پژوهش نامه مطالعات مرزی
پیاپی 17 (پاییز 1396)

بررسی نقش رسانه ها در گسترش درگیری های قومی در مناطق مرزی استان آذربایجان غربی (1393) مهم ترین هدف مقاله است که با تاکید بر مفاهیم «برجسته سازی»، «بزرگ نمایی فقر و محدودیت ها»، «انتشار انواع پیام به سبک های مختلف» و نیز «تاسیس و یا انتشار برخی محتواها در مجلات و روزنامه ها» سعی در پاسخ گویی به این دو پرسش اساسی را داشته است: نخست، رسانه ها (با مولفه های یادشده) تا چه اندازه توانسته در بروز و گسترش درگیری ها و در نتیجه ناامنی ها در استان فوق موثر باشند. دوم، راهکارهای ارتباطی کنترل و یا کاهش درگیری ها و آسیب های مختلف استان (شهر مرزی ارومیه) کدم اند؟
روش پژوهش توصیفی – تحلیلی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری 150 نفر از کارشناسان سیاسی، انتظامی و امنیتی استان هستند که از طریق جدول مورگان و شیوه نمونه گیری احتمالی طبقه ای متناسب انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات میدانی و ابزار آن پرسشنامه محقق ساخته است. روایی از طریق روش منطقی و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ ضریب 886/0 به دست آمد که نشان از پایایی مناسبی دارد.
یافته ها و نتایج نشان داد که عوامل گوناگونی در آسیب زایی و ایجاد درگیری به سبب تنوع قومی در منطقه وجود دارد که به نظر اکثر کارشناسان رسانه ها نقش مهمی در آن بازی می کنند. علاوه بر آن تبلیغات سیاسی شبکه های ماهواره ای، بزرگ نمایی (رسانه ای) فقر، محدودیت های برخی اقوام نقش مهمی در به وجود آمدن این شرایط داشته است. به طور قطع و یقین بیش از 90 درصد معتقد بودند که انتشار مجلات و روزنامه های سیاسی و اجتماعی بومی و محلی با محتواهای مسئله دار می تواند برافزایش مشکلات، آسیب ها و درنتیجه افزایش درگیری های قومی موثر باشد و جالب است که کمتر از 5 درصد چنین باوری نداشتند.

گرایش به جریان سلفی-تکفیری وهابیت در مرزنشینان شرق کشور سال هاست که یکی از دغدغه های مسئولین سیاسی و امنیتی است و بدین جهت پیشگیری از نفوذ اندیشه های مخرب وهابیت در گرو شناخت عواملی است که موجب گسترش و ترویج این نحله در کشور شده است. شناخت این عوامل در کنترل ناامنی و جرائم بسیار موثر است.
روش تحقیق: با توجه به ویژگی موضوع موردبررسی، در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی با تکنیک جمع آوری داده ها به صورت پیمایشی استفاده شده است. ازاین رو ابتدا توصیفی از وضعیت موجود نفوذ جریان سلفی-تکفیری در استان ارائه شده و سپس با استفاده از روش پیمایشی، اطلاعات از جامعه آماری جمع آوری می گردد. جامعه آماری این پژوهششامل کلیه کارشناسان، مدیران، فرماندهان انتظامی و مرزبانی، دستگاه های قضایی و نهادهای سیاسی-امنیتی استان رضوی می باشد. حجم جامعه آماری 290 نفر می باشد. که با استفاده از جدول مورگان تعداد نمونه ها 165 نفر برآورد شد که به تعداد 180 نفر برای گرایش نمونه ها به نرمال بودن ارتقاء یافت. در خصوص نمونه گیری از جامعه آماری از روش نمونه گیری احتمالی سیستماتیک استفاده شد و در نهایت نیز داده ها با استفاده از آزمون تی و رگرسیون چند متغیره مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.
در این پژوهش نفوذ جریان سلفی-تکفیری وهابیت در بین مرزنشینان به عنوان متغیر وابسته و پنج حوزه فعالیت های اقتصادی – فرهنگی – سیاسی – اختلاف افکنی در بین شیعه و سنی و رسانه ای به عنوان متغیرهای مستقل موردبررسی قرارگرفته است.
مقیاس: ترتیبی و سنجش از طریق طیف پنج گزینه ای لیکرت انجام گرفته است. نتایج نشان داد مهم ترین عوامل در نفوذ تفکرات سلفی—تکفیری وهابی در بین مردم مرزنشین استان به ترتیب فعالیت های اختلاف افکنی بین شیعه و سنی، فعالیت های اقتصادی، فعالیت های سیاسی، فعالیت های فرهنگی و فعالیت های رسانه ای بیشترین تاثیر را از حیث ضرایب بتا در جریان سلفی-تکفیری وهابیت و جریان سلفی-تکفیری در بین مرزنشینان داشته است.

فضای شهری از آنجا که کانون تجمع و تمرکز جمعیت و سرمایه است، همواره تجلی گاه قدرت سیاسی و اجتماعی نیز بوده است. بدین سبب است که جغرافیای سیاسی شهر در مطالعات ژئوپلیتیک، جغرافیای سیاسی و مباحث امنیتی با رویکردهای متنوع و به صورت گسترده موردمطالعه و توجه قرارگرفته است. در مناطقی که با بحران های ژئوپلیتیک ریشه دار مبتلا هستند، کار ویژه های جغرافیای سیاسی شهرهای مرزی پرشمار و از اهمیت بالایی برخوردار است. نمود این مدعا در بحران برخاسته از کنش های تروریستی و نقش آفرینی شهرهای مرزی درعا، کوبانی، موصل، شهرهای مرزی یمن و حتی شهرهای مرزی جمهوری اسلامی ایران، نمایان است.
این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، درصدد پاسخگویی به این مهم می باشد که جایگاه و کار ویژه های جغرافیای سیاسی شهرهای مرزی ایران بخصوص شهرهای مرزی استان سیستان و بلوچستان در ساخت جغرافیای بحران ملی به وسیله اقدامات تروریستی و اتصال آن به جغرافیای بحران ژئوپلیتیک منطقه ای چگونه است؟ یا به عبارتی کدام موضوعات، محورها، کمربندها و دالان های فرهنگی، هویتی، اقتصادی، رفاهی و استراتژیک، جغرافیای سیاسی شهرهای مرزی استان سیستان و بلوچستان را، مکان هم پیوندی بحران های ملی با بحران های ژئوپلیتیک قرار داده است؟
یافته ها و یافته های پژوهش نشان از آن دارد که بنا به دلایل مختلف، جغرافیای سیاسی شهرهای مرزی از طرفی واجد پتانسیل تولید و تعمیق اقدامات تروریستی و بحران ملی بوده و از طرفی دیگر تحت شرایط خاص خود، بحران های ملی را با بحران های ژئوپلیتیک منطقه ای پیوند می دهند. چنین فرایندی بدان سبب است که هرگونه ناآرامی و بحران سیاسی، که به دلیل نقش آفرینی و ماهیت خاص جغرافیای سیاسی شهرهای مرزی، به حساسیت های فرامرزی پیوند بخورد، منجر به تغییر در موازنه قدرت راهبردی بازیگران هم جوار شده و در قالب بحران ژئوپلیتیک درخواهد آمد.

مهاجرت به عنوان پدیده ای انسانی، وسعتی به اندازه تاریخ انسان دارد. مهاجرت آثار و پیامدهای متفاوتی بر امنیت کشورها داشته که نوع مهاجرت غیرقانونی آثار و پیامدهای متفاوتی برای کشورهای پذیرنده دارد. پژوهش حاضر باهدف بررسی اثرات مهاجرت غیرقانونی بر امنیت مرزهای جنوب شرق کشور و با طرح این سوال که: مهاجرت غیرقانونی چه تاثیری بر امنیت مرزهای جنوب شرق کشور دارد؟ انجام شده است.
روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و شیوه انجام پیمایشی بوده و برای گردآوری داده ها از اسناد و مدارک موجود و پرسشنامه محقق ساخته بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت و برای تعیین اعتبار پرسشنامه از نظر خبرگان و نخبگان بااطلاع به حوزه پژوهش(تکنیک اعتبار صوری) و برای تعیین میزان پایایی سوالات در مرحله پیش آزمون از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. جامعه آماری شامل کارشناسان و مطلعین ناجا و دانشگاه علوم انتظامی به تعداد 115 نفر بوده و جهت محاسبه حجم نمونه پژوهش، به تعداد 70 نفر طبق جدول شماره مورگان به صورت نمونه گیری تصادفی استفاده و با استفاده از روش های و آزمون های تحلیل آماری شامل آزمون تی، تک نمونه ای، آزمون فریدمن و ضریب همبستگی پیرسون و نرم افزار spss، مورد تجزیه وتحلیل واقع گردید.
یافته ها و یافته های پژوهش مبین آن است که مهاجرت غیرقانونی از جهات مختلف تاثیرات امنیتی؛ سیاسی؛ اجتماعی؛ اقتصادی؛ فرهنگی بر اقتصاد، تمامیت ارضی، رفاه و توسعه اجتماعی، رعایت حقوق بشر و استانداردهای بین المللی، بهداشت و امنیت ملی، توسعه همکاری های بین المللی و بخصوص تاثیرات زیادی بر امنیت مرزها دارد و باعث تحمیل هزینه های زیادی بر کشور می شود. نتایج نشان داد که تاثیر گذاری مهاجرت بر امنیت مرزهای کشور با توجه به میانگین های رتبه ای تفاوت معناداری مشاهده می شود. رتبه بندی تاثیرات مهاجرت به ترتیب بر 1-امنیت فرهنگی-اجتماعی 2- امنیت سیاسی 3- امنیت اقتصادی 4-امنیت زیست محیطی 5- امنیت نظامی می باشد.

پدیده های قومی_مذهبی برای بعضی از کشورها چالش های متعددی داشته و دولتمردان این کشورها، در برخی مواقع با بحران هایی گوناگون مواجه نموده که وحدت و انسجام داخلی شان را در معرض تهدید قرار می دهد. امروزه، قوم گرایی مذهبی- افراطی، منشا درگیری های مسلحانه خشونت بار در بخش هایی از جهان شده که فرسایش قدرت دولت ها و ملت ها را به دنبال داشته است. به بیان دیگر، ناسیونالیسم قومی مذهبی در برخی از کشورها، یکپارچگی ملی و شیرازه جامعه را نشانه گرفته است. کشور ج.ا.ایران به دلیل واقع شدن و همسایگی با کانون ها از این پدیده مصون نبوده به طوری که مرزهای شمال غرب کشور می تواند زمینه این پدیده ها باشد، با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش باهدف واکاوی پدیده های قومی مذهبی و شناخت تاثیر آن بر امنیت مرزهای شمال غرب ایران انجام گرفته است.
روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و شیوه انجام پیمایشی بوده و برای گردآوری داده ها از اسناد و مدارک موجود و پرسشنامه محقق ساخته بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت استفاده و برای تعیین اعتبار پرسشنامه از نظر خبرگان و نخبگان بااطلاع به حوزه پژوهش (تکنیک اعتبار صوری) و برای تعیین میزان پایایی سوالات در مرحله پیش آزمون از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. جامعه آماری شامل کارشناسان نظامی انتظامی امنیتی و سایر مطلعین حوزه امنیت در مناطق شمال غرب کشور بوده و جهت محاسبه حجم نمونه پژوهش، به تعداد 140 نفر طبق جدول شماره مورگان به صورت نمونه گیری تصادفی سیستماتیک استفاده و با استفاده از روش های و آزمون های تحلیل آماری شامل آزمون تی، تک نمونه ای، آزمون فریدمن و ضریب همبستگی پیرسون بود و نرم افزار spss، مورد تجزیه وتحلیل واقع گردید.
یافته ها و یافته های پژوهش مبین آن است که میانگین نمره کسب شده در متغیر امنیت مناطق مرزی از لحاظ آماری تفاوت معناداری دارد. این یافته ها به معنای آن است که میزان تاثیر تهدیدات پدیده های قومی – مذهبی افراطی بر امنیت مناطق شمال غرب کشور در حد بالاتر از متوسط و زیاد قرار دارد. همچنین در پاسخ به این مقوله که ترتیب تهدیدات پدیده های قومی – مذهبی افراطی بر امنیت مرزهای شمال غرب کشور چگونه است نتایج نشان داد که بین تاثیرگذاری تهدیدات پدیده های قومی – مذهبی افراطی بر امنیت مناطق مرزی شمال غرب کشور با توجه به میانگین های رتبه ای تفاوت معناداری مشاهده می شود. رتبه بندی تهدیدات پدیده های قومی – مذهبی افراطی به ترتیب بر 1-امنیت فرهنگی-اجتماعی 2- امنیت سیاسی 3- امنیت اقتصادی 4- امنیت نظامی می باشد.

در حال حاضر آموزش کارکنان در همه سازمان ها و نهادها از جایگاه خاصی برخوردار بوده و آموزش های مرزی با توجه به نوع و ماهیت ماموریت های فرماندهی مرزبانی ناجا از ویژگی های خاص علمی و مهارتی برخوردار می باشد. همچنین آموزش های مهارتی که توام باتجربه و عمل می باشد نقش به سزایی در تکمیل فرایند یادگیری و موفقیت یگان های عملیاتی بر عهده دارد، بر این اساس هدف این مطالعه بررسی تاثیر آموزش های علمی و مهارتی بر کارایی کارکنان فرماندهی مرزبانی ناجا می باشد.
این پژوهش توصیفی و از نوع زمینه یابی (پیمایشی) است. جامعه آماری را کلیه کارکنان فرماندهی مرزبانی ناجا تشکیل می دهند که تعداد 370 نفر از آن ها به عنوان حجم نمونه مکفی با استفاده از روش نمونه تصادفی – طبقه ای و فرمول کوکران انتخاب شده اند. ابزار مورداستفاده در این پژوهشپرسشنامه محقق ساخته 30 سوالی در سه دسته واکنش، یادگیری، رفتار (تغییر رفتار) است که در طیف لیکرت 5 گزینه ای اندازه گیری شده است و دارای ضریب اعتبار 95% است.
یافته ها و به منظور تجزیه وتحلیل داده های حاصله از پرسشنامه از مدل آماری t تک گروهی، t دو گروه مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شده است و درنهایت تجزیه وتحلیل داده ها نشان داده است که تاثیر آموزش های دانشکده علوم و فنون مرز بر کارایی کارکنان بر اساس مدل کرک پاتریک در سطح بالاتر از حد متوسط بوده و از تاثیر بالایی برخوردار است. یافته های پژوهشحاضر حاکی از آن است که متصدیان امر آموزش دانش مرزی باید از پرداختن صرف به مبانی نظری دروس پرهیز نموده و آموزش های خود را در محیط واقعی و مشابه مناطق عملیاتی و محل های ماموریت اجرا نمایند این امر از سویی الزامات و سازوکارهای خاص خود را می خواهد و از سوی دیگر حمایت های همه جانبه مادی و معنوی و پشتیبانی رده بهره بردار (فرماندهی مرزبانی ناجا) را می طلبد.