فصلنامه نقد کتاب ادبیات
پیاپی 8 (زمستان 1395)

انتخاب کتاب های برتر و دادن جایزه به آن ها، طی مراسمی ویژه و در دوره های معمولا یک ساله، سنت پسندیده ای است که در بسیاری کشورها رایج است. در ایران نیز این گونه جوایز هم از سوی نهادهای دولتی و هم از سوی برخی انجمن ها و نهادهای غیردولتی به صاحبان آثار برگزیده اعطا می شود. پرهزینه ترین و مشهورترین آن ها «کتاب سال جمهوری اسلامی» است که هر سال مراسم آن هم زمان با برگزاری جشن های دهه فجر برگزار می شود و طی آن در حوزه های مختلف، از علوم دقیقه گرفته تا هنر و ادبیات، در دو سطح متفاوت به کتاب های برتر جایزه تعلق می گیرد: یکی کتاب های برگزیده و دیگری کتاب های شایسته تقدیر. متاسفانه پس از 34 دوره هنوز بازبینی دقیقی از اهداف و معیارهای گزینش برترین ها و نیز کیفیت و روند برگزاری جشنواره صورت نگرفته است.
یکی از موارد قابل نقد این جایزه، انتخاب کتاب های ترجمه در حوزه های مختلف به ویژه حوزه هنر، ادبیات و علوم انسانی است. پرسش اساسی این است که چرا باید به کتاب های ترجمه شده، در کنار کتاب های تالیفی، جایزه تعلق بگیرد؟ آیا جایزه به سبب محتوای کتاب و طرح اندیشه های تازه در آن بوده است یا این که ترجمه دقیق و شیوای اثر، آن را مستحق جایزه کرده است؟ برخی از کتاب های ترجمه شده طی چند دوره اخیر که در مراسم کتاب سال در ردیف کتاب های برگزیده یا شایسته تقدیر بوده اند عبارتند از: نامه های پر تب و تاب از بورخس؛ حیات ذهن از هانا آرنت؛ فلسفه و روان شناسی از شوپنهاور؛ بعد از نقد نو از لنتریچیا؛ اسب جنگی (داستان) از مایکل موریرگو؛ جامعه شناسی تئاتر از ژان دو وینیو؛ مسائل اساسی پدیدارشناسی از هایدگر؛ جنبش پدیدارشناسی از هربرت اسپیگلبرگ؛ فرد و کی هان در فلسفه رنسانس از ارنست کاسیرر؛ روایت ها و راوی ها از گرگوری کری؛ جایی که کوسه بوسه می زند بر ماه (داستان) از کریس لین؛ درآمدی بر زیبایی شناسی اسلامی از اولیور لیمن؛ شگفتی (داستان) از آر. جی. پالاسیو.
بسیاری از این کتاب ها، سال ها پس از تالیف و تدوین، ترجمه شده اند و در زمان کسب جایزه در ایران -دست کم در زبان اصلی- حاوی نکاتی تازه و بدیع نبوده اند. برگزیدن این کتاب ها به عنوان پدیده سال، قدری سوال برانگیز خواهدبود و نشان دهنده این که جامعه علمی و فرهنگی ما از اتفاقات علمی و فرهنگی جهان بی خبر یا عقب تر است و این عقب بودن دیگر هیاهو و جنجال جشن و جایزه و در بوق و کرنا کردن نیاز ندارد. البته این نکته به هیچ وجه نافی ارزش مندی کتاب های مذکور نیست. طرح این نکته فقط متوجه معیارهای انتخاب برای جایزه کتاب سال است. اگر معیار انتخاب آن ها دقت در ترجمه و شیوایی و درست بودن زبان ترجمه باشد باید برای انتخاب ترجمه برتر، تعدادی از حوزه ها را با هم بررسی کرد. برای نمونه نمی توان هم در مبحث هنر ترجمه جامعه شناسی تئاتر را برگزید و همزمان در مبحث نقد ادبی کتاب روایت ها و راوی ها را. این دو کتاب اگرچه ظاهرا مربوط به دو حوزه متفاوت هستند درواقع چنین نیست. هردو با اندکی تسامح در حوزه نقد ادبی قرار می گیرند. این امر را می توان به کتاب های فلسفه و تاریخ و سایر شعب علوم انسانی تعمیم داد.
اگر قرار باشد کتاب های ترجمه شده همچنان در جشنواره کتاب سال جایگاهی داشته باشند معیارهای گذشته نیاز به بررسی و بازبینی دقیق دارند. معیار اصلی باید فن ترجمه باشد یعنی باید بررسی شود که در کدام کتاب ظرایف و دقایق فن ترجمه به درست ترین شکلی رعایت شده است. برای این منظور نیازی نیست که در تمام حوزه ها کتاب برگزیده داشته باشیم. می توان نهایتا چهار یا پنج حوزه متفاوت تعیین کرد که واقعا ترجمه در هرکدام از آن ها به لحاظ فن ترجمه با حوزه های دیگر تفاوت اساسی دارد. در ضمن باید ترجمه ادبیات خلاق در حوزه شعر را از این رقابت ها خارج کرد زیرا ترجمه شعر مستلزم نوعی خلاقیت است که آن را از ترجمه صرف دور می سازد.

جلسه ای پیرامون کتاب ادبیات و تاریخ نگاری از مجموعه نشست های خانه کتاب با حضور آقای موسی اسوار، آقای محمد دهقانی و آقای احمد سمیعی گیلانی برگزار می شود.

با توجه به نقش محوری و اهمیت صور خیال و تصویرآفرینی در شعر خاقانی و ضرورت تدوین فرهنگ های موضوعی در ادب پارسی، تدوین و انتشار کتاب فرهنگنامه صور خیال در دیوان خاقانی اتفاق مبارکی است و نوآوری هایی چند، در کنار نظم ذهنی مولف در تشخیص و تفکیک آرایه ها، کتاب را پربار کرده است. بهره مندی از این محتوا، درصورتی کامل و حتی مقدور است که تمام صفحات آن مطالعه شود درحالی که مراجعه به کتاب و استفاده از آن در پژوهش های صور خیال و برای شناخت سبک و سلیقه خاقانی کاری بسیار دشوار است. در نوشته حاضر، ضمن بررسی محتوای صد و پنجاه صفحه از فرهنگنامه صور خیال خاقانی، برخی از نوآوری ها و مزایای آن را نموده ایم و نشان داده ایم که روش نامناسب و عدم ویرایش دقیق، چگونه به کتاب آسیب زده است.

کتاب تحول آوایی واژ ه های عربی در فارسی، اثر بهروز صفرزاده گام آغازین و قابل اعتنایی است در راه تولید مرجعی استوار برای تمیز واژگان فارسی شده عربی و شناخت بخشی از تحولاتی که این واژگان از سر گذرانده اند. ولی متاسفانه حاصل تحقیق طولانی مدت و صبورانه پژوهش گر به دلیل
برخی ضعف ها و مشکلات ساختاری نیازمند بازنگری اساسی، دقت نظر بیشتر و تنظیم دوباره
است. این مشکلات عبارت اند از: 1. انواع از قلم افتادگی؛ 2. مشکلات مربوط به شیوه گروه بندی
واژگان، نامگذاری گروه ها و آوانگاری؛ 3. نبودن معیار دقیق و واحد در گزینش کلمات عامیانه؛
4. برخی خطاهای جزئی در آوانگاری.

این مقاله به معرفی، بررسی و نقد کتاب نظریه ژانر؛ رویکرد تاریخی تحلیلی، نوشته سیدمهدی زرقانی و محمودرضا قربان صباغ، اختصاص دارد. در ابتدا معرفی مختصری از مباحث کلی کتاب و نیز نویسندگان آن آمده است. سپس به انگیزه و هدف اصلی نویسندگان در این پژوهش اشاره شده و تناسب آن ها با روش و ساختار پژوهش، با نگاهی انتقادی بررسی شده است. در ادامه مختصرا به منابع مورد استفاده پرداخته شده و در پایان به برخی ایرادات یا ابهامات جزئی در متن کتاب اشاره شده است.

هفتاد و پنج سال از نوشتن بوف کور گذشته است. دریافت اصلی ما از بوف کور در این سال ها همواره بر گرد این حقیقت چرخ زده که بوف کور یک داستان روانی است و اگر هدایت زنده بود احتمالا اعتراضی به این دریافت نداشت اما سوال مهم این است: آیا برای تفسیر جهان هدایت راه دیگری وجود ندارد؟ در این نوشتار به بررسی کتاب بوطیقای بوف کور پرداخته ایم که درواقع نقدی روان شناختی است.

در نوشته حاضر، که به بررسی کتاب مایکل هیلمن با عنوان زنی تنها، فروغ و شعرش اختصاص دارد، ابتدا بحثی کلی درباره موانع زندگی نامه نویسی در ایران طرح شده است. سپس، نگارنده می کوشد با ذکر شواهدی اثبات کند که زندگی نامه نویسی، دست کم در مورد افرادی چون فروغ فرخزاد که شعر و آثارشان ماهیت اتوبیوگرافیک دارد، امری ضروری و ناگزیر است. از آن جا که شعر فرخزاد با وقایع زندگی اش تناظر یک به یک دارد، آگاهی از شیوه زیست و شناخت زمانه اش در درک اشعار او نقشی به سزا دارد و از این روست که کتاب مایکل هیلمن در بازشناسی چهره فروغ فرخزاد قابل بررسی است. همچنین نگارنده با ارائه شواهدی از کتاب هیلمن، محاسن و معایب رویکرد او را به بوته نقد کشیده است.

ساموئل بکت در ایران به عنوان نویسنده چندان شناخته شده نیست. اغلب او را مالک در انتظار گودو می دانند و گویی نویسنده را میان تنگنا و ادبار تئاتر ابزورد محصور می بینند. فارغ از این که تئاتر ابزورد در ایران چگونه شناخته شده است بکت نویسنده همچنان مهجور مانده است. خوشبختانه در سه سال گذشته آثار مهم ادبی بکت به فارسی ترجمه شده و در اختیار فارسی زبانان قرار گرفته است. آن چه منتقدان و پژوهش گران غربی از بکت روایت می کنند سرشار از بازی های زبانی و معناسازی های پیچیده و اسطوره شناختی است، گاه خطاهایی که تعمدا در متن گنجانده شده و هریک تاویل خاص خود را می طلبد. نگاه غالب در این نوشتار، پژوهشی زبان شناختی یا دست رسی به لایه های پنهان این متون ادبی نیست و نه حتی جست وجو برای یافتن ارجاعات خارج از متن و ارتباط آن ها با ادبیات بلکه سعی شده با مقایسه رمان های بکت، نگاهی به اندیشه و شیوه اندیشیدن این نویسنده شود. نگاه بکت به جهان نه تلخ است و نه آخر الزمانی، نه پیش گویی پایان جهان و فلسفه را دارد و نه گریز از معنا. او اندیشه ورزی است که با دقت و آرامش یک متخصص علوم آزمایشگاهی پشت میکروسکوپ نشسته و سلول ها و بافت های اجتماعی را شناسایی می کند بی آن که داعیه درمان داشته باشد و مانیفستش را همچون نسخه رستگاری بشر از آستین بیرون کشد. بکت حضور عدم را در زندگی بشر جست وجو می کند. تقابل هستی و نیستی و ذات جوهری و عدم که قرن ها در فلسفه به شکل رایج مورد شناسایی قرار گرفته، در رمان های بکت معنایی متفاوت می یابد. حضور نیستی و عدم در زندگی، به عنوان بخش قابل لمس جهان ادبیات او شناخته می شود. نویسنده این رمان ها به نحوی استادانه نوسان زندگی و اتفاقات آن را به صفر می رساند و در این نوسان صفر، هستی را روایت می کند. ازاین رو بکت رودرروی نظام فلسفی هستی نگر قرار می گیرد. در این نوشتار سعی شده با نگاهی به برخی از آرا و اندیشه های اسپینوزا به عنوان یکی از بزرگ ترین فیلسوفان وجودگرا که نظام فلسفی و اخلاقی خود را بر پایه وجود و هستی قرار می دهد- آشکارگی و حضور عدم را در رمان های بکت نشان داده و مفهوم نوسان صفر در ادبیات او معنا شود.

«تحقیق در علم معانی و بیان» یکی از اساسی ترین مواد درسی رشته زبان و ادبیات فارسی است که در دو واحد در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می شود. بر اساس تصمیمات شورای برنامه ریزی آموزشی سازمان پیام نور و با بهانه تالیف کتاب های درسی دانشگاه پیام نور، توسط استادان دانشگاه مذکور، منبع این ماده درسی تغییر یافت و کتاب تحقیق در معانی و بیان و فنون ادب فارسی نوشته ایوب مرادی، هادی یوسفی و فاروق نعمتی، جایگزین منابع قبلی گردید. نگارندگان این سطور، ضمن ارج نهادن به تلاش های مولفان کتاب مذکور، آن را از جوانب مختلف بایسته نقد و بازنگری می دانند، ازاین رو در این جستار سعی می شود به صورت مختصر کاستی های این کتاب را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.

در این مقاله که به نقد و بررسی آخرین تصحیح لیلی و مجنون مکتبی شیرازی (ف.. 928ق؟)، ویراسته حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو اختصاص دارد، کوشش شده تا با تکیه بر دست نوشته های مورد استفاده مصححان و ضوابط تصحیح انتقادی، به بازنگری و نقد موارد قابل تامل در چاپ مذکور پرداخته شود. بررسی ها نشان می دهد که لیلی و مجنون مصحح ذوالفقاری و ارسطو، نسبت به دو تصحیح چاپ شده پیشین، یکی به اهتمام اسماعیل اشرف (1343ش) و دیگری به سعی جوره بیک نذری (1373ش)، از لحاظ شمار نسخ مورد استفاده برتری دارد اما ترجیحات مصححان خالی از خلل نیست و در مواردی در مقایسه با یکی از دو چاپ پیشین یا هردو، ضعف و اشکال جدی دارد. برخی از اشکالات به منقح نبودن نسخه اساس بازمی گردد. در مواردی نیز به نظر می رسد که اهتمام گران، نویسه نسخه را اشتباه خوانده یا ظرائف و قواعد شعر را در حوزه وزن و زبان و معنا مغفول گذاشته اند. در این نوشتار، لیلی و مجنون مکتبی با بهره گیری از برخی نسخه های موجود در کتابخانه های کشور، بازخوانی شده و پاره ای از کاستی های تصحیح اخیر آن بازنموده شده است.

در این نوشتار به معرفی و نقد تصحیح کتاب سلسله العارفین و تذکره الصدیقین پرداخته شده است. کتاب سلسله العارفین که به قلم محمد قاضی به رشته تحریر درآمده است از جمله منابع مهم در شناخت بیش تر خواجه عبیدالله احرار و جریان نقشبندیه در قرون نهم و دهم هجری است. آن چه در این مقاله مورد تاکید قرار گرفته بدین قرار است: شیوه تصحیح، لزوم استفاده از منابع دست اول و معتبر، نمایه ها و فهرست های ارائه شده.

کتاب آیین نگارش مقاله علمی- پژوهشی نوشته محمود فتوحی، کتابی است در روش شناسی نگارش مقالات علمی- پژوهشی که در سال 1385 توسط انتشارات سخن منتشر گردید و بارها تجدید چاپ شد. در سال 1393، ویراست تازه ای از آن منتشر شد. این کتاب مورد توجه جامعه دانشگاهی، به ویژه استادان و دانشجویان ادبیات پارسی قرار گرفته است. بر ویراست های قبلی آن، نقدهایی از نظر محتوایی و صوری، نوشته شده است. در ویراست سوم این کتاب، علاوه بر بازنگری و گسترش برخی تقسیم بندی ها، موضوعات و مطالب، به رفع کاستی ها و سهوهای کتاب تا حدی توجه شده است اما هنوز موضوعاتی در کتاب هست که جای تامل بیش تری دارد. در این نوشته کوتاه، پس از ارزیابی نقدهای پیشین، نقاط قوت و ضعف تازه ترین ویراست این کتاب (ویراست سوم) پرداخته شده است.

یکی از شاخه های نقد ادبی، نقد روان شناختی و مهم ترین زیرمجموعه نقد روان شناختی، نقد روان کاوانه است. در روان شناسی و روان کاوی، برخلاف علم بلاغت، وجه زیبایی شناختی ادبیات چندان اهمیتی ندارد. آن چه مهم است معنای نهفته در متن است که از ناخودآگاه یا ضمیر ناهشیار شاعر یا نویسنده سرچشمه می گیرد و روان کاو می کوشد آن را با استفاده از ابزارها و مفاهیم نظری روان شناسی کشف کند. بنابراین، نقد روان کاوانه ابزاری برای تفسیر متن است و تفسیر خود یکی از بخش های مهم نقد ادبی محسوب می شود. در سال های اخیر رساله ها و مقاله های فراوانی با دعوی نقد روان کاوانه نوشته شده است که اغلب آن ها متاسفانه نه چارچوب نظری درستی دارند و نه تفسیرهای آن ها از متون ادبی، معقول و متناسب با نظریه های روان کاوی است. در این مقاله، نویسنده کوشیده است ضمن تحلیل داستان پادشاه و کنیزک مثنوی بر اساس نظریه روان کاوی فروید، نمونه ای معتدل از نقد روان شناختی به دست دهد.

مسیر خوانش را، گذشته از بررسی ویژگی های صوری متن، می توان با توجه به پیش فهم های خواننده و موضع گیری او در قبال اثر دریافت زیرا موضعی که عمل خواندن از آن آغاز می شود، مقدمتا بر کیفیت خوانش تاثیر می گذارد و سمت وسوی آن را تا رسیدن به دریافت نهایی خواننده تعیین می کند. خوانش را اگر به تقریب بتوان فرایندی سه مرحله ای دانست که در وهله نخست از سویه گیری های ایدئولوژیک خواننده و خیزبرداشتن او برای ورود به فضای متن آغاز می شود تا رفته رفته از راه خواندن علایم متنی به گونه ای برداشت کلی از درون مایه آن بینجامد، در این صورت، نقد را می توان عقب نشینی از مبادی خوانش به قصد شناسایی الگوهای پیش انگاشته ای تعریف کرد که روی هم رفته فقط ثلث اول خوانش را می سازند، حال آن که خط مشی خوانش را نیز در همین مرحله مقدماتی تا رسیدن به فرجامی معین ترسیم می کنند. وقتی هدف از نقد، شناخت ذهنیت های مشابهی باشد که خوانندگان از بیرون وارد متن می کنند، روش آن نیز جدا از شیوه های متداولی خواهدبود که جریان خوانش را یا با تکیه بر مسیر آن تعریف می کنند، یا با تاکید بر ره آوردهایش. نوشته حاضر، بنابر هدف و فرضیه خود، بیش تر به برهه ای از خوانش نظر خواهدداشت که در آن، کنش خواندن و طبعا روند تفسیر متن هنوز آغاز نشده است. بر همین مبناست که از روند و شوند خوانش در این جا نه به سان هدف پژوهش بلکه تنها به عنوان داده های آن سخن خواهدرفت؛ یعنی همچون توابع یا متغیرهایی که بسته به پیش فرض های خواننده تعریف می شوند. در نتیجه، معلوم خواهدشد که عوامل اجتماعی، تاریخی و فرهنگی موثر بر خوانش متن چیستند و چگونه در قالب باورها، نگرش ها و پیش فرض های عمومی یک جامعه، شیوه خوانش را در آن جامعه تا حدود زیادی تعیین می کنند و غایت خوانش را نیز پیشاپیش در همان حدود رقم می زنند.

در 1999 نیورک تایمز ادوارد سعید را یکی از مهم ترین منتقدان ادبی زنده نامید. وجه کم تر شناخته شده فعالیت های حرفه ای ادوارد سعید در ایران، پژوهش های ادبی اوست. تحلیل و نقد آثار جوزف کنراد، جین آستین، جاناتان سویفت، آلبر کامو، ارنست همینگ وی، موریس مرلو-پونتی، نایپل، نجیب محفوظ، الیاس خوری و چندین نویسنده غربی و عربی دیگر در کارنامه سعید به چشم می خورد. در 1978 کتاب دوران ساز شرق شناسی را منتشر کرد؛ این کتاب گفتمان غالب در دپارتمان های علوم انسانی غرب را متحول ساخت. سعید بنیان گذار مطالعات پسااستعماری است و نویسندگان زیادی متاثر از آرای او هستند مانند گایاتری اسپیواک، هومی بابا. در عرصه اجتماعی هم روشن فکری پویا بود. از اعضای فعال سازمان آزادی بخش فلسطین (PLO) بود اما در 1997 پس از پیمان اسلو -با نارضایتی از عملکرد سران سازمان- از عضویت در آن استعفا کرد. همواره در نشریات گوناگون و تریبون های مختلف از حقوق تضییع شده ملت ستم دیده فلسطین دفاع کرد. درواقع شرق شناسی و مطالعات مرتبط با آن و همچنین مسئله فلسطین دو جنبه مهم آثار برجای مانده از اوست.

پیشینه اصطلاح «پسااستعمارگری»، به سال 1960 برمی گردد. این اصطلاح، به تمامی روش های موجود برای بازنمایی نژاد، قومیت ، فرهنگ و هویت انسان در عصر مدرن اطلاق می شود؛ انسانی که متعلق به کشوری مستعمره بوده که اکنون استقلال خود را بازیافته است. برخی منتقدان، این اصطلاح را برای اشاره به تمامی فرهنگ ها و محصولات فرهنگی تحت تاثیر امپریالیسم، از ابتدای دوران استعمارگری تا قرن بیست و یکم به کار می برند. ادبیات و هنر تولیدشده در کشورهای مستعمره، بعد از استقلال شان، موضوع «مطالعات پسااستعماری» شد. هدف ادبیات پسااستعماری، توصیف برهم کنش ها و تعاملات میان ملت های اروپایی و استعمارزدگان است. مطالعات دانشگاهی در این باره، ابتدا در دانشگاه های بریتانیا آغاز شد و این زمینه مطالعاتی در دهه 1970 شناخته شده و حائز اهمیت گشت و از آن زمان در حال توسعه و گسترش است. در این مطلب، به نویسندگان مهم نماینده این مکتب ادبی، ازجمله چینوآ آچه به، جی. ام. کوئتزی، جامائیکا کینکاید و مایکل آنداچی، آثار برجسته آن ها و نظریات شان پرداخته شده و همچنین با بررسی آرای اندیشمندان این مکتب، ازجمله فرانتس فانون و گایاتری چاکراورتی اسپیواک، درون مایه های اصلی آثار برجسته مکتب پسااستعماری و شاخصه های اصلی آن ها از جمله نژاد، زبان و هویت مورد تحلیل قرار گرفته است.

متن ترجمه شده در این جا به صورت متنی تعریف می شود که نقش خاصی در فرهنگ مقصد (طبق مجموعه ای از دستورالعمل های آشکار و نهانی که «دستور کار ترجمه»] نام دارد) ایفا می کند یا باید ایفا کند و رابطه ای ترجمه ای با متن دیگری در زبانی دیگر دارد. ویژگی های روابط ترجمه ای (در مقابل ترجمک] و اقتباس) از فرهنگی به فرهنگی دیگر متفاوت است. بحث حاضر چنین مسلم می گیرد که متن ترجمه شده در نتیجه تعامل شرکت کنندگان اجتماعی (دست کم نویسنده، مخاطب، زبان مقصد و مترجم) و یک هدف پدید می آید.

حسن انوری زاده 10 اسفند 1312 در تکاب است. مدرک کارشناسی ادبیات را در سال 1340 از دانشگاه تبریز گرفت، سال 1346 دوره کارشناسی ارشد ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران به اتمام رساند و مدرک دکتری ادبیات فارسی را هم از دانشگاه تهران در سال1350 دریافت کرد. سال ها در مدارس و دانشگاه ها مشغول آموزش و پرورش شاگردان بود و با موسسه لغت نامه دهخدا نیز از سالیان دور همکاری داشته است. تعدادی از جزوه های لغت نامه تالیف اوست و پس از آن با تجربه ارزش مندی از این اندوخته، گام در راه هموارنشده فرهنگ نگاری نهاد و سرپرستی فرهنگ بزرگ سخن را پذیرفت. عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و به عنوان چهره ماندگار در رشته ادبیات برگزیده شده است.

در فاصله کوتاهی که از انتشار پیش گامان شعر فارسی می گذرد، این اثر خوش بختانه مورد توجه اصحاب علم و ادب قرار گرفته است. استادان فاضل و گران مایه ای در دانشگاه های مختلف کشور، با وجود آثار مشابه، این کتاب را برای تدریس برگزیده اند و برخی از این بزرگواران، به شیوه های مختلف، دیدگاه های عالمانه خود را از سر لطف درباره محتوای این اثر با این بنده در میان نهاده اند. همان گونه که در مقدمه پیش گامان نوشته ام این اثر نیازمند دیدگاه های انتقادی و عالمانه اساتید و اهل نظر است و من، به عنوان مولف اثر، هر نقدی را راه گشا و سودمند می دانم.
خوش بختانه اخیرا نقدهایی نیز درباره این کتاب منتشر شده که یکی از آن ها با عنوان «گامی چند با پیش گامان» در فصل نامه وزین نقد کتاب ادبیات (شماره 7) به چاپ رسیده است.
در یک نگاه کلی نقد اخیر دارای سه بخش و رویکرد است. در بخشی از آن نویسنده دیدگاه هایش را درباره شرح و توضیحات بنده در ذیل ابیات رودکی بیان کرده است. رویکرد ایشان در این بخش که قسمت عمده مقاله ایشان را تشکیل می دهد، رویکردی مصداقی و جزئی نگر است. بخش دوم نقد ایشان که، به نظر من اهمیت بیش تری دارد، انتقادات ایشان به روش تحقیق و گزارش ابیات است. رویکرد منتقد در این قسمت کلی نگرانه است. بخش سوم هم به نتیجه گیری های ایشان مرتبط است.

در شماره 3- 4 فصلنامه نقد کتاب ادبیات (پاییز و زمستان 1394) مطلبی از بنده با عنوان «چاپی شتاب زده از متنی مهم» در نقد کتاب مفتوح القلوب به تصحیح آقای دکتر احسان پورابریشم منتشر شد. در شماره بعد ایشان گمان کردند که بنده از نوشتن این ایرادات قصد تفاخر داشته ام؛ بنابراین مطلبی نوشتند با عنوان «واعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش» که قاعدتا می بایست پاسخی به انتقادات مطرح شده از سوی بنده می بود اما ارتباط زیادی با آن ایرادها نداشت. ناگزیر در شماره بعد پاسخی با عنوان «تو را که خانه نیین است...» به ایشان دادم و مقدار دیگری از اغلاط تصحیح شان را یادآور شدم تا نیک بدانند چه کرده اند. اینک در شماره اخیر دوست گرامی، آقای احمد بهنامی گمان برده اند بعضی انتقادات بنده غلط بوده و چون وجه درست بر ایشان معلوم است، اگر خاموش بنشینند مرتکب گناه شده اند در نتیجه وظیفه خود دانسته اند در مقاله ای با عنوان «اگر خاموش بنشینی گناه است» این بنده نابینا را هدایت کنند.