فهرست مطالب

نقد کتاب علوم اجتماعی - پیاپی 11 (پاییز 1395)

فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی
پیاپی 11 (پاییز 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/11/24
  • تعداد عناوین: 25
|
  • سخن سردبیر
  • نقد شفاهی
  • انتخاب آثار ترجمه بازار امروز نه اندیشمندانه است و نه مسئولانه / گفت و گوی فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی با دکتر فرهنگ ارشاد
    عاطفه نامداری* صفحه 5
    در مدرسه احمد نی ریز درس می خواند. پانزدهساله بود که به همراه مادرش، از نی ریز راهی شیراز شد. دو سال بعد به تهران رفت. در دبیرستان رشته ریاضی را انتخاب کرده بود و سال 1339 در همان رشته دیپلم گرفت. براساس برنامه ای که از پیش در ذهن داشت، به جای رفتن به دانشگاه، تدریس را انتخاب کرد. قصد داشت فاصله اش را با تهران کمتر کند؛ در آموزش و پرورش قزوین استخدام شد و کار آموزگاری را آغاز کرد. هم زمان با شروع تدریس در مدرسه، برای شرکت در کنکور هم درس می خواند تا این که در سال 1344 در کنکور دانشکده حقوق، رشته علوم سیاسی قبول شد و در کنکور دانشکده علوم پایه، در رشته فیزیک پذیرفته شد. او رشته علوم سیاسی را انتخاب کرد. در همان دوره بود که با رشته جامعه شناسی و علوم اجتماعی آشنا شد. این طور که خودش می گوید بعد از گذراندن درس های جامعه شناسی عمومی، به این رشته علاقه مند شد و راهش را برای ادامه زندگی علمی اش مشخص کرد: «نه تنها به جامعه شناسی علاقه مند شدم، بلکه روزبه روز احساس کردم که من مرد سیاست نیستم و شاید در جامعه شناسی بیشتر بتوانم گمشده خودم را پیدا کنم.»
    در سال 1347، «نقش آیت آ... طباطبایی در انقلاب مشروطیت» را برای موضوع پایان نامه دوره کارشناسی اش انتخاب کرد. با این حال به خاطر محدودیت انتخاب های تحصیلات تکمیلی، برای دوره کارشناسی ارشد هم در رشته مدیریت و علوم تربیتی درس خواند. به صورت حق التدریس در مراکز آموزش عالی به تدریس درس جامعه شناسی پرداخت و در سال 1350 ناچار به استعفا از آموزش و پرورش شد. پس از آن به عنوان کارشناس آموزش در وزارت کار مشغول شد. سال 1354 راهی انگلیس شد: «رفتن به اروپا خیلی سخت نبود. من بدون پذیرش به انگلیس رفتم و برای دریافت پذیرش به دانشگاه های آکسفورد، کمبریج و لندن و چند شهر دیگر مراجعه کردم.» او تحصیل در مقطع دکتری برای رشته جامعه شناسی را در دانشگاه لندن ادامه داد. به سرعت درسش را به پایان رساند چراکه همسرش در تهران چشم انتظار بود و او هم به عنوان نیروی استخدام شده در وزارت کار، با مرخصی برای تحصیل به انگلستان رفته بود. او در ابتدای سال 1357 به ایران بازگشت و در تابستان سال 1357 خود را به دانشگاه اهواز منتقل کرد.
    دکتر فرهنگ ارشاد، اکنون استاد بازنشسته جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز است. او حالا عضو انجمن جامعه شناسی ایران، عضو انجمن جامعه شناسی انگلیس، عضو انجمن بین المللی جامعه شناسی و عضو انجمن مطالعات مسائل خاورمیانه است و سردبیری مجله تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران را نیز بر عهده دارد. مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند و پیامدهای فرهنگی آن، مهاجرت، شهرنشینی و توسعه، کار در غربت، نظریه بنیادی جامعه شناسی و نظریه پردازی انقلاب ها برخی از آثار دکتر فرهنگ ارشاد است. کتاب نظریه های بنیادی جامعه شناختی با ترجمه او در نهمین دوره کتاب سال دانشگاهی در سال 1378 کتاب شایسته تقدیر شناخته شد.
  • حمید احمدی، محمد تقی راشد محصل، کاوه بیات صفحه 19
    هویت ملی و قومی، مقوله ای تاریخی اجتماعی است که در سیر حوادث تاریخی در متن جامعه پدیدار می شود، رشد می کند، دگرگون می شود و معانی گوناگون و متفاوتی پیدا می کند. از این رو از عوامل گوناگونی که برای تعریف قوم و ملت، قومیت و ملیت و هویت قومی و ملی درنظر آمده، همچون نژاد و سرزمین، دولت و تابعیت، زبان و سنت مشترک فرهنگی و ریشه های تاریخی، دین و ارزش های اجتماعی، اقتصاد و روابط تولید، هیچ کدام یا هیچ مجموعه مشخصی از آن ها را نمی توان ملاکی عام برای تعریف و تمییز قوم و ملت و هویت قومی و ملی دانست. هویت قومی و ملی امری طبیعی و ثابت نیست که پایه های مشخص و تغییرناپذیر داشته باشد، بلکه پدیداری است که گذشته از عناصر عینی و آفاقی، ریشه در تجربه های مشترک و خاطرات و تصورات جمعی مردم دارد؛ در دوره تاریخی معینی ابداع می شود، خاطرات تاریخی در ارتباط با آن شکل می گیرد و خاطرات فراموش شده در آن احیا می شود، قباله تاریخی برایش ثبت می شود و در سالگردها و سال روزها به حیاتش ادامه می دهد.
    کتاب هویت ایرانی: از دوران باستان تا پایان پهلوی تحول تاریخی هویت ایرانی اثر احمد اشرف[i] در دوران پیش از اسلام را شامل می شود و سده های میانه اسلامی تا دوران صفویه، پیدایش هویت «شیعی ایرانی» در دوره صفوی و سرانجام پیدایش تطور و هویت ملی ایرانی در قرن های نوزدهم و بیستم را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد
    کتاب در هشت فصل با این عناوین عرضه شده است: «مفاهیم و نظریه ها: هویت ایرانی به سه روایت»، «شکل گیری ایده ایران و هویت ایرانی در ایران باستان»، «تاریخ ایده ایران: هویت ایرانی در دوره هخامنشی و اشکانی (پارتی)»، «هویت تاریخی و فرهنگی ایران در دوره اسلامی»، «هویت ایرانی در دوره فرمانروایی ترکان»، «دوران صفوی: عصر دین و وطن»، «هویت ایرانی در قرن نوزدهم و بیستم میلادی» و «پیدایش ناسیونالیسم دولتی در دوران پهلوی». هویت ایرانی دو مقاله دیگر نیز از: گراردو نیولی و شاپور شهبازی در خود دارد که در آن به بررسی دیدگاه های مربوط به هویت قومی و ملی ایران پرداخته شده است.
    در این کتاب پس از بررسی فشرده دیدگاه های مربوط به هویت قومی و ملی، که بازسازی هویت ایرانی را در دوران ما شکل داده و به تصویر کشیده اند، تحول تاریخی هویت ایرانی در دوران پیش از اسلام، سده های میانه اسلامی تا دوران صفویه، پیدایش هویت «شیعی ایرانی» در دوره صفوی و سرانجام پیدایش تطور و هویت ملی ایرانی در قرن های نوزدهم و بیستم میلادی بررسی و تحلیل شده است.
    در نتیجه گیری کتاب با اشاره به شکل گیری اندیشه ناسیونالیسم آمده است: «ایران برخلاف بسیاری از کشورهای نوپدید خاورمیانه و سایر نقاط جهان، در گذار از دوران سیاسی سنتی به دوره سیاسی مدرن، یعنی دوره شکل گیری اندیشه ناسیونالیسم و هویت ملی، با چالش عمده ای روبه رو نشد. اندیشمندان و نخبگان سیاسی ایران نیز با تکیه بر روایت های تکامل یافته هویت تاریخی، فرهنگی و سیاسی قرون گذشته، گفتمان هویت ملی مدرن و ناسیونالیسم ایرانی را بر مبنای سنت های هویتی پیشامدرن خود استوار ساختند.»
    این کتاب در سلسله نشست های سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب با حضور مترجم و صاحب نظران، مورد نقد و بررسی قرار گرفت که ازنظر می گذرد.
    احمد اشرف مولف کتاب حاضر یکی از سرویراستاران و پژوهشگران ارشد دانشنامه بین المللی ایرانیکا در دانشگاه کلمبیاست؛ که به موضوع هویت ایرانی در قالب یکی از مدخل های این دانشنامه پرداخته است و کتاب هویت ایرانی: از دوران باستان تا پایان پهلوی مجموعه چهار مقاله ای است که پیش از این و در سال 2007 در این دانشنامه منتشر شده بود و به همت دکتر «حمید احمدی» ترجمه شده و با افزودن دو مقاله از گراردو نیولی و شاپور شهبازی و توضیحات تکمیلی احمد اشرف در قالب کتاب پیش رو تدوین و منتشر شده است.
  • نقد تالیف
  • شعبان علی بهرام پور* صفحه 25
    کتاب امر روزمره در جامعه پساانقلابی روایت نویسنده آن عباس کاظمی است از تجربه زندگی اش طی سال های پس از انقلاب اسلامی تاکنون. نویسنده در این کتاب می کوشد تغییر و تحولات نزدیک به چهار دهه پس از انقلاب اسلامی را در عرصه های مختلفی ازجمله پوشاک، فراغت، آداب مذهبی، شیوه سخن گفتن، شکل آرزو ها و امیال مردم نشان دهد. کاظمی در این کتاب به طور عمده سطوح خرد و جزئی و پیش پاافتاده زندگی روزمره را به تصویر می کشد؛ نیز، زندگی روزمره در جامعه پس از انقلاب از دوره جنگ تحمیلی گرفته تا سازندگی و پس از آن، به ویژه جامعه مصرفی دو دهه اخیر، تغییر در حوزه های اجتماعی و فرهنگی و تا حدود زیادی تغییر از جامعه ایدئولوژیک به جامعه عرفی را روایت می کند. شیء شدن زندگی اجتماعی در ایران پس از انقلاب با ظرافت خاصی به وسیله نویسنده در کتاب به تصویر کشیده شده است.
    کلیدواژگان: انقلاب اسلامی ایران، جامعه پسا انقلابی، امر روزمره، زندگی روزمره، زندگی اجتماعی، اشیاء، ایدئولوژی، جامعه انقلابی، روابط انسانی، روایت نسلی، دوران جنگ
  • فروغ خیبری صفحه 37
    کتاب صدای زمانه، سیری از هویت زن در صدسال اخیر را با تحلیل جامعه شناسانه نقش زنان در رمان های فارسی ترسیم می کند و در این راه، مشکلات گوناگون زنان و نحوه برخورد آنان با خانواده، جامعه و محیط بیرون از خانه را در موقعیت های مختلف تاریخی بررسی می کند. بر همین اساس، ده رمان فارسی با محوریت نقش زنان انتخاب شده و در راستای هدف کتاب شخصیت یا شخصیت های زن کتاب تحلیل شده اند. علت انتخاب رمان، آزادی این گونه ادبی نسبت به سایر گونه ها و پررنگ شدن نقش زن در آن است. دگرگونی ساختار اجتماعی در سال های پس از انقلاب، تاثیر زیادی بر موقعیت زنان در جامعه گذاشت و نمود آن در رمان های مورد بررسی در این کتاب تحلیل شده است.
    کلیدواژگان: زنان، رمان فارسی، جامعه شناسی، انقلاب اسلامی
  • کیما انصاری صفحه 53
    این مقاله با هدف معرفی کتاب نقد ادبی و مطالعات فرهنگی، قرائتی نقادانه از آگهی های تجاری در تلویزیون ایران نوشته حسین پاینده به رشته تحریر درآمده است. در ابتدای بحث مولف کتاب به صورت خلاصه معرفی شده؛ سپس رویکرد نویسنده در نگارش کتاب و انجام پژوهش با توجه به مطالب کتاب شرح داده شده است. تزهای اصلی کتاب که عبارت اند از: «ماهیت فرهنگی آگهی های تجاری» و «کاربرد نقد ادبی در تحلیل آگهی های تجاری» شرح داده و اهداف کتاب و سوالاتی را که در صدد پاسخ گفتن به آن است، بیان شده است. در نهایت نتیجه گیری شده که نویسنده در اثبات برنهاد اول خود موفق بوده اما در مورد برنهاد دوم چندان موفق عمل نکرده است. همچنین نویسنده نتوانسته در برخی موارد نتیجه گیری های خود را بر تحلیل استوار کند.
    کلیدواژگان: آگهی تجاری، نقد ادبی، فرهنگ، تلویزیون
  • نیما اکبری صفحه 65
    کتاب سرمایه اجتماعی در ایران، به مفهوم سرمایه اجتماعی می پردازد و وضعیت آن را در جامعه ایران بررسی می کند و تلاش می کند تا از منظری راهبردی به این موضوع نگاه کند و راهکارهای بهبود سرمایه ی اجتماعی در ایران را نشان دهد. سرمایه اجتماعی نوعی سرمایه غیراقتصادی است که در روابط اجتماعی و شبکه های اجتماعی، در اثر تعامل میان افراد تولید می گردد. مولف در مقدمه کتاب، هدف پژوهش خود را توجه راهبردی به موضوع سرمایه اجتماعی در ایران معرفی کرده است. نویسنده برای بررسی سرمایه اجتماعی در ایران به فراتحلیل مطالعات انجام یافته در این زمینه می پردازد و از روش کیفی بهره می گیرد.
    کلیدواژگان: سرمایه اجتماعی، مفهوم شناسی، فراتحلیل، رویکرد هم افزایی، راهبرد
  • مهدخت قربانی صفحه 75
    روش تحقیق در علوم اجتماعی با تاکید بر نظریه بر پایه نوشته مقصود فراستخواه، اولین کتاب تالیفی در حوزه روش تحقیق گراندد تئوری در پژوهش های علوم اجتماعی است. مقصود فراستخواه این کتاب را در هشت فصل تنظیم کرده و به ارائه بحث های مبنایی درباره پژوهش کیفی، انواع تحقیقات کیفی، رویکردهای پنج گانه گراندد تئوری، تحلیل داده ها و اعتباریابی این روش پرداخته است. نویسنده در پیشگفتار کتاب اشاره می کند که کتاب، حاصل سلسله درس هایش درباه روش تحقیق «گراندد تئوری» است. فراستخواه در طول کتاب سعی دارد تا کتاب، راهنمایی باشد برای پیمودن مسیر روش گراندد تئوری؛ از آشنایی پایه با مفاهیم بنیادی این روش تا رسیدن به عینیت و حساسیت در پژوهش و مبارزه با این باور غلط که گراندد تئوری، روشی است برای ورود به میدان مطالعه با ذهنی خالی. این کتاب علاوه بر توضیحاتی مبنی بر نحوه انجام گراندد تئوری، مشتمل بر توضیحاتی در خصوص انواع روش تحقیق کیفی و تمایزاتش با روش تحقیق کمی است.
    کلیدواژگان: گراندد تئوری، نظریه برپایه، کدگذاری، اعتباریابی، حساسیت نظری
  • پیمان جلیل پور صفحه 85
    مردم شناسی قادر است که عمده ترین و پوشیده ترین مسائل مردم را به طور روشن و شفاف، تبیین و تحلیل کرده و با کاوش در باریک ترین زوایای زندگی روزمره مردم، واضح ترین تحلیل را برای برون رفت از پیچیدگی های بغرنج اجتماعی، ارائه کند. در علم مردم شناسی نیز مانند تمام علوم دیگر، پژوهش از مراجعه به کتاب شناسی های نوشته شده آغاز می شود. بنابراین لازم است که ابتدا این کتاب شناسی ها شناخته شود (کرباسی، 1394: 12).
    از کتاب شناسی تعاریف بسیاری شده است، اما یک تعریف واحد که مناسب همه جنبه های آن باشد وجود ندارد. کتاب شناسی عبارتست از فهرست کتاب ها و دیگر مواد خواندنی (سلطانی و راستین، 1381: 345). گذشته از این، به نظر اکثر مردم، کتاب شناسی «فهرستی از کتاب ها»ست (کتس1391: 70). دو رکن مهم کتاب شناسی عبارت است از اطلاعات و نظم. هر کتاب شناسی ای باید شامل اطلاعاتی کامل و درست باشد و آن اطلاعات نیز برخوردار از نظم منطقی (اسفندیاری، 1390: 7).
    هیچ کتابخانه ای نمی تواند بدون ابزارهای کتاب شناختی از قبیل کتاب شناسی ها، خدمات کافی ارائه نماید.
    کتاب شناسی ها به استفاده از کتاب ها و دیگر مواد کمک می کنند و به این ترتیب کاربرد سودمند دانش را ارتقا می دهند. بنابراین کتاب شناسی ها مواد پایه در هر مجموعه مرجع را تشکیل می دهند. علاوه بر این، هدف اساسی یک کتاب شناسی، کمک به استفاده کننده در تشخیص، وجود یا شناسایی یک کتاب یا هر ماده دیگر است که ممکن است مورد توجه شخص باشد. به تعبیر بهتر، وظیفه اصلی کتاب شناسی ثبت پیشینه های دانش بشری است (بیگدلی، 1386: 83-84).
    کتاب شناسی ها را از نظر دامنه موضوعی به دو گروه عمومی و اختصاصی تقسیم می کنند. کتاب شناسی های اختصاصی به سه دسته به صورت زیر تقسیم بندی شده اند: 1. کتاب شناسی های موضوعی، 2. کتاب شناسی های سازمانی، و 3. کتاب شناسی هایی که آثار یک فرد و آثاری را که درباره وی منتشر شده اند را دربرمی گیرد (مرادی، 1384: 51- 52). کتاب شناسی مردم شناسی نیز جزء کتاب شناسی های موضوعی است که در این فرصت، مورد نقد علمی قرارمی گیرد.
  • نرگس آذری صفحه 91
    کتاب مورد بررسی پژوهشی جدی، عمیق و تاثیرگذار تاریخی در حوزه جامعه شناسی دینی است.که مسئله اجتماعیشدن مذهب شیعه را تبارشناسی می کند و آن را در دو لحظه تاریخی انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی مورد موشکافی دقیق قرارمی دهد.
    ساختار این مقاله بدین صورت است که ابتدا مرور کلی بر بخش های مختلف و روند شکل گیری طرح نظری کتاب صورت می گیرد؛ بدین ترتیب که سه فصل اول کتاب به عنوان مقدمه و نیز بررسی اجمالی تاریخ پیدایش و تحول مذهب شیعه در بدو ظهور و در نسبت با قدرت حاکمه اختصاص می یابد، فصل های بعدی ورود به بحث اصلی و دوره تاریخی موردنظر است و در فرجام سخن، ایده های نظری مورد بررسی قرار گرفته، پرسش هایی رو به آینده پاسخ داده شده و طرحی برای پژوهش های آینده در این زمینه ارائه می شود. بخش آخر این مقاله به نقد و تحلیل کتاب می پردازد؛ دو نقد اصلی به کلیت کتاب وارد است؛ یکم، نوعی جبر تاریخی در کلیت مباحث و پرسش اصلی کتاب حاکم است که تاریخ را به مثابه روندی معلوم و از پیش تعیین شده درنظر می گیرد؛ روندی که پرسش اصلی از جابه جایی آن شکل می گیرد و دوم؛ روش مورد استفاده در پژوهش صورت گرفته، روش تحلیل متون عنوان می شود که در درون نظریه جامعه شناسی دینی به عنوان نوعی رویکرد و شیوه روش شناختی تعریف می شود؛ درحالی که با خواندن متن، روش را یک سره تحلیل تاریخی و مرتبط با جامعه شناسی تاریخی می یابیم.
    در نهایت کتاب به عنوان روایتی تازه و کم نظیر در متون جامعه شناسی ایرانی معرفی می شود که پرسشی از درون برای شناخت وضعیت کنونی جامعه ایرانی را مطرح ساخته و آن را در روندی تاریخی می پروراند؛ همچنین دارای نثری جذاب و ساده برای خواندن تاریخ معاصر ایران است. روانی و روایی متن برای خواننده ناآشنا با جامعه شناسی، جذابیتی مدام تا به پایان رسانیدن کتابی به همراه دارد که اساسا مخاطب خاصی برای آن درنظر گرفته نشده است و این ویژگی، خواندن کتاب و فهم تاریخ و جامعه شناسی از خلال آن را به لذتی برای همه خوانندگان بدل می کند.
    کلیدواژگان: نقد کتاب، جابه جایی دو انقلاب، چرخش های امر دینی در جامعه ایرانی، جامعه شناسی دینی، انقلاب مشروطه، انقلاب اسلامی ایران، صورت بندی مذهبی جامعه ایرانی
  • نقد ترجمه
  • محمد دادگران صفحه 105
    کتاب پیش روی مجموعهمقالاتی است که می تواند تصویری از گستردگی نظریه انتقادی از جنبش ها و رویکردهای بنیادین مکاتب گوناگون فرهنگ از آغاز تا عصر حاضر را مورد کندوکاوقرار دهد. این نوشتار در دو بخش فراهم آمده است؛ بخش نخست دربرگیرنده ده مقاله و بخش دوم دربرگیرنده نام ها و اصطلاحاتی است که به قول نویسندگان در پیوندی تنگاتنگ با تعاریف و مفاهیم کلیدی ارائه شده در بخش اول قرار دارد و بیشتر به منظور تسهیل ارجاعات رفت وبرگشتی و ارائه تصویری جامع از نظریه انتقادی به کار رفته است.
    کلیدواژگان: نظریه انتقادی، ساختارگرایی، مارکسیسم، واسازی، فمینیسم، پساساختارگرایی، پسامدرنیسم
  • ابوالفضل مرشدی صفحه 121
    والرشتاین یکی از برجسته ترین و تاثیرگذارترین نظریه پردازان اجتماعی است که از سال 1974، یعنی سال انتشار نخستین جلد از کتاب بااهمیت نظام جهانی مدرن، تاکنون کوشیده است برای بازسازی طرح کارل مارکس در تبیین نظام جهانی و آینده آن طرح نظری گسترده ای را پیش ببرد. وی یکی از مولفه های اساسی این طرح را بازاندیشی در علوم اجتماعی مدرن می داند، زیرا معتقد است بنیان های این علوم همزمان با بسط و گسترش نظام سرمایه داری در قرن نوزدهم فراهم شده و از این رو این علوم سرشار از «اسطوره های سازماندهی کننده» قرن نوزدهمی اند که در حال حاضر گمراه کننده و مانع عمده در تحلیل کارآمد جهان اجتماعی هستند. یکی از کتاب های مهمی که وی به قصد بازاندیشی این علوم نوشته، کتاب علوم اجتماعی نیندیشیدنی است که در این نوشتار معرفی شده است. در این مقاله ضمن معرفی اجمالی والرشتاین و طرح نظری وی برای تحلیل نظام جهانی سرمایه داری، ایده های اصلی فصول مختلف کتاب مرور می شود. سپس مبانی نظری ای که والرشتاین با بهره گیری از آن ها بر ضرورت بازسازی علوم اجتماعی پافشاری می کند، معرفی شده و راهکارهای وی برای تحقق این بازسازی ارائه می شود. در پایان توضیح داده می شود که این کتاب برای خواننده ایرانی چه اهمیتی دارد و چگونه می توان از آن بهره برد.
    کلیدواژگان: علوم اجتماعی، نظام جهانی سرمایه داری، تحلیل نظام جهانی، توسعه، زمان، فضا، مارکس، برودل
  • اسماعیل قدیمی صفحه 135
    کتاب پرس وجو درباره شیوه های هستی با زیرعنوان مردم شناسی مدرن ها که نسخه انگلیسی آن را انتشارات هاروارد در سال 2013 به چاپ رسانده است، نوشته برونو لاتور و ترجمه انگلیسی کاترین پورتراست. ترجمه فارسی این کتاب را رویا منجم انجام داده و نشر علم آن را در 616 صفحه، 3 بخش و 16 فصل، به قیمت 45 هزارتومان در سال 1394 به چاپ رسانده است؛ که با عنوان و زیرعنوان انگلیسی و با عنوان اصلی و زیرعنوان فرانسوی منتشر شده است.
    جستجوی شیوه های درک، تحلیل و تفسیر هستی از سوی برونو لاتور و همکارانش که با پشتیبانی مالی اتحادیه اروپا صورت گرفته، تلاشی فلسفی است تا بنیاد تازه ای در فهم نظام اندیشه ای انسان معاصر بیابد و برای برخوردهای دیپلماتیک و مناسبات جهانی، قومی و زبانی، شیوه ها و مرزهای تحلیلی جدیدی را پیشنهاد کند.
    این کتاب مبانی فلسفی و تفکر مدرنیته، پسامدرنیته، مدرنیسم و پسامدرنیسم را تحلیل، نقد و پیشنهاد می کند که با رویکردی انتقادی، تفسیرهای نوینی درباره شیوه های درک و تحلیل هستی انسان و جهان ارائه شود و برای کاهش شکاف های ادراکی، ارتباطی و تفسیری ملت های جهان و حفظ محیط زیست تلاشی همگانی صورت گیرد.
    یکی از سوالات کلیدی کتاب این است که آیا مدرنیته و پسامدرنیته و پارادایم های غربی می توانند به عنوان مبانی اندیشه، درک و واکاوی هستی از سوی دیگر ملل جهان هم پذیرفته شوند. در این کتاب همچنین تلاش شده است تا شیوه های نوین و حتی بازتولیدشده ای از گذشته به خوانندگان معرفی شود.
    اصل این کتاب (و نه ترجمه حاضر) را می توان یک کتاب آکادمیک به شمار آورد که برای همه علاقه مندان به مقولات فلسفه، روابط بین الملل، ارتباطات بین الملل، سیاست، فرهنگ و جامعه شناسی مناسب به نظر می رسد.
    کتاب با تردید نسبت به نحله ها و مکاتب فکری و تحلیلی حاکم بر جهان، به ویژه نسبت به فرآیندها و روندهای زیستن افراد و اجتماعات، آغاز می شود و نویسنده نتیجه می گیرد که گفتگو و بازاندیشی و انتقاد بهترین ابزارهای درک جهان امروز هستند.
    کلیدواژگان: هستی شناسی، معرفت شناسی، پارادایم، مدرنیته، پسا مدرنیسم، انسان شناسی، نسبیت معرفتی، فلسفه وجودی
  • زهره تاجزاده صفحه 155
    میشل فوکو (1926- 1984) نیز ازجمله متفکران برجسته ای است که شیوه های او راه گشایی برای نقادی وضعیت فکری و فرهنگی معاصر پدید آورده است. مقاله پیش رو با تکیه بر کتاب مراقبت و تنبیه این نظریه پرداز برجسته سعی در نقد و بررسی افکار و اندیشه هایش دارد. در ابتدا با معرفی مختصری از فوکو آغاز و مباحث عنوان شده در این کتاب را به صورت خلاصه عنوان می کنیم و در انتها نیز آراء فوکو را نقد و بررسی خواهیم کرد که بیش از همه در این اثر برجسته شده است. باید توجه داشت که نگارنده همه تلاش خود را کرده است تا از مرور سطحی و مختصر اندیشه ها فراتر رفته و شناختی عمیق ایجاد کند، زیرا اندیشه فوکو را دارای چنان عمقی می داند که تنها از موضع انتقاد و تفسیر واکاوانه می توان بدان رسوخ کرد و از آن نهایت بهره را برد؛ و البته این اتفاق چیزی است که خود فوکو بسیار بدان اهمیت می داد. او علاقه ای نداشت که خوانندگانش برده وار آراء او را بپذیرند، بلکه برای فوکو بسیار اهمیت داشت که هر فرد با نگاه متفاوتی هر آن چه می تواند از افکار او درک کند و آن ها را مورد مداقه و بازاندیشی قرار دهد.
    کلیدواژگان: میشل فوکو، مراقبت و تنبیه، تولد زندان، قدرت، زندان، دانش، تنبیه، روح، جسم، مراسم تعذیب
  • حوریه حقیقی نیا صفحه 175
    کشورهای پسااستعماری جهان سوم به لحاظ تاریخی با دو چالش عمده مواجه شده اند: ارتقا توسعه اقتصادی و ایجاد دموکراسی پایدار.در مواجهه با جهانی شدن این چالش تا به امروز تداوم داشته است؛ در حالی که برخی کشورهای درحال توسعه سابقا مستعمره یک قدم تا جهانی شدن برداشته اند. اریک بود در کتاب دموکراسی، توسعه و دولت پدرسالار در عصر جهانی شدن به بررسی و مقایسه پدرسالاری در چندین کشور درحال توسعه پرداخته است. انتقاد سنتی لیبرال دموکراسی کشورهای توسعه یافته، این است که پدرسالاری بیش از حد به عنوان یک مانع در برابر توسعه اقتصادی و دموکراسی عمل می کند. نویسنده با یک مطالعه مقایسه ای بین فیلیپین، پرو، تایوان، شیلی، اکوادو، و اندونزی به نقد این موضوع می پردازد. هر مورد رابطه مشخصی با پدرسالاری دارد. در نتیجه نویسنده با نگاهی منحصر به فرد به طرح پرسش مفهوم پدرسالاری و اثر آن بر توسعه اقتصادی و توسعه جوامع دموکراتیک می پردازد. کتاب دموکراسی، توسعه و دولت پدرسالار در عصر جهانی شدن، کمک قابل توجهی در بحث انضباط در روابط بین الملل، اقتصاد، جامعه شناسی، مطالعات توسعه و مطالعات جهانی شدن ارائه می دهد.
    کلیدواژگان: دموکراسی، توسعه، دولت پدرسالار، عصر جهانی شدن
  • مریم نورایی نژاد صفحه 195
    مسائل جامعه شناسی، مجموعه دست نوشته ها، سخنرانی ها و گفتارهای شفاهی پی یر بوردیو است که در سال 1984 منتشر شده است. این مجموعه در بیست ویک گفتار، اغلب متنوع و بعضا مرتبط، از ویژگی های خاص جامعه شناسی به عنوان یک علم و همچنین از گره خوردن آن با منافع اجتماعی سخن گفته است. بوردیو در این کتاب، تفاوت علم جامعه شناسی با سایر علوم همچون فلسفه و زبان شناسی را در قابل فهم بودن آن برای عموم تشریح می کند و از «میدان» و ویژگی های آن به عنوان اصلی ترین و تعیین کننده ترین زمینه کنش اجتماعی یاد می کند.
    کلیدواژگان: جامعه شناسی، کنش، میدان، سیاست، فرهنگ
  • نقد دیروز
  • پروانه جوانمردی صفحه 211
    موضوع محوری در کتاب دام های اجتماعی و مسئله اعتماد، بررسی چرایی تفاوت سطوح سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی در کشورهای مختلف است و این که کدام دولت ها در ایجاد آن می توانند موفق باشند. اعتماد اجتماعی از بنیان های ثبات، امنیت، انسجام، همبستگی و پیشرفت کشورهاست و ضعف و قوت آن در جامعه می تواند به فروپاشی یا تعالی ملت دولت ها بینجامد. روثستاین(1954) در این کتاب با شیوه و رویکردی متفاوت با زتومکا (1944) در کتاب ارزشمند اعتماد، نظریه جامعه شناختی موضوع اعتماد و بی اعتمادی را مطرح می کند. هدف زتومکا ارائه تعریفی نظری و تبیینی تازه و چنان که خود می گوید، تفسیری نظام مند از مفهوم اعتماد است و این کار را با توجه به تحول پارادایمی که در نظریه های جامعه شناسی از توجه به ساختار و انگاره های سخت به فرهنگ و متغیر های نرم رخ داده است، به خوبی انجام می دهد. وی به دنبال تعیین جایگاه مولفه اعتماد در مناسبات اجتماعی از منظری نظری است. اما روثستاین در کتاب خود مفهوم اعتماد را در چارچوب برنامه عمل اجتماعی مورد کنکاش قرارمی دهد، بی آن که از بار نظری مباحثی که مطرح می کند، کاسته شود. این که بی اعتمادی چگونه در یک اجتماع جوانه می زند و گسترش پیدا می کند و اعتماد را با چه سازوکار و رویکردهایی می توان در جامعه بازتولید کرد. وی در مورد نکته اخیر، یعنی بازسازی اعتماد اجتماعی، دیدگاهی خاص و متفاوت ارائه می کند. در باور روثستاین (و به استناد یافته های پژوهشی اش)، سطح اعتماد اجتماعی مردم را نمی توان به فعالیت شان در انجمن و نهادهای داوطلبانه نسبت داد. به عبارت دیگر، فعال شدن مردم در نهادهای مدنی، اعتماد آن ها به دیگران را افزایش نمی دهد. وی می کوشد از طریق سروته کردن منطق علی، معمای سرمایه و اعتماد اجتماعی را حل کند: استدلال اصلی این است که اعتماد اجتماعی «از پایین» تولید نمی شود بلکه «از بالا» تولید می شود. دقیق تر این که، نوع خاصی از نهادهای سیاسی هستند که اعتماد تولید می کنند. نهادهای حکومتی و راهبردهایی که برابری سیاسی، حقوقی و اجتماعی تولید می کنند و بر اصول انصاف، صداقت و بی طرفی بنا شده اند، اعتماد به بار می آورند. مطالعات تجربی نشان می دهد کشورهایی که فساد اندک دارند همان هایی هستند که سطوح بالایی از اعتماد دارند.
    کلیدواژگان: اعتماد، سرمایه اجتماعی، دام اجتماعی
  • پژوهش در کتاب
  • جای خالی پژوهش های کیفی / گفتاری درباره کتاب راهنمای کدگذاری برای پژوهشگران کیفی با دکتر عبدالله گیویان
    عاطفه نامداری صفحه 221
    کتاب راهنمای کدگذاری برای پژوهشگران کیفی که جانی سالدانا آن را تالیف کرده و ویراست دوم آن در سال 2015 منتشر شده است، از سوی انتشارات علمی فرهنگی و با ترجمه دکتر عبدالله گیویان منتشر شد. این کتاب در 438 صفحه، در شش فصل، چهار ضمیمه و یک موخره به بازار کتاب ایران آمد. نویسنده کتاب، پروفسور جانی سالدانا، پیش تر کتاب هایی در زمینه روش شناسی از جمله پژوهش کیفی طولی و مبانی پژوهش کیفی را منتشر کرده است. مترجم این کتاب که از استادان حوزه روش شناسی است درباره ضرورت ترجمه این کتاب، معتقد است: «روش های تحقیق کیفی به شکل ناقص و ابتری در ایران معرفی شده است. هنگامی که کارهای موسوم به کارهای کیفی را می بینیم، متوجه می شویم که گرفتار اشکال و مسئله هستند.» به گفته گیویان این کتاب با تمرکز بر حوزه ای خاص و ضروری از کاربرد روش های کیفی، یعنی تجزیه و تحلیل نظام مند داده ها و استفاده از مثال های متفاوت، کاربرد این روش ها را در مطالعات متنوع به رخ می کشاند. فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی با دکتر عبدالله گیویان به گفتگو نشسته است تا در کنار معرفی این کتاب، وضعیت پژوهش های کیفی علوم انسانی را از نگاهی دیگر به نقد بگذارد.
  • واکاوی
  • شایسته خواندن
  • چکیده و فهرست انگلیسی
  • ترجمه: عبدالمجید اسکندری صفحه 4
|
  • Atefeh Namdari Page 5
    Introduction
    He used to s tudy at Neyriz School. He was fifteen years old when along with his mother, he moved from Neyriz to Shiraz. Two years later, he went to Tehran. In high school, he chose the field of mathematics and in 1960; he got his diploma in the same field. Based on a plan which he had in mind, ins tead of going to university, he chose to tech. He intended to shorten the dis tance with Tehran. He was employed in the Department of Education of Qazvin and s tarted teaching career. Concurrent teaching in the school, he was also s tudying for Entrance Comparative Examination of Universities. In 1965, he was admitted in the entrance exam of Faculty of Law and Political Sciences in the field of Political Sciences. He was also admitted in the entrance exam of the Faculty of Basic Sciences in the field of physics. He chose the field of political sciences. In the same period, he got familiar with the field of sociology and social sciences. As he himself s tates, after passing the course of General Sociology, he was interes ted in that field and specified his route for the continuation of his academic life:” I was not only interes ted in sociology but also day by day, I felt that I am not the man of politics and perhaps in sociology, I can find my own los t” In 1968, he selected the topic of “The role of Ayatolah Tabatabea in the Cons titution Movement “for his Mas ter’s thesis. However, due to the res trictions of the selections of pos t graduate s tudies, he was also s tudying in the field of Management and Educational Sciences as well. He began teaching sociology courses in the centers of higher educations in form of hourly paid service. In 1971, he was forced to resign from Department of Education. After that as the Expert of Education s tarted working in the Minis try of Labor. In 1975, he moved to England. “Going to the Europe was not very hard. I went UK without admission and for receiving admission, I referred to universities of Oxford, Cambridge and London and some other cities”. He pursued s tudying at Ph.D. level on sociology in University of London. He completed his s tudies fas t, because his wife was expecting him in Tehran and he had gone to s tudy in UK with a short leave as a employed s taff of the Minis try of Labor. In the beginning of 1978, he returned to Iran and in the summer of 1978, he transferred himself to the University of Ahwaz. Dr. Farhang Ershad is a retired professor of sociology from Shahid Chamran University of Ahwaz. He is now a member of Iranian Sociology Association, UK Sociology Association, International Association of Sociology, and Association of Middle Eas t S tudies. He also undertakes the editorship of specialized journal of Iranian Sociology Association too. Iranian his torical migration into India and its cultural consequences, Migration, Citizenship and development, work in abroad, Fundamental theory of sociology and theorizing of revolutions are some of the works by Dr. Farhang Ershad. The book of Fundamental theories of sociology translated by him was recognized as a worth appreciating book in the Ninth Series of the Academic Book of the Year in 1999.
  • Dr. Shaban Ali Bahrampour* Page 25
    The book of A routine issue in the war-st ricken and post -revolutionary society is the narration of its author, Abbas Kazemi of his life experience during the years after Islamic Revolution up to the present. In this book, the author tries to shows the change and alterations of about four decades after the Islamic Revolution in different scenes such as cloth, leisure time, religious rites, method of speech, shape of dreams and desires of people. In this book, Kazemi basically portray the micro, trivial and ordinary levels of daily life. He also narrates the daily life in the pos t-revolution society from the period of the imposed war up to cons truction period and after that in particular the consuming society of the recent two decades and change in the social and cultural domains and to a great extent, a change from an ideological society into a secular society. The objectifying of social life in pos t-revolution Iran has been imagined in this book in a specific delicacy by the author.
    Keywords: Iranian Islamic Revolution, Pos t, Revolution Society, Daily Issue, Daily Life, Social Life, Objects, Ideology, Revolutionary Society, Human Relations, Generation Narration, War Periods
  • Dr. Gholamreza Latifi* Page 237

    The discussion of social capital is one of the new topics which have been put forth in the domain of human sciences in recent years. The concept of social capital is related to the twentieth century but before that, sociologis ts have dealt with the subject of social capital indirectly or within the framework of other concepts. In particular, this topic was mos tly put forth in the domain of urban s tudies for the firs t time in the domain of urbanization in 1961 by Ms. Jane Jacobs in USA. The root of the subject of social capital had been put forth earlier in the works of Marx. In fact, Marx initially had dealt with the subject of material capital and gradually he had arrived into the domain of cultural capital and also the social capital. In fact, Marx had a basic emphasize on the subject of solidarity by force and necessity. He had put forth the class conflict in two layers of upper hand and lower hand (capitalis t and worker) meaning that the negative and critical conditions encourage individuals to misuse the collective potential energy and resort to support each other and using the collective potentials. The concept of social capital is also researchable in the works of Georg Simmel in the article of Megacity and Mental Life which has talked about the concept of transaction. Also the concept of social capital is put forth in the works of Emil Durkheim, Talcott Parsons in the light of the concept of value. In the works of Max Weber, it has been put forth within the framework of trus t. But the concept of social capital in the recent period , i.e. after 60’s and 70’s onward has been put forth again by James Kelman in 1966 , by Ben Fine in 1980 , by William Good in 1981 and recently by Francis Fukuyama in the book of the End of the His tory in 1990. From the sociological dimension, Pierre Bourdieu has detached three types of capital and speaks about social capital, economic capital and cultural capital. In fact, Bourdieu considers the social capital as a form of capital which pays attention to the communications and contributions of the members of an organization and can be a tool to reach economic capitals along with cultural capital.