فصلنامه نقد کتاب اطلاع رسانی و ارتباطات
پیاپی 1-2 (بهار و تابستان 1393)

فهرستگان مجازی ماهیتی متفاوت از فهرستگان دارد و امکان برقراری ارتباط میان فهرست های پیوسته مجزا را با استفاده از استاندارد زد 50/39 فراهم می کند. فهرستگان معمولا دارای پایگاه داده مستقلی است که داده های کتابشناختی کتابخانه ها مختلف را در آن ذخیره و قابل بازیابی می کند. نوشتار حاضر به نقد کتاب فهرستگان مجازی، نگارش افشین موسوی چلک، نادیا حاجی عزیزی و سیمین حداد عراقی می پردازد. کتابی که به صورت مشخص به حوزه موضوعی فهرستگان های مجازی پرداخته است. موسوی چلک، افشین، نادیا حاجی عزیزی و سیمین حداد عراقی. فهرستگان مجازی. 144صفحه. تهران: نشر کتابدار، 1392.

این کتاب نخستین عنوان از مجموعه کتاب های «استانداردها و رهنمودها» است که تدوین و انتشار آن ها در اداره کل پژوهش و نوآوری نهاد کتابخانه های عمومی کشور طرح ریزی شده و به اجرا درآمده است و ترجمه ای است از استاندارد ایزو 11620. توضیحات کلی درباره شاخص های عملکرد و ویژگی های آن ها، فهرست شاخص های عملکرد برای کتابخانه ها به عنوان پیوست الف و فهرست توصیفات مربوط به شاخص های عملکرد در قالب پیوست ب که توضیحات کامل تر درباره شاخص های عملکرد را در بر دارد، بخش های اصلی کتاب را تشکیل می دهند. ویرایش قبلی این استاندارد که مربوط به سال 1998 است، پیش از این به عنوان پیوست شماره 10 کتاب استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران ترجمه و انتشار یافته بود و ترجمه حاضر از روی ویرایش 2008 استاندارد صورت گرفته است. در کتاب جمعا 45 شاخص معرفی شده است که می توانند در کتابخانه ها استفاده شوند. مشکلاتی در ترجمه این استاندارد وجود دارد که کاربران باید به آن ها توجه داشته باشند. نمونه هایی از اشکال های ترجمه در این مقاله اشاره شده است. شاخص های عملکرد کتابخانه ها: BS ISO 11620: 2008. ترجمه علی حسین قاسمی؛ تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر. 1392. 188 ص. شابک: 9786007150283

ادبیات کودک و نوجوان مقوله جدیدی است که در سال های اخیر به دلایلی چون افزایش توجه به کودک از یک سو و تاسیس مراکز دانشگاهی و مراکز فرهنگی در جامعه و تولید و انتشار روزافزون آثار کودکان و نوجوانان ازسوی دیگر، توجه پژوهشگران و مترجمان علاقه مند به ادبیات کودک را به خلق آثار تئوری یا مرجع جلب کرده است. اثر حاضر مرجعی با دو رویکرد دایره المعارف وکتابشناسی است که در بخش نخست تعریفی از مفاهیم ادبیات کودک و انواع آن و پدیدآورندگان و خادمان این عرصه ارائه شده و در بخش دیگر کتابشناسی آثار مناسب در اختیار خواننده قرارگرفته است، که برخی از ویژگی های یک مرجع که صحت ودرستی متن، روزآمد بودن و شفاف و روشن بودن دامنه و گستره اثر است، در آن رعایت نشده است زیرا با توجه به حجم و اطلاعات، متن جنبه دایره المعارف ادبیات کودک را ندارد و تنها در حد اطلاعات عمومی ساده باقی می ماند و هم به دلیل روزآمد نبودن، یک کتابشناسی کاربردی محسوب می شود؛ با این وجود برخی ازاطلاعات آن می تواند مفید باشد. محمودی، صوفیا (1392). ادبستان: فرهنگ ادبیات کودک ونوجوان. ویراستار محمدرضا جعفری. تهران: فرهنگ نشر نو. 594 ص. شابک:5-55-7443-964-978.

تعیین میزان نقش و سهم نویسنده در نگارش، از مباحث کلیدی در نگارش یک اثر است. این نوشته بر آن است تا از زوایای مختلف به تحلیل محتوای کتاب تالیفی «مدیریت ارتباطات برای کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی» بپردازد و با استفاده از روش تحلیل محتوا، سهم مشارکت نویسندگان اثر را در تالیف آن مشخص کند. به همین منظور، پس از توصیف وضعیت کلی کتاب، مولفان آن معرفی می شوند و در پایان، کتاب ازنظر ساختاری و محتوایی و میزان سهم مشارکت مولفان در تالیف اثر، تجزیه وتحلیل می گردد. نتایج این بررسی نشان می دهد که بیش از 97 درصد محتوای کتاب را پاراگراف های متوالی برگرفته از آثار نویسندگان دیگر تشکیل می دهد؛ بنابراین سهم مشارکت نویسندگان کتاب در تالیف آن تقریبا 2.5 درصد است که در همین مقدار نیز مطلب جدیدی دیده نمی شود؛ به عبارت دیگر، بیشتر مباحث کتاب، تکراری و عاری از نوآوری است. امرایی، مرتضی و اشرفی ریزی، حسن و پاپی، احمد با همکاری سوسن بهرامی و راحله سموعی. مدیریت ارتباطات برای کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی. تهران: چاپار، 1392. 180 ص. شابک: 9786002760234

کتابشناسی ها، یکی از منابع مهم مرجع و حاوی اطلاعات کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها و دیگر منابع اطلاعاتی است. با توجه به حجم روزافزون انتشار منابع اطلاعاتی، انجام پژوهش بدون کتابشناسی ها (چاپی و الکترونیکی) عملا امکان پذیر نیست. «کتاب شناسی منطق و تاریخ منطق»، کتاب مورد نقد، به معرفی 2518 کتاب و مقاله از کتابخانه های مختلف پرداخته است. این کتاب شناسی، اولین کتاب از مجموعه کتاب شناسی های علوم عقلی اسلامی مرکز پژوهشی دائره المعارف علوم عقلی اسلامی است که تا امروز حدود پنجاه هزار کتاب و مقاله را معرفی کرده اند. مقاله حاضر با هدف معرفی کتابشناسی منطق و تاریخ منطق، معرفی مرکز تهیه کننده آن، و ویژگی های مثبت و کاستی های اثر تدوین شده است. کتابشناسی منطق و تاریخ منطق. تهیه و تدوین مرکز پژوهشی دائره المعارف علوم عقلی اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1392. 704صفحه. شابک 3-820-411-964-978

مقاله حاضر با هدف بررسی و نقد کتاب وب سنجی 2.0 نگارش یافته است. تحلیل وب2.0 زیر مجموعه ای از مطالعات وب سنجی است، و عبارت است از سنجش، جمع آوری، تحلیل و گزارش داده های و بی به منظور درک و بهینه سازی استفاده از وب. در این کتاب نویسنده تلاش کرده تا به تصمیم گیری افرادی که قصد دارند در محیط وب بازاریابی انجام دهند، کمک نماید و همچنین افرادی که به بحث طراحی وب سایت، علاقه مند هستند و تلاش می کنند افراد بیشتری از وب سایت آنها بازدید کند و مدت زمان نسبتا بیشتری در وب سایت آنها سپری کنند یاری رسانند. در واقع، هدف اصلی کتاب، مشتری مداری است و توجه به اهداف اقتصادی وب سایت ها مدنظر است. کتاب حاضر هر چند کاستی هایی دارد ولی به موضوع جدیدی پرداخته است و بخش زیادی از اطلاعات ارائه شده در آن، حاصل تجربه های نویسنده است. معرفی بخش های مختلف کتاب و نقد و بررسی آن در این مقاله ارائه شده است کاتوشیک، آویناش. وب سنجی 0، 2. ترجمه ریحانه هاشم پور. تهران: گروه مهندسی پژوهشی ساحر، پارسه، 1392. 454صفحه. شابک: 1-54-2971-964-978.

«رایانش ابری» نماد نوآوری فناورانه در قلمرو داده، اطلاعات و پردازش است که امکان تازه ای را برای ارائه دهندگان خدمات رایانش و داده پردازی فراهم کرده است. رایانش ابری، رویکرد نوینی را در مقایسه با رویکرد سنتی در نگاه به مقوله زیرساخت فیزیکی داده ها و برنامه های کاربردی ارائه می دهد. در رویکرد سنتی، بر مالکیت کاربر تاکید می شد اما در رویکرد تازه، کاربران مالک زیرساخت فیزیکی ابر نیستند، بلکه تنها استفاده کننده آن هستند. در جهان امروز مصرف کنندگان داده و اطلاعات بیش از پیش به دنبال کاهش هزینه ها هستند و یکی از راه های کاهش هزینه این است که به جای خرید زیرساخت فیزیکی برای ذخیره سازی یا پردازش داده ها، آن را از عرضه کنندگان اجاره کنند. مقاله حاضر به نقد و بررسی کتاب «استانداردهای فنی و ابعاد حقوقی رایانش ابری در ایران» می پردزاد که در این کتاب مفهوم رایانش ابری، ابعاد حقوقی در رایانش ابری، استانداردهای فنی، حقوقی و مدیریتی رایانش ابری، و... تشریح شده است. مقاله، ضمن معرفی بخش های مختلف کتاب، تبیین نقاط قوت و ضعف اثر، پیشنهادهایی برای چاپ های بعدی ارائه می دهد. احمدی، محمدرضا و آریانیان، احسان. استانداردهای فنی و ابعاد حقوقی رایانش ابری در ایران. تهران: نیاز دانش، 1392. 360صفحه. شابک: 6-45-6481-600-978

مقاله حاضر به نقد و بررسی «کتابنامه مکتب تفکیک» نوشته هادی ربانی اختصاص دارد. مکتب تفکیک، رویکردی به مباحث اعتقادی است که در سال 1340 قمری توسط میرزا مهدی اصفهانی (1303 - 1365 ق.) در حوزه علمیه مشهد عرضه شد و از سوی شاگردان او ادامه یافت. در این کتاب، که نخستین کتاب مرجع در این زمینه است، 906 عنوان نوشتار، منتشرشده و نشده، معرفی شده است. پوشش زمانی کتابنامه، سال 1310 تا 1388 شمسی است. بیشترین تعداد مدخل ها به سال 1388 با 150 عنوان بر می گردد. به لحاظ تنوع ساختار، بیشترین تعداد به مقالات با حدود 800 عنوان مربوط است. شیوه نگارش کتاب، نمایه های مفصل آن، امتیازها و نقدهای وارد بر آن، و نیز پیشنهاد هایی برای تکمیل و بهبود اثر در این مقاله آمده است. ربانی، هادی. کتابشناسی توصیفی مکتب تفکیک. با مقدمه محمدرضا حکیمی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. 1392. 492 ص. شابک 5-130-195-600-978

روزنامه نگاری عملی؛ پژوهشی در مدیریت رسانه اثری با رویکرد نظری عملی در حوزه روزنامه نگاری است. در این کتاب، ضمن بیان کلیاتی پیرامون روزنامه نگاری و تشریح سیر تحول روزنامه و روزنامه نگاری و قوانین مطبوعاتی، سبک های مورد استفاده در روزنامه (خبر، مصاحبه، گزارش، مقاله، یادداشت و...) معرفی و آموزش داده شده است. در قسمت خبر، مفاهیمی مانند ویژگی روزنامه نگار و مفاهیم اساسی روزنامه نگاری به سبک های خبری، ارزش های خبری، عناصر خبری، لید و تیتر؛ در قسمت مصاحبه تعریف و تاریخچه مصاحبه و ویژگی های آن؛ در قسمت گزارش، تعریف و تاریخچه گزارش، انواع گزارش، نحوه نگارش گزارش و در بخش مقاله نویسی، به شیوه های مقاله نویسی و انواع آن اشاره شده است. گرافیک و صفحه بندی، طراحی روزنامه و نشریه، نحوه تیترنویسی، وبلاگ در روزنامه نگاری، ویژگی وبلاگ نویسی و تفاوت روزنامه نگاری سنتی با وبلاگ و همچنین روزنامه نگاری بحران از مباحث دیگر کتاب حاضر است. در این مقاله ضمن معرفی بخش های مختلف کتاب، نقاط قوت و ضعف اثر مطرح و پیشنهادهایی برای اصلاح در چاپ های بعدی ارائه شود. اسعدی، محمود. روزنامه نگاری عملی پژوهشی در مدیریت رسانه. چ اول. تهران: آذرین مهر. 1393. شابک 978-600-6484- 77-8

سیر تحول و تکامل ژورنالیسم تلاشی است برای گشودن دریچه ای تازه، به دنیای ژورنالیسم و گزارشگری حرفه ای در رسانه ها، که با گردآوری مجموعه ای از اطلاعات، علاوه بر ترسیم مسیر تاریخی پیدایش، رشد، بلوغ، پیشرفت و تاثیرگذاری رسانه ها، به تبیین واقعیت ها و روابط موجود میان رسانه به عنوان رکن چهارم دموکراسی با ارکان بالادستی خود، پرداخته است. کتاب با ساختار و محتوای موجود، برای کسب اقبال و جایگاهی مناسب در بین جامعه علمی ارتباطات کشور، نیازمند بازنگری و رفع نقصان های اساسی آن است. به طور کلی می توان گفت مطالعه تاریخی ژورنالیسم، نیازمند تعمیق نگاه نظری و تفکر تاریخی برای درک تحولات و تغییرات پیش آمده برای رسانه ها و چرخش مفهومی ژورنالیسم است. عبدالرشیدی، علی اکبر. سیر تحول و تکامل ژورنالیسم.تهران: انتشارات سیمای شرق. 1392. 216صفحه. شابک: 8-02-6628-600-978.

آینده پژوهی را می توان علم و هنر ساخت آینده دانست که با ماهیتی فرارشته ای، نیازمند ترویج در جامعه است، این مهم بدون نشر آثار بدیع و ارزنده میسر نخواهد بود. نشر و اشاعه دانش آینده پژوهی با توجه به ایجاد رشته های دانشگاهی در مقاطع مختلف به ویژه دکتری، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. متاسفانه با وجود این نیاز گسترده، بضاعت علمی ما پیرامون این دانش جهانی درخور توجه نیست و کمبود آثار کیفی، به خوبی مشهود است. کتاب مورد بررسی، روش های آینده نگاری، یکی از مراجع مهم حوزه آینده پژوهی در جهان است. در این مقاله تمام فصول هشت گانه کتاب به شکلی نظام مند مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و برای استفاده خوانندگان، با مطالعه نسخه اصلی اثر و برخی آثار دیگر، نکات تکمیلی ارائه شده است. خزایی، سعید و محمودزاده، امیر. آینده پژوهی، اصفهان: نشر علم آفرین،1392. 216 صفحه. شابک: 7-17-6847-600-978.

کتاب «چگونه تیتر بنویسیم؟» با هدف آشنایی علاقمندان با تیترنویسی و شناخت اهمیت زبان و ادبیات فارسی در حوزه تیترنویسی و رابطه بین این دو تالیف شده است. در بخش اول کتاب، به جایگاه جمله در زبان فارسی و نحوه ترکیب واژه ها پرداخته شده و ساختار جمله، ترکیب کلمات در جمله، گشتاور اسمی واژه ها و حتی کاربرد افسانه و اسطوره در تیترنویسی مورد بررسی قرار گرفته است. بخش دوم کتاب به محتوایی تیتر اشاره دارد و خواننده با مفهوم تیتر، ویژگی و کارکرد آن، تیتر به لحاظ محتوایی، و انواع تیتر آشنا می شود. تیتر تحلیلی خبری، پرسشی، امری و تیترهای هدایت شده از مباحث اصلی این بخش هستند. بخش پایانی اثر به بحث شکلی تیتر و رابطه آن با صفحه بندی اشاره دارد. در این قسمت نویسنده به آموزش نگارش تیتر سطری، پلکانی، عمودی و دوتیتری و رابطه آن با صفحه بندی می پردازد. مقاله حاضر با هدف معرفی و نقد محتوایی و ساختاری کتاب چگونه تیتر بنویسیم؟، تهیه شده است. قزلباش، بهروز. چگونه تیتر بنویسیم؟ خواندن این کتاب برای دختران ممنوع است. تهران: لوح زرین، 1392. 150صفحه. شابک: 1- 032- 172- 600- 978.

شبکه های اجتماعی مجازی محیط مناسبی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقراری روابط نمادین و کشف مجدد خود و بازتعریف هویت های دینی، اجتماعی، سیاسی و... از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم می کنند. امروزه این شبکه ها، به یکی از مهم ترین و محبوب ترین ابزارهای وب 2 بدل شده و تعاملات اجتماعی، سیاسی، فرهنگ و اقتصادی را بین دست اندرکاران این حوزه ها تسهیل کرده اند.کتاب «شبکه های اجتماعی در محیط وب2»، با هدف آشنا ساختن مخاطبان با شبکه سازی اجتماعی و استفاده از ابزارهای وب2، جهت بهبود عملکرد سازمانی منتشر شده است، تلاش می کند ابزارهای وب2 معرفی کند. هر چند جای خالی برخی نکات کلیدی در حوزه موضوعی مرتبط، مانند پادکست ها، ویدیوکست ها و پایگاه های اطلاعاتی بسیار محسوس است، ولی با توجه به مطرح شدن مسائل کاربردی مانند فیس بوک و فلیکر، جنبه های کاربردی BEBO و تبیین قالب های جدید الکترونیکی نظیر اورکات، و نظایر آن می تواند برای علاقمندان به حوزه های وب و اینترنت، بسیار مفید و خواندنی باشند. آذرخش، سمیه؛ آذرخش، سپیده. شبکه های اجتماعی در محیط وب 2. تهران: انتشارات آتی نگر، 1392. 144صفحه. شابک: 978600600648.

شناخت مخاطب، نقش تعیین کننده ای در ادامه حیات رسانه ها دارد و این شناخت را می توان یکی از تخصصی ترین و در عین حال مشکل ترین وظایف رسانه ها دانست. عدم رعایت حقوق مخاطبان نه تنها به خود رسانه، بلکه به جامعه ای که رسانه در آن فعالیت می کند لطمه می زند. بررسی حقوق مخاطب می تواند پژوهشگران را در شناخت ابعاد مختلف آن و دست-اندرکاران رسانه های گروهی را در برآورده ساختن این حقوق یاری رساند. کتاب حاضر، پژوهشی میان رشته ای در حوزه حقوق مخاطبان است و دربرگیرنده اطلاعات کاملی درباره جایگاه اخلاق رسانه ای و ارایه پیام از طریق رسانه های عمومی با در نظر گرفتن حقوق فردی و منافع عمومی جامعه است و می تواند مورد استفاده علاقمندان و پژوهشگران حقوق و رسانه قرار گیرد. این اثر، موضوع حقوق مخاطب را به عنوان یکی از مسوولیت های رسانه ها مورد تاکید قرار داده و ضمن بررسی زوایای مختلف قانون گذاری، فرایند قانون گذاری این حوزه را در سه کشور ایران، انگلیس و آمریکا تبیین و راهکارهایی برای بهبود وضعیت حقوق مخاطب ارائه کرده است. حقوق مخاطبان، رسانه های گروهی، ایران، انگلستان، ایالات متحده.

رسانه ها، یکی از ارکان اصلی زندگی اجتماعی هستند و همه عرصه های حیات بشری را به صورت مستقیم و غیرمستقیم، تحت تاثیر خود قرار داده است. حوزه ورزش، با توجه به اهمیتی که در جوامع مختلف دازد، هم از رسانه ها تاثیر پذیرفته و هم تاثیر گذارده است. مقاله حاضر به نقد و معرفی کتاب «پیوند رسانه و ورزش»، اختصاص دارد که در سیزده فصل، تاثیر رسانه و ورزش بر یکدیگر را مورد بررسی قرار داده است. کتاب با هدف دسترس پذیری دانش و مهارت های مورد نیاز مدیران ورزشی، برای مدیریت رسانه های ورزشی و همچنین راه هایی دستیابی به موفقیت آنها در هدایت رسانه های ورزشی تهیه شده است. مبانی ارتباط ورزش و رسانه، سیر تکامل پیوند ورزش و رسانه، حق پخش و درآمدزایی، قوانین و مقررات، متون، تولید و راهبردهای رسانه های ورزشی و... از جمله مباحث مطرح شده در کتاب مورد بررسی است. اسدی، حسن؛ کشاورز، لقمان (1392). پیوند رسانه و ورزش. تهران: شرکت تضامنی انتشاراتی حتمی و شرکاء. 200 صفحه. شابک: 9-39-6904-600-978.

کتاب روش تحقیق (مجموعه مفاهیم، روش ها و ابزارهای مورد نیاز) در دو بخش اصلی شامل کلیات و فرایند، و مباحث تکمیلی تحقیق تنظیم شده و هر یک از بخش های کتاب دارای هفت فصل است. ساختار کتاب نسبتا مناسب است و ترتیب و توالی فصل ها دارای نظم منطقی است. برخی فصول کتاب مانند فصل نهم «نرم افزارهای مورد نیاز تحقیق»، حاوی مطالب سودمندی است که کمتر در همه کتاب های روش تحقیق دیده می شود. کتاب از جامعیت موضوعی مناسب برخوردار است. کتاب درکنار نقاط قوتی که اشاره شد، کاستی هایی نیز دارد. ضعف و کاستی اساسی کتاب، عدم استناد به منابع علمی، برخلاف سایر کتاب ها و متون علمی، است که همین کاستی، تاثیر منفی بر اعتمادپذیری محتوای کتاب دارد. ذکر تعدادی منبع در انتهای کتاب با عنوان کتابشناسی یا منابع برای مطالعه بیشتر، کتاب های علمی را از ذکر استنادهای دقیق درون متنی بی نیاز نمی کند و این شیوه مدت زمان طولانی ای است که در نگارش متون علمی منسوخ شده است. توفیق، علی اصغر؛ سلطانی، رویا. روش تحقیق (مجموعه مفاهیم، روش ها و ابزارهای مورد نیاز)، تهران: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران،1392. 212صفحه.شابک: 0-074-173-600-978.

کتاب «نظام حقوقی حاکم بر مدیریت جمعی مالکیت فکری»، به بررسی ابعاد حقوقی سازمان های مدیریت جمعی (CMO) حقوق اموال فکری می پردازد. کتاب حاضر، به نقش سازمان هایی می پردازد که نقش اداره حقوق متعدد بار شده بر یک اثر فکری را به عهده دارند؛ در واقع، صاحبان متعدد یک اثر یا اختراع، اجازه بهره برداری از اثر یا اختراع را به یک سازمان واحد بدهند و مصرف کننده به جای مراجعه به تک تک صاحبان حق، تنها با یک سازمان واحد روبرو باشد. این سازمان نیز پس از مذاکره با مصرف کننده و کسب درآمد، حق امتیاز حاصل شده را به نسبت، میان صاحبان حق تقسیم می کند. در نتیجه از یک سو، مصرف کننده با صرف زمان کمتر و تادیه مبلغ نازل تر به اثر یا اختراع مورد نظر خود دست می یابد و از طرف دیگر، صاحبان حق نیز بدون نیاز به بازاریابی، می توانند محصول خود را راحت تر عرضه کرده و درآمدی نیز تحصیل کنند. کتاب حاضر در کنار بهره مندی از موضوع جذاب و جدید، دارای ویژگی های مثبت دیگری نظیر برخورداری از قلم روان و همه فهم، داشتن نقشه منسجم، توجه به مهمترین مباحث حقوقی مطرح در حوزه سازمان های مدیریت جمعی، عنایت به حقوق ایران همراه با مطالعه تطبیقی و تلاش برای ارائه پیشنهاد به گروه های بهره بردار است. اما در کنار مزایای زیاد، از ابعادی قابل نقد و بررسی است که در این مقاله، به اهم آنها در قالب نقد روش تحقیقی و ساختاری و نقد ماهوی پرداخته شده است. محمدی،رافونه. نظام حقوقی حاکم بر مدیریت جمعی مالکیت فکری. تهران: جنگل، 1392.178 صفحه. شابک: 9-221-158-600-978.

کتاب مرجع به اثری اطلاق می شود که هدف از تهیه و تدوین آن، مطالعه از ابتدا تا انتهای آن نیست و استفاده کننده بسته به نیازش به آن مراجعه و بخشی از آن را مطالعه می کند. منابع مرجع به انواع مختلفی چون دانشنامه ها، فرهنگ ها، سالنامه ها، کتابشناسی ها، و... تقسیم می شوند. این منابع حاصل کار گروهی است و تهیه آن ها نیاز به زمان، نیروی انسانی و بودجه بسیاری دارد؛ با وجود این تهیه آن پایان کار نیست و برای اینکه بتواند جایگاه شایسته ای بیابد، باید دائم به روز شود. دانشنامه ها از مهم ترین کتاب های مرجع هستند که به دو دسته عمومی و تخصصی تقسیم می شوند. در سال های اخیر دانشنامه های مختلفی منتشر شده اند، ولی هنوز جایگاه واقعی خود را در میان مردم اعم از دانشگاهیان و غیردانشگاهیان پیدا نکرده است. برای آسیب شناسی منابع مرجع به ویژه دانشنامه ها، نشستی با حضور متخصصان مرجع نگاری تشکیل شد که گزارش تفصیلی آن را می خوانید.

کتابشناسی، منبعی است که به بررسی محتوایی، تاریخی و فنی آثار مکتوب می پردازد و در معنای عام، اصطلاحی است برای فهرست کتاب ها، تک نگاشت ها، و سایر منابع اطلاعاتی. در دنیای امروز، که به مدد تکنولوژی چاپ و نشر، هرروز بر تنوع منابع اطلاعاتی افزوده می شود بدون وجود کتابشناسی ها، عملا جستجو و دسترسی به منابع اطلاعاتی از سوی متخصصان، پژوهشگران و نویسندگان امری محال است؛ به همین جهت کتابشناسی را یکی از مهم ترین ابزارهای پژوهش می دانند. در یک قرن اخیر، کتابشناسی های متعددی در حوزه های عمومی و تخصصی منتشر شده است تا چراغ راه پژوهشگران و دانش پژوهان باشند. یکی از مهم ترین کتابشناسی ها فهرست کتاب های فارسی شده چاپی است که به همت محسن ناجی نصرآبادی و همکارانشان در مجموعه آستان قدس رضوی تدوین و منتشر شده است. این اثر حاوی اطلاعات کتاب های ترجمه شده از سایر زبان ها به زبان فارسی - از ابتدای نشر تاکنون در ایران - است. فهرست کتاب های فارسی شده چاپی، اطلاعات ارزشمندی برای پژوهشگران حوزه نشر و ترجمه دارد تا با بررسی آن، بتوانند افت وخیزهای حوزه ترجمه را رصد کنند و به شناسایی کتاب های ترجمه شده مبادرت ورزند.

رفتار اطلاعاتی را می توان نوعی تلاش شناختی، ارتباط اجتماعی و فرهنگی، راهبردی در مواجهه با عدم اطمینان و حتی به عنوان شرطی بنیانی از انسانیت در نظر گرفت. توجه به چنین رفتاری، در دنیای کنونی که انباشته از ابزارها و فناوری های دسترسی به اطلاعات است، اهمیتی فراوان یافته است. چه به لحاظ زمینه های پژوهشی و چه به لحاظ جنبه های کاربردی و کاربری، بررسی رفتار اطلاعاتی دارای گسست های فراوانی است. پیچیدگی های فنی، شناختی، فرهنگی و کاربردی تنها نمونه هایی از چنین گسست هایی به شمار می روند. در این راستا، در سال های اخیر پژوهشگران این حوزه بارها کاربرد نظریات گوناگون جامعه شناختی، روانشناختی، مردم شناختی و مانند آن را یادآور شده اند. در این مقاله، ابتدا اهمیت توجه و بررسی رفتار اطلاعاتی به اختصار تبیین می شود و سپس کتاب های به کاربرد نظریه در پژوهش های رفتار اطلاعاتی، نظریه پردازی در زمینه نیاز اطلاعاتی و کاربرد آگاهانه اطلاعات در دسترس معرفی می شوند.

تحقیقات عملی نوع خاصی از تحقیقات کاربردی هستند که بر یک مشکل خاص تمرکز دارند و هدف از انجام تحقیق عملی، برطرف کردن مشکل و بازگشت به حالت عادی است. تحقیقات عملی عمدتا خصلت محلی و موضعی دارند و معمولا خاصیت تعمیم پذیری ندارند. کتابی که نقد آن را پیش رو دارید، درباره نحوه انجام تحقیق عملی است و نویسنده آن تجربه زیادی در زمینه انجام این نوع از تحقیقات دارد. کتاب، مدلی بسیار ساده و در عین حال موثر برای تحقیقات عملی ارائه می دهد به طوری که توجه پژوهشگر را به سه اصل «بنگر»، «فکر کن»، «عمل کن» جلب می کند. نویسنده با به کارگیری تجارب خویش به عنوان راهنمای تحقیق، به خوانندگان توصیه می کند که هر موضوع تحقیقاتی را در چارچوب چالش های وسیع تر سیاسی و اخلاقی ببینند. Ernest T. Stringer (2014). Action Research (Fourth Edition). London: Sage Publications، 328pp (Paperback)، ISBN: 9781452205083، $57.00

کتابخانه ها در جهان جدید دستخوش دگرگونی های زیادی شده اند. انقلابی مهم در عرصه اطلاعات و خدمات اطلاع رسانی شکل گرفته که منجر به تحول مفهوم اطلاعات و اطلاع رسانی شده است. در این میان چالش های اطلاع رسانی نیز همراه با توسعه و پیشرفت این دانش افزایش یافته است. بخش مهمی از این تحول در جامعه اروپایی شکل گرفته و سبب ایجاد مفاهیم نوینی در حوزه اقتصاد اطلاعات شده است. همچنین شکل گیری تخصص علم اطلاعات و دانش شناسی در جهان معاصر با قدرت و سیطره اطلاعاتی نیز ارتباط داشته است. در جهان نوین، اطلاعات و دانش جدید بر پایه دانش قدیمی استوار شده و اطلاعات علمی و کاربردی نقش مهمی در توسعه کشورها به همراه داشته است. تحول حرفه اطلاع رسانی در جهان معاصر بر اساس سازماندهی مدون اطلاعات و پیشرفت های فناوری است. کتابخانه ها جایگاهی بی بدیل و تاثیرگذار در دنیای جدید دارند و به طور مستقیم، حوزه علم و فناوری را متاثر ساخته اند. در مقاله حاضر کتاب های «اطلاعات و تمهید» و «آیا کتابخانه ها در عصر دیجیتال منسوخ می شوند؟» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این کتاب ها، که با استفاده از دانش حرفه ای و تجارب ارزنده نویسندگان آنها تهیه شده، چشم اندازی از وضعیت حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی را ترسیم می کنند. Burke، Colin، B. (2014) Information and Intrigue: From Index Cards to Dewey Decimals to Alger Hiss. Cambridge، Mass. The MIT Press، (History and Foundations of Information Science) [Hardcover]، 384 pages، ISBN-10: 026202702X; ISBN-13: 978-0262027021.

مقاله به نقد و بررسی کتاب جامعه شناسی روزنامه نگاری، نوشته اریک نووو اختصاص دارد. در فصول شش گانه کتاب، پیدایش روزنامه نگاری و اهمیت آن به عنوان یک حرفه، فضای روزنامه نگاری امروز به ویژه شیوه فرانسوی آن، سازمان کار روزنامه نگاری، سبک های نگارش در روزنامه نگاری، نفوذ و قدرت روزنامه نگاران، بحران در روزنامه نگاری و خلاصی از آن، مورد بحث قرار گرفته است. از نظر نویسنده روزنامه نگاری را فقط در قالب جامعه شناسی سازمان می توان مطالعه کرد و محیط سیاسی و اقتصادی این حرفه در شناخت آن اهمیت دارد. کتاب با هدف آشنایی با مباحث نظری و نتایج پژوهشی روزنامه نگاری در غرب، با تاکید بر روزنامه نگاری فرانسه نوشته شده است. ترجمه فارسی کتاب نووو برای استادان و دانشجویان کلاس های نظری روزنامه نگاری در سطوح تحصیلات تکمیلی، می تواند قابل استفاده باشد.

کتاب گویا در میان علاقه مندان به مطالعه، جایگاه ویژه و شناخته شده ای دارد و ناشران بزرگ جهان، بخش قابل توجهی از محصولات خود را به صورت شنیداری تولیدمی کنند. امروزه کاربران این رسانه تنها افراد دارای مشکلات خوانشی (نابینا و کم بینا) نیستند، بلکه هر فرد علاقه مند به مطالعه، می تواند مخاطب کتاب گویا باشد. مزایا و قابلیت های کتاب گویا برای افراد، امکان مطالعه در زمان هایی را فراهم می کند که در آن قادر به مطالعه کتاب چاپی یا انواع بصری کتاب های الکترونیک نیستند. در این پژوهش پس از بررسی منابع و آمارهای موجود، چیستی کتاب گویا، انواع آن، تاریخچه و سیر ظهور آن بررسی شده و در ادامه، مزایا و قابلیت های این قالب برای گروه های مختلف کاربران مورد تحلیل قرار گرفته است.

امروزه معیار مقبول در ارجاع و استناد این است که «هرگاه شک دارید، ارجاع دهید.» بنابراین، نویسنده بایستی در همه مواردی که مطلبی را از دیگران آموخته، وامداری خود را با ارجاع نشان دهد. همین سنجه می تواند در بررسی کیفیت و اعتبار آثار پژوهشی به کار رود و تعیین کننده باشد. ولی این امر استثنائاتی دارد که «دانش عمومی» از آن جمله است. دانش عمومی فقراتی است که اگرچه نویسنده آنها را یافته خود نمی داند به دلیل ویژگی هایشان – نظیر تکرار در متون متعدد و مشهور بودن - نیازمند ارجاع نیستند. با این حال، تعیین ویژگی های دقیق این معارف و به دست دادن راهنمایی برای تصمیم گیری درباره مصداق آن نیازمند بررسی بیشتری است. آنچه در ادامه می آید ملاحظاتی در این باره است. “Common Knowledge” in Who owns this text?: plagiarism، authorship، and disciplinary cultures / edited by Carol Peterson Haviland، & Joan A. Mullin; Logan: Utah State University Press، 2009.

پژوهش حاضر، مقاله ای نظری است و هدف آن، برقراری ارتباط میان نظریه های حوزه ارتباطات و فعالیت های حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی است. اگرچه اصحاب رشته علم اطلاعات و دانش شناسی، نظریه هایی همچون برجسته سازی، استفاده و خشنودی، ناهماهنگی شناختی، الگوی تاثیر قدرتمند بر مخاطبان، الگوی تاثیر محدود بر مخاطبان و نظایر آن را با همین عناوین مورد استفاده قرار نمی دهند، اما شواهدی از کاربست نظریه های مذکور در فعالیت ها و همچنین مباحث نظری رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به چشم می خورد. در نوشته حاضر تلاش شده است برخی از فعالیت ها و مباحث حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی از دیدگاه ارتباطات مورد کنکاش قرار گیرد.