پژوهش نامه مطالعات مرزی
پیاپی 14 (زمستان 1395)

ایجاد بازارچه های مرزی یکی از راه های رونق تجارت در مناطق مرزی بوده که تاثیرات شگرفی بر زندگی ساکنین این نواحی دارد. این بازارچه ها به توسعه پایدار مناطق مرزی می انجامد و علاوه بر تاثیرات اقتصادی – اجتماعی، در تثبیت و تامین امنیت مرزها نقشی اساسی ایفا می کند. در همین ارتباط، بازارچه ی مرزی سیران بند بانه یکی از بازارچه های مرزی غرب ایران محسوب می شود که به دلیل نزدیکی به مرز غربی و اقلیم کردستان، همواره در سالهای اخیر مورد توجه بوده و تاثیرات فراوانی در سطح ملی و منطقه ای داشته است. در این پژوهش به تاثیرات این بازارچه بر زندگی ساکنین شهرستان بانه پرداخته شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه ی اسناد و مدارک کتابخانه ای و مشاهدات میدانی جمع آوری شده است. برای تجزیه و تحلیل وضع موجود از مدل SWOT استفاده شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که، مهم ترین نقاط قوت بازارچه سیران بند بانه (S1)، بالا بودن گردشگری تجاری و مهم ترین نقاط ضعف آن (W1)، نبود برنامه واحد جهت سازماندهی مبادلات مرزی و مهم ترین فرصت آن (O1)، تقویت نقش بازارچه در سطح منطقه ای و ملی و مهم ترین نقاط تهدید آن (T8)، وجود نابرابری اقتصادی بین ساکنین شهرستان بانه با شهرهای اطراف می باشد. با این وجود، ایجاد بازارچه مرزی سیران بند بر گسترش و رشد فیزیکی شهر بانه، آبادانی و عمران این شهر، ایجاد درآمد، رشد اشتغال و کاهش بیکاری تاثیر شگرفی بر جا گذاشته است.

کوچ نشینان و ایلات در طول تاریخ نقش مهمی در نگهبانی از مرزهای ایران ایفا کرده اند. بیشتر حکومت هایی که در ایران قدرت را در اختیار داشته اند از منشا ایلی برخوردار بوده اند و در این میان ارتباط آنها با حکومت مرکزی بسیار حائز اهمیت است. به واسطه دوری از مرکز، این قبایل همواره تهدیدی برای حکومت به شمار می رفتند. به گونه ای که در اغلب دوره های تاریخی، نفوذ حکومت در میان آنها بسیار کم و آنها عملا خودمختار بوده اند و فقط در مواقع جنگ با اعزام نیرو، ارتش ایران را یاری می کردند. در دوره های گذشته حضور این اقوام کوچ نشین در نواحی مرزی ایران سبب بروز مشکلات بسیاری برای دولت های ایران شده بود. کوچ های فصلی آنها و تابعیت هایی که به راحتی تغییر می دادند، سرحدهای کشور را بسیار غیرشفاف و بی ثبات می کرد. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی اثر نومادیسم بر تکوین مرزهای شمال شرقی و جنوب شرقی ایران است. استدلال مقاله حاضر این است که شیوه زندگی کوچ نشینی در نواحی ایران باعث تاخیر در فرایند تکوین مرزهای سیاسی در این بخش از کشور شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی تحلیلی است.

کیفیت زندگی مردم در نواحی مرزی به عوامل زیادی از جمله اشتغال، درآمد مناسب، دسترسی به خدماتی نظیر آموزش و بهداشت، سلامت، محیط طبیعی، امنیت و انجمن های قوی وابسته است. در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر بر کیفیت زندگی در بین روستاییان ساکن در روستاهای دهستان اترک از توابع شهرستان گنبد کاووس استان گلستان پرداخته است. جامعه آماری پژوهش حاضر که از نوع مطالعه توصیفی- همبستگی است، سرپرستان 25 آبادی و 3189 خانوار روستایی دهستان اترک تشکیل می دهند. به منظور تعیین تعداد نمونه ها با استفاده از فرمول کوکران با سطح اطمینان 95 درصد (5/0 = p&q) و احتمال خطای (07/0 =d)، 200 سرپرست خانوار به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار تحقیق از نوع پرسش نامه پژوهشگرساخته بوده که روایی آن با استفاده از نظرات کارشناسان و استادان دانشگاه و پایایی آن با انجام پیش آزمون و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (80/0) مورد تایید قرار گرفت. تمام محاسبات آماری این پژوهش به وسیله نرم افزار SPSS انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد در بین ابعاد مورد بررسی در کیفیت زندگی، بیشترین رضایت مندی در ابعاد روانی و جسمانی بوده است. همچنین، نتایج نشان داد کیفیت زندگی در بین روستاییان دهستان اترک در حد متوسط می باشد. در پایان نیز برنامه ریزی دولت برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان مرزنشین و افزایش کیفیت زندگی آنان به عنوان پیشنهاد کلیدی ارائه شده است.

هدف این پژوهش، شناسایی ابعاد و مولفه های سازنده مدیریت تعالی با رویکرد سرمایه انسانی مرزی است. روش انجام این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، کمی و از نظر ماهیت و نوع مطالعه، اکتشافی است. جامعه آماری این پژوهش را تمام متخصصان و خبرگان حوزه مدیریت با رویکرد مدیریت و ارزیابی عملکرد مرزی به تعداد 1000 نفر تشکیل داده اند. نمونه مورد مطالعه بر اساس جدول نمونه گیری مورگان 280 نفر بوده که به پرسشنامه پژوهشگرساخته 216 گویه ای که پس از مطالعه مستندات ملی و بین المللی در حوزه مدیریت تعالی و منابع انسانی احصاء شده است، پاسخ دادند. اعتبار ابزار یادشده از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و مقدار آن برابر 0.814 به دست آمد. همچنین روایی ابزار نیز با روایی همزمان به دست آمده است. به منظور تحلیل داده ها و شناسایی ابعاد و مولفه های مدیریت تعالی و شاخصهای هر مولفه، از آزمون آماری موسوم به تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. یافته ها نشان می دهد که ارزش های ویژه 4 بعد داده، فرایند، ستاده و بازخورد و 12 مولفه، بزرگتر از یک است و درصد پوشش واریانس مشترک بین متغیرها برای این 4 بعد و 12 مولفه برروی هم 45/72 درصد کل واریانس متغیرها را تبیین می کند. افزون بر این، مقدار KMO برابر با 969/0 و ویژگی آزمون کرویت بارتلت نیز در سطح 001/0 معنادار است . نتیجه بیانگر این بود که ابعاد و مولفه های سازنده مدیریت تعالی با رویکرد سرمایه انسانی مرزی از برازش مناسبی برخوردار بوده اند.

مناطق بی ثبات همجوار جمهوری اسلامی ایران به ویژه در جنوب شرق باعث دغدغه ها و نگرانی های راهبردی شده اند. به طوری که در صورت غفلت حکومت مرکزی، می توانند تهدیدی علیه امنیت ملی ایران باشند. در این ارتباط بر بنیاد پژوهشی خاص، متغیرهای عوامل تروریستی در منطقه، کاوش شده است. هدف این پژوهش، مطالعه حادثه تروریستی در ابعاد داخلی و خارجی و امنیت در جنوب شرق کشور است. همچنین سعی شده تاثیر این عوامل در حادثه تروریستی جنوب شرق ایران (سیستان و بلوچستان) مطالعه و تحلیل شود و به این پرسش که هر کدام از عوامل داخلی و خارجی به چه میزان در ایجاد حادثه تروریستی جنوب شرق ایران (سراوان) تاثیر دارد پاسخ داده شود. این عوامل در بعد داخلی و خارجی مورد بررسی قرار گرفته است. تحقیق حاضر از نظر روش، پیمایشی و میدانی و از نظر هدف، کاربردی می باشد. به طوری که داده ها با استفاده از پرسش نامه باز و بسته 5 گزینه ای لیکرت گردآوری شده و در طراحی آن، پرسش های اسمی برای ویژگی های فردی پاسخگویان و رتبه ای برای اندازه گیری مفاهیم مندرج در فرضیه ها استفاده شده است و نیز جامعه آماری این تحقیق 120 نفر و به صورت تمام شمار انتخاب شده که شامل تمام مرزبانان درجه 1 و 2، فرماندهان و جانشینان پاسگاه های مرزی، مسئولان امنیتی و معاونان سیاسی و امنیتی می باشد. تحلیل آماری با استفاده از spss و آزمون T مستقل انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد عوامل داخلی و خارجی هر کدام به سهم خود در ایجاد حادثه تروریستی جنوب شرق کشور (سراوان) موثر می باشد (P0<001) که سهم عوامل خارجی بیشتر است.

از آنجایی که ماهیت وظایف در مرزبانی ناجا با پدیده ها و رویداد های امنیتی که جنبه مکانی دارند، درهم تنیده است، تبیین تهدیدهای امنیتی نوار مرز با نگرش پدافند غیرعامل برای ایجاد امنیت و استقرار نظم به صورت اجتناب ناپذیر ایجاب می کند که همواره نسبت به شناسایی آنها با استفاده از روش های نوین به منظور مقابله با هر نوع آسیب پذیری و ناامنی، آمادگی داشته باشیم. پژوهش حاضر از نظر نوع، پیمایشی- توصیفی و از منظر هدف، کاربردی است. جامعه آماری این تحقیق شامل کارشناسان دبیرخانه پدافند غیرعامل ناجا و خبرگان این موضوع در ناجا می باشد که حجم نمونه به صورت تمام شمار به تعداد 57 نفر شامل طیف درجه دار، افسران جزء، افسران ارشد و بالاتر می باشد. اطلاعات به روش کتابخانه ای و پیمایشی با بهره گیری از ابزار پرسش نامه پژوهشگرساخته گردآوری شده است و با استفاده از پرسش نامه با مقیاس لیکرت (Likert Scale) سنجش و با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شده است. بدیهی است که فرماندهان نمی توانند در برابر همه تهدیدها و بحران های محیطی، آمادگی داشته باشند. با این حال اگر آنها به مدیریت بحران در مناطق مرزی با استفاده از اصول پدافند غیرعامل به عنوان بخش جدانشدنی از مسئولیت مدیریت راهبردی خود معتقد باشند، احتمال اینکه سازمان شان گرفتارآسیب و بحران شود، تا حد زیادی کاهش می یابد. توجه به مدیریت آسیب پذیری ها و تهدیدهای امنیتی نوار مرزی با استفاده از داده های مکانی و از منظر پدافند غیرعامل بسیار مهم است.

هدف از مقاله ی حاضر بررسی نحوه ی تاثیرگذاری بازارچه های مرزی و گسترش مبادلات تجاری بر احساس امنیت روانی مرزنشینان شهرستان بانه بوده است. روستاهای واقع در نقاط صفر مرزی به دلایلی چون دوری از مرکز و عدم دسترسی کافی به بسیاری از امکانات، از جمله مناطق محروم کشور می‏باشند که رسیدگی به وضعیت آنان امری ضروری می‏باشد. ایجاد بازارچه های مرزی در این مناطق، می تواند عاملی مناسب جهت تحقق یافتن هدف مذکور باشد. با توجه به اهداف پژوهش، روش پژوهش کمی- کیفی (ترکیبی) و جامعه آماری شامل کلیه سرپرستان خانوار دو دسته از روستاهای دور و نزدیک به بازارچه‏ های مرزی در شهرستان بانه می باشد. از دو منبع پرسشنامه و مصاحبه ساختار نیافته استفاده به عمل آمده و همچنین حجم نمونه، شامل 237 نفر از اهالی روستاهای دور و نزدیک به بازارچه های مرزی می باشد. همچنین به منظور پی بردن به لایه های نهان رابطه، با تعداد 35 نفر از اهالی نیز مصاحبه فردی انجام شده است. بر اساس این تحقیق افرادی که همجواری بیشتر با این بازار چه ها دارند و بیشتر با این نوع بازارها در مراوده هستند، از امنیت روانی بیشتری نسبت به سایر افراد با توجه به این زمینه اجتماعی و در این محدوده مطالعاتی، برخوردارند. یافته ها (آزمون فرضیه ها و مصاحبه ها) نشان می دهند که مرزنشینان نزدیک به بازارچه‏ های مرزی نسبت به روستاهای دور از بازارچه ها، به لحاظ روانی از احساس امنیت بیشتری برخوردارند. با توجه به یافته های پژوهش بازارچه های مرزی بر امنیت روانی مرزنشینان تاثیر دو سویه دارد. به این معنی که هر چند منفعت حاصل بیشتر شامل دلالان و سوداگران شهری بوده است؛ با این وجود تاکنون روستاهای محدودی (ننور و کیله عباس آباد) از این بازارچه ها به طور مستقیم سود برده اند. مردم روستاهای استفاده کننده از مزایای این بازارچه ها، فعالیت آنها را مفید ارزیابی می کنند؛ ولی چون اشتغال آن برای تمام مرزنشینان نبوده و فقط شامل روستاهای نزدیک شده است، با نارضایتی‏ هایی هم روبرو بوده و به لحاظ روانی ناامنی هایی برای ساکنان منطقه به همراه داشته است. بنابراین ضروری است تا علاوه بر روستاهای نزدیک به بازارچه‏ های مرزی، سایر مردم مرزنشین ساکن در روستاهای دیگر نیز از مزایای بازارچه ها سود ببرند تا احساس امنیت روانی بیشتری را برای منطقه به همراه داشته باشد.