فصلنامه نقد کتاب قرآن و حدیث
پیاپی 1 (بهار 1394)

مقاله حاضر نقدی است بر ترجمه قرآن کریم آقای ابوالقاسم پاینده که به خامه استاد فرزانه شهید مرتضی مطهری (ره) نگاشته شده است.

اصطلاح آیات مشکله درباره قرآن کریم به معنای دشواری و مشکل فهم مخاطب درباره برخی آیات قرآن کریم است که در حوزه های گوناگون عقاید، مسائل اجتماعی و حقوقی، مباحث نحوی آیات و غیره می تواند مطرح شود.
این مقاله با نگاهی به برخی آیات مشکله قرآن کریم، به بررسی کتاب «ترجمه قرآن کریم براساس تفسیر المیزان» نگاشته آقای محمدرضا صفوی، در ترجمه آیات مزبور می پردازد. از جمله نکات دقیق این ترجمه، توجه به ریشه واژگانی است که در المیزان نیز به آن ها توجه شده و به درستی بر اساس نکات علامه در المیزان ترجمه شده است؛ و نیز نقاط قوت و دقت مترجم در مباحث نحوی و ترکیب آیات و چگونگی برداشت علامه از ترکیب ها و عبارت های آیات و یا آیات مشکله اعتقادی که این مقاله می کوشد این نکات را واکاوی کند

این کتاب فهرست تفصیلی کتب و مقالات قرآنی انتشار یافته به یکی از زبان های اروپایی (انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی، هلندی و لاتینی) را طی پنج قرن گذشته و در فاصله سال های 1500 تا 2012 میلادی ارائه می دهد.
متن کتاب حاوی 9000 مدخل قرآنی و تفسیری همراه با ترجمه عناوین و نمایه تفصیلی به زبان فارسی جمعا در 1000 صفحه منتشر خواهد شد.
به استثنای ترجمه های قرآن در زبان های اروپایی، در این اثر، کتاب ها و مقالات مرتبط با یکی از موضوعات زیر فهرست می شوند: کلیات و کتاب شناسی، علوم قرآنی (با تمامی شاخه ها از قبیل، وحی شناسی، تاریخ نزول، اسباب النزول، مکی و مدنی، نسخ، اعجاز، و غیره)، تاریخ قرآن، تفسیر پژوهی، مفسران و تاریخ تفسیر، مخطوطات کهن قرآنی، ترجمه پژوهی و مترجمان قرآن، واژگان قرآن، آیه پژوهی، سوره پژوهی، اعلام و مفاهیم قرآن، قرآن پژوهان جهان، قرآن و چالش های عصر جدید، پژوهش های موضوعی در قرآن، نقد و بررسی آثار قرآنی خاورشناسان.

در این کتاب که برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث، نگارش یافته است؛ ریشه ها و عوامل پدیده «وضع» در احادیث تحت این عناوین، تحلیل و بررسی می شوند: شواهد وقوع وضع و علل گسترش آن، انگیزه سیاسی در وضع، انگیزه فرهنگی، انگیزه مالی و دنیوی، انگیزه خیرخواهانه، شیوه های وضع حدیث، ثمرات رویارویی با وضع، نشانه های حدیث، ثمرات رویارویی با وضع، نشانه های حدیث، تعبیر شناسی احادیث، تاثیر وضع بر فرهنگ اسلامی و کتاب شناسی وضع.

درباره دانش تفسیر در سنت یهودی - مسیحی آثار چندانی به زبان فارسی موجود نیست، از این رو تقویت ادبیات این موضوع برای جامعه علمی ما امری لازم و ضروری است.
کتاب حاضر که ترجمه کتاب علم التفسیر است، به معرفی جامع تاریخچه، مکاتب و روش های تفسیری کتاب مقدس از آغاز پیدایش تا عصر حاضر پرداخته است. شناخت کتاب مقدس، تحولات تفسیری آن، گزارش و بررسی رویکردهای فلسفی، هرمنوتیکی، زبان شناختی، ادبی و بلاغی به تفسیر کتاب مقدس از جمله مباحث مطرح شده در کتاب است. افزون بر متخصصان، همه علاقه مندان دین پژوهی و تفسیر متون دینی، مخاطبان این اثر ارزشمند هستند.

اشاره های مختلف سعد عبدالمطلب العدل به یکی بودن حضرت ابراهیم (ع) و إخناتون ابوالانبیاء و الخلیل إخناتون فی القرآن الکریم، در تدوین و تالیف کتاب حاضر موثر افتاده است.
در این کتاب، نخست به نقل و نقد روایت توراتی و سپس به گزارش روایت قرآنی قصه ابراهیم (ع) می پردازیم. در فصل های دیگر کتاب، روایت های مختلف تاریخی عربی- فارسی آن قصه نقل و نقد می شود و پس از آن نیز اشاراتی اجمالی به فرقه صابئین و حضرت ابراهیم (ع) می شود و در ادامه با تکیه بر کتاب «ترس و لرز» کی یرکه گارد خوانشی اگزیستانسیالیستی از این قصه انجام می شود.
پدر پیامبران در قرآن خوانش دینی- تاریخی، فلسفی- ادبی داستان حضرت ابراهیم است که در دو بخش نگاشته شده است.

ارزیابی احادیث منقول از معصومان از دغدغه های همیشگی عالمان شیعه بوده است. ایشان در ضمن نگاشته های خویش و به گاه بررسی های حدیث پژوهانه به این مهم می پرداختند. در این میان برخی از عالمان کتاب هایی با هدف اعتبارسنجی احادیث نگاشتند. آیت الله محمد آصف محسنی با نگارش معجم الاحادیث المعتبره در این شمار است. او با رویکردی سندمحور و با بررسی اتصال یا عدم اتصال سند، تمییز مشترکات و توحید مختلفات و واکاوی حال رجالی راویان، احادیث شیعه را در موضوعات و ابواب مختلف کاویده است. حاصل این کاوش، کتابی هشت جلدی با 71 کتاب، 3655 باب و 11520 حدیث معتبر السند است. گو اینکه ملاک او در یادکرد روایت ها اعتبار سند است، ولی به بررسی های فقه الحدیثی و نقد محتوایی احادیث نیز پرداخته است.

جایگاه زن در جامعه از نگاه اسلام کجاست؟ قرآن معیار نهایی و موثق ترین مرجع موجود در میراث اندیشه اسلامی است؛ زیرا مسلمانان گرچه با برداشت های گوناگون به اتفاق آن را کلام خداوند می دانند که با هدف هدایت بشر به محمد (ص) وحی شده است. بنابراین، طبیعی است که بتوان از قرآن به مثابه سنجه ای در بررسی اسلامی بودن یا نبودن وضعیت زنان در جوامع فعلی مسلمانان یاد کرد.

اسلام از نظر محمد عماره واپسین حلقه سلسله ادیان آسمانی است که در تجدید دین واحد الاهی تلاش کرده است. انسان، خلیفه خدا بر زمین، نیز از ابزاری به نام «عقل» برای درک «کتاب وحی» که «سفر هستی» است بهره می جوید.
محمد عماره بر این باور است که برای فهم اندیشه و پروژه محمد عابد جابری ناگزیر باید خاستگاه های معرفت شناختی و الگوها و پارادایم هایی که اندیشه وی از آن ها سرچشمه می گیرد را درک کرد؛ زیرا روش جابری در فهم میراث به منزله اساس و نقطه عزیمت برای تجزیه و تحلیل اندیشه او تلقی می شود.

شفاهی و مکتوب شامل پنج مقاله درباره نقل شفاهی و مکتوب حدیث در سنت اسلامی، در سده های نخستین است. موضوع اصلی کتاب حاضر چگونگی نقل دانش در نخستین سده های اسلامی است که با مساله مهم وثاقت منابع حدیثی، تفسیری و تاریخی مسلمانان پیوند می یابد. گریگر شولر (متولد 1944)، استاد آلمانی مطالعات اسلامی دانشگاه بازل سوییس، در پنج مقاله گردآمده در این کتاب به این موضوع مهم و به طور خاص نقل شفاهی و مکتوب حدیث در نخستین سده های اسلامی پرداخته است. نویسنده با مطالعه سنت ادب عربی و بهره گیری از برخی مفاهیم مشابه در سنت فلسفی یونان و سنت دینی یهود به بازنگری و ارزیابی دقیق دیدگاه های مختلف در این باره پرداخته و نظریه ای ارائه کرده است تا برخی دیدگاه های به ظاهر متضاد را به هم نزدیک کند. این کتاب که حاوی ترجمه فارسی مهم ترین نتایج تحقیقات شولر است، چشم اندازی نو و اطلاعاتی سودمند را پیش روی پژوهشگران و علاقه مندان مطالعات اسلامی قرار می دهد.

«درآمدی بر تفسیر قرآن اصول و مقدمات»، اثری تخصصی در حوزه تبیین برخی مبانی، قواعد و اقسام تفسیر قرآن نظیر تفسیر موضوعی و ترتیبی است که مباحث آن در 16 سر فصل آموزشی تدوین شده اند.

به رغم وجود نظریه مشهور پراکنده بودن و عدم تناسب آیات سوره مبارکه بقره، قرائت مستمر و متدبرانه این سوره به عنوان بزرگ ترین سوره قرآن کریم و دیگر سوره های قرآن کریم تردیدی برای مخاطبین قرآن باقی نمی گذارد که نه تنها همه آیات سوره از ارتباط لفظی و محتوایی عمیقی برخوردارند، بلکه پیرامون یک موضوع محوری به گونه ای در کنار هم قرار گرفته اند که با توجه به فضای نزول سوره بتوانند مسایل موجود جامعه در زمان و فضای نزول سوره را از ابعاد مختلف بررسی و حتی راه کارهایی ماندگار نیز ارائه دهند.موضوع محوری سوره مبارکه بقره «بیان الگوی سبک زندگی توحیدی با چشم انداز خلیفه الهی شدن انسان ها در زمین» است که ضمن بررسی اتصالات لفظی و نیز آیات هم جوار، دسته آیات آن مشخص و به کمک قرینه های متعدد، همچون مشخصات ظاهری سوره مانند نام های سوره، ترتیب نزول سوره، جایگاه سوره در چینش کنونی قرآن، روایات فضیلت تلاوت و نیز فضای نزول سوره، قراین منتج به این موضوع از بیش از پانزده تفسیر شیعه و سنی که با نگاه سیاقی نگارش یافته بودند استخراج شده است.