فهرست مطالب

نقد کتاب علوم اجتماعی - پیاپی 14 (تابستان 1396)

فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی
پیاپی 14 (تابستان 1396)

  • 244 صفحه، بهای روی جلد: 100,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1396/08/05
  • تعداد عناوین: 16
|
  • سخن سردبیر
  • محمدرضا رسولی صفحه 3
    امروزه علم جامعه شناسی پای خود را به گستره مهم فرهنگی کتاب و مطالعه باز کرده است؛ به طریقی که از جامعه شناسی مطالعه و کتاب خوانی به عنوان شاخه علمی نام می برند که بر شناخت کم و کیف مطالعه در میان گروه های جامعه متمرکز شده و به بررسی نقش عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... برروند مطالعه در اشکال مختلف فردی و جمعی می پردازد.
    جامعه شناسان بر این اعتقادند که کتاب و کتاب وانی جزء مهمی از رشد فرهنگی است که به تبع آن فرآیند توسعه ملی را فراهم می کند؛ بنابراین هر تحول و جهش مطلوبی، در پرتو رشد فرهنگی حاصل می شود. درواقع میزان کتاب خوانی در کشورها بسته به فرهنگ و تاریخ آن متفاوت است و در ممالک پیشرفته درصد قابل توجهی از مردم به کتاب و مطالعه گرایش دارند. لذا تغییرات اساسی و بنیادین در هر جامعه، وابستگی کاملی به وجود نهادهای فکری و فرهنگی آن جامعه دارد.
    مطالعه به افزایش قدرت تحلیل، انباشت علمی، اعتلای آگاهی نسبت به خود و جهان پیرامون می انجامد و در بالا بردن قدرت شناخت و مدارا با دیگران و افزایش مصونیت در برابر هر اندیشه تک بعدی که انسان را به ورطه سلطه گری یا سلطه پذیری می کشاند موثر است. کتاب خوانی موجب پیوند فرد به تفکرات برخاسته از ناخودآگاه جمعی و حافظه تاریخی نویسنده می شود و مخاطب را به جهانی غیرشخصی متصل می کند. اگر بپذیریم که مطالعه نقش موثری در گسترش افق فکری، افزایش آگاهی و تجربه و حفظ حافظه تاریخی د ارد، بنابراین کتاب خوانی مستقیما با رشد و توسعه فردی و اجتماعی رابطه خواهد داشت. جوامع کتاب خوان، تاریخ را دوبار تجربه نمی کنند.
  • نقد شفاهی
  • علی زمانیان، عبدالحسین ضمیری صفحه 5
  • نشست نقد و بررسی شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه غرب و فلسفه متاخر اسلامی / با حضور دکتر محمدامین قانعی راد/ دکتر محمدعلی مرادی/ دکتر سیدجواد میری/ دکتر ابوالفضل مرشدی و دکتر مالک شجاعی جوشقانی
    صفحه 23
  • نقد تالیف
  • امیدعلی احمدی صفحه 45
    کتاب رویای شیفتگان که با عنوان فرعی چگونگی تحولات سیاسی اجتماعی در جهان معاصر پس از درگذشت نویسنده منتشر شده است، مطالبی متنوع دارد که در چند بخش قابل تقسیم است: زندگی شخصی، تجارب سیاسی، تاریخ نگاری در جوامع مختلف، معرفی برخی فیلسوفان و اصحاب علوم اجتماعی، مصاحبه ها و گفتگوها. کتاب ترکیبی از مطالب جالب و خواندنی و تکرارناشدنی از فردی تکرارناشدنی در تاریخ معاصر و علوم اجتماعی معاصر ایران است. در این نوشته ضمن تشریح برخی دیدگاه های وی، کتاب از حیث ساختاری و محتوایی مورد نقد قرار گرفته است. مهم ترین مشکل کتاب این است که به دلیل تنوع مطالب مخاطب مشخص ندارد و عنوان کتاب دربرگیرنده برخی مطالب آن نیست.
    کلیدواژگان: احسان نراقی، تارخی علوم اجتماعی ایران، دیدگاه های تاریخ نگاری، تحولات سیاسی جهان معاصر
  • مالک شجاعی جشوقانی صفحه 61
    طرح مباحث فلسفه تطبیقی در سنت فکری ایرانی اسلامی سابقه ای قابل اعتنا دارد. در مطلع تاسیس فلسفه اسلامی توسط حکیم ابونصر فارابی تلاش برای تطبیق میان آموزه های فلسفی یونان با آموزه های دینی را می توان به خوبی دنبال کرد. این نگاه تطبیقی در دوره های مختلف تاریخی تا روزگار ما بسط بیشتری یافته و در فلسفه اسلامی معاصر تلاش هایی برای گفتگو و طرح مباحث فلسفه تطبیقی حضور معناداری دارد. این نوشته می کوشد تا با تمرکز بر یکی از آثاری که به تازگی در حوزه فلسفه تطبیقی شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه غرب و فلسفه متاخر اسلامی منتشر شده، به طرح برخی تاملات انتقادی در باب امکانات و محدودیت های این نوع مواجهه بپردازد. تاملاتی که شاید کفه محدودیت اندیشی آن بر کفه امکان اندیشی حداقل در این مطالعه موردی غلبه دارد.
    کلیدواژگان: فلسفه تطبیقی، ایمانوئل کانت، علامه طباطبایی، شرایط امکانی، علوم اجتماعی
  • سیدعلی اصغر سلطانی صفحه 69
    این مقاله مروری است بر کتاب درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی نوشته حسین صافی پیرلوجه. کتاب با نقد ساخت گرایی سوسوری و نگاه های ذات گرایانه و جوهرگرایانه به معنا که رویکردی بسیار شایع در ایران نسبت به فهم تن است شروع می شود. این نوع نگاه به خصوص در نقد ادبی و نقد داستان در ایران بسیار رایج است. صافی به تدریج روی روایت پژوهی متمرکز می شود و به نقد برداشت سنتی به مفهوم ادبیت می پردازد. سپس به تفصیل ساختارشناسی روایت در سطح داستان و گفتمان را با استفاده از نظریات روایت شناسان مطرح تشریح می کند. درنهایت با رجوع به نظریات بارت و انواع رمزگان فرهنگی نشان می دهد که چگونه این رمزگان ها خوانش را محدود و مقید به بافت فرهنگی و اجتماعی می کنند. این کتاب به خوبی نظریات روایت شناسی را با اشارات مکرر و کافی به قطعات داستانی و ادبی فارسی می شکافد و در این راه دست به معادل سازی هایی پسندیده برای برخی اصطلاحات تخصصی این حوزه می زند. اما درعین حال، صافی از نثری سنگین و پیچیده در نگارش بهره می گیرد که حتی برخی خوانندگان متخصص و نیمه متخصص این حوزه را نیز با دشواری مواجه می کند. عنوان کتاب نیز نامتناسب با محتوا برگزیده شده است و اثری از تحلیل گفتمان انتقادی در کتاب دیده نمی شود.
    کلیدواژگان: روایت شناسی، ادبیت، داستان، گفتمان روایی، رمزگان فرهنگی
  • عالیه شکربیگی صفحه 79
    امروزه زمینه حل مشکلات سالمندان به دنبال افزایش سالمندی جمعیت، گسترش دانش حوزه سالمندی، تلاش پژوهشگران و معرفی روش های نوین مراقبتی و درمانی و تشخیصی به صورت گسترده فراهم شده است. نگاهی کوتاه به گسترش سالمندی جمعیت نشان می دهد رشد سالمندی جمعیت نسبت به جمعیت عمومی جوامع از درصد بالاتری برخوردار است، از این رو مشکلات و نیازهای این گروه سنی به مراتب بیشتر خواهد بود و نیازمند مطالعات در حوزه نظری و سیاست گذاری خواهد بود.
    پیرو مطالعات نظری، این کتاب مورد بررسی و نقد قرار گرفت. کتاب 42 فصل را که هرفصل با یک مقدمه شروع و با منابع به پایان می رسد، دربرمی گیرد. همراهی دو موضوع جامعه شناسی سالمندی و بهداشت سالمندی هم نویدبخش است و هم می توانست در مسیر نقد قرار گیرد. کتاب در سه شکل «صوری، محتوایی و روشی» مورد بررسی قرار گرفت. نقد و بررسی کتاب با مقدمه ای در مورد کتاب آغاز و تلاش شد نقاط قوت و ضعف کتاب بررسی شود و در پایان به پیشنهاداتی برای بهبود مسیر مطالعاتی در این حوزه رسید. در هر حال حوزه سالمندی، حوزه ای نو در مطالعات اجتماعی است و می تواند به صورت بین رشته ای مورد مطالعه قرار گیرد.
    کلیدواژگان: جامعه شناسی سالمندی، بهداشت سالمندی، سلامت سالمندی، سالمندی
  • نیما اکبری صفحه 87
    در این کتاب، نویسنده به بررسی تاریخی جهان بینی ها و جنبش های اجتماعی در تاریخ ایران، از دوران باستان تا آغاز دوران مدرن، پرداخته است. وی تلاش کرده که براساس بینش ماتریالیسم دیالکتیک به تاریخ نظر کند و بر موضع «عینیت» و «علم» باقی بماند. بررسی نسبت متناظر ساحت مادی مناسبات تولیدی جامعه با تعین های ایدئولوژیک آن در سطح جهان بینی ها، مبنای اصلی تاریخ نگاری نویسنده است. در این کتاب، شاخص ترین جنبش ها و جهان بینی های تاریخ ایران مورد بررسی قرار گرفته اند. تحلیل های نویسنده واجد دقت نظر عالمانه است ؛ هرچند که درک فلسفی او از ماتریالیسم دیالکتیک گاه کلیشه ای به نظر می رسد.
    کلیدواژگان: تاریخ ایران، جهان بینی، جنبش اجتماعی، ماتریالیسم دیالکتیک
  • فریبا صیاد صفحه 101
    کتاب مبانی نظریه پردازی نوشته سیدعلی اکبر افجه ای، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در 183 صفحه، شامل سه بخش و 52 فصل، به رشته تحریر درآمده است. هر یک از فصل های کتاب شامل مطالب مختصر و کوتاهی است که بیشتر جنبه تعریفی و مفهومی دارد؛ یعنی نویسنده سعی کرده است که عناصر و اجزاء نظریه و ساخت نظریه و شکل گیری آن را با روشن کردن مفاهیم و اصطلاحات برای مخاطب آسان تر سازد. پرداختن به مفاهیم موردنظر، توجه به علاقه مندی و تخصص نویسنده از منظر فلسفی مورد توجه قرار گرفته و تعاریف و مفاهیم و محتوای کتاب براساس فلسفه اسلامی مطرح شده و محتوای کتاب با تاکید بر تحلیل و شناخت واژه ها و اصطلاحاتی که خواننده را به تعمق بیشتر وادار می کند، شکل گرفته است.
    درواقع نویسنده تلاش کرده تا به مخاطب یادآوری کند که بحث و سخن درباره نظریه پردازی و مبانی آن را می توان از منظر و نگاه دیگری نیز بررسی کرد که همانا شناخت ریشه و مبنای بنیادی و چرایی شکل گیری نظریه در حوزه های گوناگون علمی است. نویسنده اعتقاد دارد با این نگاه می توان به بومی سازی و تحلیل آسان تر و روشن تر دیدگاه ها پرداخت؛ اگرچه به نظر می رسد فحوای مطالب آکادمیک و صرفا علمی است اما مطالعه مباحث کتاب می تواند برای همه افرادی که مایل هستند آشنایی بیشتر و روشن تری نسبت به ریشه و بنیان ساخت نظریه و مراحل عقلی و مفهومی آن پیدا کنند، کمک شایان توجهی می کند؛ به ویژه آن که کتاب با زبان نسبتا ساده ای به نگارش درآمده است.
    کلیدواژگان: نظریه پردازی، فلسفه، مفهوم سازی، عقل، آگاهی، علم
  • نقد ترجمه
  • غلامعباس توسلی صفحه 111
    ترجمه کتاب جامعه شناسی کار (دنیای شگفت انگیز کار در مدرنیته بازاندیشانه) نوشته اولریش بک، جامعه شناس اثرگذار معاصر در مورد بی ثباتی کار و تامین اجتماعی در دنیای مدرن و نیز ارائه چشم انداز نوینی از آینده، از طرف انتشارات جامعه شناسان در سال 1395 به چاپ رسیده است. در این کتاب، بک در 9 فصل به تشریح اندیشه ها و آرا درخصوص تغییر طبیعت کار در متن نظریه اصلی خود یعنی جامعه پرمخاطره می پردازد. اصطلاحات «جهانی شدن»، «فردگرایی» و «تکنولوژی» به عنوان ترم های اصلی نظریه بک در فصول کتاب مورد تاکید قرار گرفته اند. بنابراین می توان این کتاب را تکمیل کننده خطوط کلی نظریه بک برای تحلیل جهان آینده دانست.
    کلیدواژگان: اولریش بک، جهان پر مخاطره، جهانی شدن، جامعه شناسی کار، مدرنیته متاخر
  • امیدعلی مسعودی صفحه 139
    جانی سالدانا استاد مدرسه تئاتر در دانشگاه دولتی آریزونای آمریکا با تالیف کتاب راهنمای کدگذاری برای پژوهشگران کیفی تلاش کرده است تا ضمن تعریف کدگذاری در پژوهش های کیفی به بررسی انواع کدگذاری داده ها بپردازد و نقش آن ها را در فرآیند تحلیل یافته های کیفی مشخص سازد. مولف به کاربرد آمار و نرم افزارهای رایانه ای در تحقیقات کیفی اعتقاد دارد ولی مترجم به عدم کاربرد آمار و نرم افزارهایی چون spss باورمند است. با این وجود مترجم در امانت داری ترجمه خود وفادار مانده و نظرات سالدانا را در کتاب ترجمه و ارائه کرده است.
    کار مهم سالدانا در این کتاب معرفی و انواع کدگذاری، تشریح آن ها، مشخص کردن کاربردها، ارائه نمونه های عملیاتی انجام شده تحلیل و ملاحظات در خصوص هر نوع از کدگذاری است.
    در ترجمه کتاب برخی معادل ها نیاز به معادل سازی دوباره دارند و برخی غلط های چاپی نیز به چشم می خورد که امید است در چاپ بعدی اصلاح شود.
    کلیدواژگان: کدگذاری، روش کیفی، روش کمی، تحلیل، داده بنیاد
  • حامد زندی صفحه 155
    تاریخ نگاری زنان به عنوان حوزه ای جدید از تاریخ اجتماعی، روش عام تاریخ نگاری مورخان کلاسیک را به چالش می کشد. زنان و آن چه در ادوار مخلتف بر آنان گذشته، موضوع اصلی این تاریخ نگاری است. وقتی زنان موضوع تاریخ باشند یعنی اثر تاریخی از جریان های اصلی قرون معاصر فاصله می گیرد. این نوع تاریخ نگاری، علاوه بر این که به تاریخ اجتماعی توجه دارد، از سایر زمینه های علوم انسانی نیز بهره می گیرد. تاریخ نگاری زنان به زبان ساده، در واقع نوعی از تاریخ نگاری است که بر روی نظرات و روش های زندگی افراد معمولی جامعه از جمله کارگران و زنان تمرکز می کند. توجه به گروه زنان و تاکید بر مسئله جنسیت، روشی بدیع در فهم تاریخ جوامع بشری فراهم آورده که به کمک آن بسیاری از مورخان توانسته اند اطلاعات جامعی از عینیت زندگی بشر فراهم آورند. از جمله این مورخان که با تاکید بر مسئله جنسیت توانسته روش جدیدی در فهم جوامع خاورمیانه و به تبع آن زنان خاورمیانه رقم بزند،پروفسور نیکی ر.کدی است. کتاب زنان در خاورمیانه؛ گذشته تاکنونیکی از 10 کتاب تالیفی این پژوهشگر تاریخ معاصر خاورمیانه و ایران است. این تحقیق بزرگ علمی، اولین کتابی است که با این ژرفا و گستردگی به تاریخ زنان کشورهای افغانستان، ترکیه، مصر، عراق، ایران، فلسطین، اردن، سوریه، لبنان، تونس، مراکش، لیبی، عربستان سعودی، یمن، عمان، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین می پردازد.
    کلیدواژگان: منابع تاریخ، تاریخ نگاری، زنان خاورمیانه و جوامع مسلمان
  • حامد زندی صفحه 171
    در این جستار در پی بررسی تازه ترین کتاب نویسنده نام آشنای روش شناسی پژوهش هستیم که درباره پژوهش های آمیخته نگاشته شده است. کتاب دربرگیرنده مطالبی است که حاکی از رشد و بلوغ نسبی این رویکرد روش شناسی است و با توجه به گسترش کاربرد این روش شناسی در علوم انسانی و حتی علوم سلامت می تواند راهنمای پژوهشگران تازه کار و مروری سودمند برای پژوهشگران حرفه ای تر باشد. این کتاب درواقع راهنمای گام به گام و بسیار کاربردی و درعین حال فشرده ای است که می تواند مورد استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای برنامه ریزی طرح پژوهش و نگارش مقالات قرار بگیرد. همچنین با ارائه معیارهای سنجش کیفیت پژوهش، می تواند موردتوجه استادان و ارزیابان آثار پژوهشی واقع شود.
    کلیدواژگان: روش پژوهش در علوم اجتماعی، پژوهش های آمیخته، طرح پژوهش، نقد کتاب
  • فروغ خبیری صفحه 179
    جامعه شناسی چه چیزی را در درک ما از هنر می افزاید؟ کتاب جامعه شناسی هنر، شیوه های دیدن مجموعه ای از نظرات متفکران و محققان جامعه شناسی هنر را در قالب مقالاتی عرضه می کند. جامعه شناسی هنر از چند دهه گذشته به این سو به رشته ای پویا و بالنده تبدیل شده است که گستره مطالعاتی آن، موضوعات و مسائل متنوعی را دربرمی گیرد. این مجموعه ، شیوه هایی را نشان می دهد که جامعه شناسی می تواند به درک ما از مسائل هنری یاری می رساند. جامعه شناسی هنر در دو سطح کلان و خرد به تحلیل هنر می پردازد. در سطح خرد به زندگی و فعالیت عملی هنرمندان می پردازد و در سطح کلان مسائلی همچون جایگاه هنر و افت وخیزهای آن را مورد مطالعه قرار می دهد. کتاب جامعه شناسی هنر تلاش می کند در بخش نظری و تجربی، هر دو سطح کلان و خرد را پوشش داده و با تحلیل هنرهای گوناگون، دیدگاه های جامعه شناسانه پیرامون انواع هنرها را بیان کند.
    کلیدواژگان: جامعه شناسی هنر، زیبایی شناسی، میدان های هنری، بوردیو
  • نقد لاتین
  • نسرین پورهمرنگ صفحه 191
    کتاب پنجره هایی به درون روح، نوشته پروفسور گری، تی. مارکس، استاد بازنشسته دانشگاه MIT است که به مسئله نظارت به ویژه شیوه ها و ابزارهای نظارتی مدرن پرداخته است. بنا به نظر نویسنده، نظارت باید به طور کلی بر طبق چشمداشت های قانونی از نهادها و ارگان های مورد تحقیق و بررسی، قضاوت شود. همچنین درک و ارزیابی نظارت نیازمند توجه به محیط و زمینه اجتماعی آن است. هدف اصلی این کتاب ایجاد یک چارچوب مفهومی به منظور توصیف، تبیین و ارزیابی پرسش ها و داده های برآمده از تکنولوژی های نظارتی جدید است. بدین منظور نویسنده به جست وجو برای شناسایی یک ساختار کالبدی در راستای ارزیابی متنوع ترین فعالیت ها و ابزارهای نظارت برآمد.
    کلیدواژگان: نظارت، نظارت سنتی، گران تکنولوژی، همگانی، خودنظارتی، ساختارهای نظارتی
  • نقد دیروز
  • ابوالفضل مرشدی صفحه 213
    این مقاله معرفی و نقدی است بر کتاب جامعه شناسی و الهیات: پیوند و تعارضکه توسط جمعی از نویسندگان نخست در سال 1980 منتشر شد و سپس در سال 2004 تجدید چاپ شد. این کتاب جزء معدود کتاب هایی است که در سال های اخیر به صورت تخصصی به موضوع جامعه شناسی و الهیات پرداخته است. هدف نویسندگان کتاب کشف پیوندهای مستقیم میان «ذهن جامعه شناسانه» و «ذهن الهیاتی» و بررسی تنش ها یا امکان های همکاری میان آن ها است. به باور آنان، دورشدن جامعه شناسی از رویکردهای پوزیتیویستی و پیش فرض های قرن نوزدهمی در دهه های اخیر فضایی را برای بحث و گفتگوی موثر بین الهیات و جامعه شناسی فراهم کرده است. بااین حال، آنان معتقدند که این گفت وگو زمانی به ارتباطی خلاقانه تر میان این دو رشته خواهد انجامید که جامعه شناسان و متالهان توجه کافی به انسان به مثابه «حیوان متاله» داشته باشند و نقطه آغاز گفتگوهایشان را تلاش برای درکی از «حیوان خوداندیش باورمند» قرار دهند.
    کلیدواژگان: جامعه شناسی، الهیات، علم و دین، حیوان متاله، دادباوری