولات تاریخی سرزمین ایران ایفا کرده اند. امروزه به دلیل اختلاط اقوام مختلف و همچنین غرض ورزی برخی افراد در ایجاد اختلاف میان اقوام مختلف سرزمین ایران، پژوهش در راستای شناخت و معرفی این اقوام به دور از هرگونه تعصب و جهت گیری ضرورت دارد. قوم بختیاری ازجمله بزرگ ترین ایلات ایران به شمار می آیند که نقش چشمگیری در تحولات تاریخ سیاسی ایران برعهده داشته اند. نظریات متعددی در رابطه با نژاد، محل سکونت اولیه و نقش های مثبت و منفی بختیاری ها در تاریخ ایران ابراز شده است. پژوهش درباره تاریخ بختیاری می تواند بسیاری از ابهامات در زمینه تاریخ این قوم را روشن سازد و با تجزیه وتحلیل تالیفاتی که با نگاهی غر ض آلود در رابطه با قوم بختیاری قلم زده اند، حقایق را کشف کرد.
    کلیدواژگان: بختیاری، تاریخ، چهارمحال و بختیاری، قوم لر
  • یونس صادقی* صفحات 249-256
    ایران شناسی ازجمله شاخه های نوین علوم انسانی محسوب می شود که با توجه به گستره تاریخ و تمدن ایران در بیشتر نقاط جهان به این رشته توجه جدی شده است. یکی از نقاطی که ایران شناسی در آن تبدیل به مکتبی خاص شد و توجه اندیشمندان آن را به خود جلب کرد، روسیه بود. کشوری پهناور با رابطه تنگاتنگ تاریخی، اجتماعی، اقتصادی که لزوم توجه به ایران را هم برای متفکران و هم برای سیاستمداران آن ایجاب می کرد. تاکنون پژوهشی جدی درباره ایران شناسی در روسیه صورت نگرفته است، اما دکتر نایب پور با کتاب ایرا نشناسی در روسیه فصل تازه ای پیش روی مخاطبان ایرانی خود گشوده است. مقاله پیش رو درصدد است تا با معرفی ایران شناسی به عنوان شاخه ای از مطالعات نوین علوم انسانی به معرفی فصل های مختلف این کتاب بپردازد و نگاهی کوتاه و نقادانه به کتاب داشته باشد.
    کلیدواژگان: ایران شناسی، روسیه، تاریخ، پترکبیر، مکتب
  • تاریخ گلبن خانان / درباره خانات کریمه و ترجمه های فارسی آن
    رادمان رسولی مهربانی* صفحات 257-266
    با تجزیه اردوی زرین حکومت خانات کریمه پدید آمد. اگرچه در تاریخ های دوره های صفوی، نادری و قاجار به این حکومت اشاره هایی شده، اما اثری مستقل درباره آنان تالیف نشده است. تنها در اواخر دوره قاجار چند اثر درباره آنان ترجمه شد. یکی تنها به دوره پایانی آن حکومت می پردازد و دو اثر هم به کل تاریخ آن خانات. از این دو اثر یکی ترجمه کامل گلبن خانان به مترجم ، «سلیمان دنبلی» دست بنا نالملک در 1313 ق است و قسمت زیادی از اثر دیگر را هم آن، از گلبن خانان برداشت کرده است. سلیمان دنبلی کتاب را در 1273 ق ترجمه کرده و از تاریخ احمد جودت و نیز صبحی افندی هم بهره برده است. گلبن خانان کتابی است که خانات کریمه را از ابتدای آن حکومت تا انتهایش بررسی می کند. ترتیب کتاب براساس خا نهای کریمه است؛ یعنی کتاب با شرح دوران حاجی گرا یخان آغاز شده و با شاهین گرای خان و چند نفری که بعد از او تنها ظاهرا خان بودند، پایان می یابد. این کتاب را حلیم گرای به ترکی عثمانی نوشته است. او خود از نسل خان های کریمه بود و به بعضی از اسناد آن حکومت دسترسی داشت و حتی بعضی از وقایع پایان دوران آن حکومت را از پدر خود، که شاهد ماجرا بوده، نقل کرده است. ازاین جهت کتاب او اهمیت زیادی دارد. این کتاب در سال 1290 ق در استانبول در مطبعه عامره به چاپ رسیده است.
    کلیدواژگان: خانات کریمه، سلسله گرا یها، گلبن خانان، حلیم گرای
  • بازخوانی روابط فرهنگی تمدنی مسلمانان و فرانسویان / با تکیه بر فعالیت های مستشرقان فرانسوی در حوزه انتقال نسخ خطی
    سید جلال محمودی* صفحات 267-286
    حوزه فرهنگ، حوزه تاثیر و تاثر است. روابط فرهنگی از قدیم بین تمدن ها برقرار بوده و هیچ گاه حتی در ایام جنگ، متوقف نشده است. غرب و شرق از گذشته های دور، روابط فرهنگی داشته اند و دارند. گاه این بر آن تاثیر گذاشته است و گاه آن بر این. مهمتر آنکه هرگاه تمدن و فرهنگی از نشاط و بالندگی و پشتوانه سیاسی بیشتری برخوردار بوده، قلمرو نفوذ و عمق تاثیرگذاری اش چشمگیرتر بوده و عکس آن هم صادق است. روابط فرهنگی غرب (در اینجا فرانسه) و شرق (در اینجا دنیای اسلام) نیز در همین چارچوب قابل تحلیل و ارزیابی است. نکته متمایز در این رابطه، انتقال و ترجمه میراث مکتوب دنیای اسلام به ویژه نسخ خطی، به حوزه فرهنگی فرانسه است. دست اندرکاران این حرکت فرهنگی و علمی درجه اول، کسانی بودند که بعدها شر قشناس نام گرفتند. به یاد داشته باشیم که پیش از آن، این اتفاق از حوزه تمدن و فرهنگ یونانی به داخل حوزه فرهنگی و علمی دنیای اسلام افتاده بود. مقاله حاضر درصدد است، سرگذشت جذاب و شنیدنی انتقال و ترجمه این میراث مکتوب را برای خوانندگان بازخوانی کند و روابط فرهنگی مسلمانان و فرانسویان را از خلال فعالیت های دس تاندرکاران این نقل و انتقال یعنی مستشرقان رصد نماید.
    کلیدواژگان: روابط فرهنگی، اسلام، فرانسه، مستشرقان
  • حسین روحانی صدر* صفحات 287-302

    این روزها صدمین سال پایان جنگ جهانی اول و هفتاد و چهارمین سال از پایان جنگ جهانی دوم را درحالی پشت سر می گذاریم که از ماوراء النهر تا شمال آفریقا را در جنگ های خانمان برانداز و گفتمان های گزنده سیاستمداران همچنان درحال سوختن می بینیم. گفته ها و نوشته ها حکایت از آن داشت که جوامع مترقی و رو به رشد ادعای عبرت گیری ازنتایج خشونت و آوارگی ملت ها را از تریبون های سازمان ملل و دیگر نهادهای بین المللی به گوش آحاد بشر رسانده اند و همه دوستی را تنها راه اصلاح جوامع بشری معرفی کرده اند. اسرار و اهمیت خیرخواهانه نیک اندیشان بر اصلاح ادبیات خشونت به دوستی، نظر غالب دانشگاه ها و نهادهای علمی را به خود برانگیخت. باید سیر گذر از خشونت به دوستی محور گفتمان ها و تحقیقات محققانه جوامع علمی قرار گیرد. با درنظرگرفتن اهمیت و حساسیت نقش دوستی در برقراری صلح جهانی دکتر محمدجعفر محلاتی استاد گروه الهیات و مذاهب دانشگاه اوبرلین ایالت اوهایوی آمریکا پروژه ای را با موضوع دوستی در منابع ایرانی اسلامی تعریف و به اجرا درآورد. در همین راستا، نشست های تخصصی فراوانی را با حضور اسلام شناسان دانشگاه های دیگر آمریکا برگزار کرد. ایشان گزیده ای از مجموعه مقالات اسلام شناسان و ایران شناسان و دیپلمات های عالی رتبه سابق کنفرانس اسلامی و سازمان ملل متحد را در مجموعه ای به عنوان دوستی ب همثابه جها نبینی جمع آوری کرد کتاب حاضر دارای چهار بخش به نام های دوستی در ساحت زندگی معنوی جهان ، دوستی در روابط بین فرهنگ ها، ملل و تمدن ها، دوستی در متون پیشین، تاریخ سیر اندیشه دوستی در تمدن اسلامی که انتشارات هرمس این مجموعه هفده مقاله ای را در 422 صفحه به زیور طبع درآورد و از ابتدای سال میلادی جدید به علاقمندان صلح و دوستی عرضه نمود.

    کلیدواژگان: دوستی، جهان بینی، جنگ جهانی، تمدن اسلامی، اسلام شناسان، ایران شناسان
  • یونس صادقی* صفحات 303-313