فهرست مطالب

علوم و فنون مرزی - پیاپی 19 (زمستان 1395)

نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 19 (زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/12/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • وکیل حیدری ساربان، شراره صائب صفحات 1-25
    هدف این مقاله بررسی عوامل موثر بر ارتقای امنیت مرز از دیدگاه ساکنان محلی می باشد. این تحقیق، ازلحاظ هدف توسعه ای و ازلحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی و پیمایشی است. در این تحقیق روش گردآوری داده ها برای پاسخ گویی به سوالات تحقیق، به دو صورت اسنادی (داده های ثانویه) و پیمایشی (داده های اولیه) و ابزار مورداستفاده درروش پیمایشی پرسش نامه بوده است. جامعه آماری موردمطالعه در این پژوهش، شامل کل روستاییان بالای 15 سال ساکن در مناطق روستایی بخش مرزی موران شهرستان گرمی می باشد (9785N=)، که از این میان تعداد 370 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. روایی صوری پرسش نامه توسط پانل متخصصان مورد تائید قرار گرفت. مطالعه راهنما در منطقه مشابه جامعه آماری با تعداد 30 پرسش نامه صورت گرفت و با داده های کسب شده و استفاده از فرمول ویژه کرونباخ آلفا در نرم افزار SPSS، پایایی بخش های مختلف پرسش نامه تحقیق 70/0 الی 79/0 به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از مدل تحلیل عاملی استفاده شد و نتایج این مدل نشان داد مهم ترین عوامل بهبود امنیت مرز از دیدگاه ساکنان محلی در منطقه موردمطالعه شامل چهار مولفه (تقویت نهادی و تمرکز بر عدالت محوری، تقویت سرمایه اجتماعی و ارتقای آگاهی، رونق اقتصادی و تقویت امنیت روانی و احساس تعلق مکانی) است که مقدار واریانس و واریانس تجمعی تبیین شده توسط این چهار (84/56) می باشد. و درنهایت، بر اساس نتایج تحقیق پیشنهادها کاربردی ارائه شده است.
    کلیدواژگان: مرز، امنیت مرز، توسعه اجتماعی، توسعه روستایی، شهرستان گرمی
  • نرگس ارشدی، عدالت زیبنده کپته صفحات 27-62
    کارشناسان و صاحب نظران مسائل مرزی کارکردهای مختلفی را برای مرزها در قالب های سیاسی، اقتصادی، دفاعی و... را برشمرده اند که دراین بین وجود علائق و مشترکات تاریخی، مذهبی، فرهنگی و اجتماعی میان مردم سرزمین آذربایجان و ایران از همان ابتدای استقلال جمهوری آذربایجان تحولاتی در کارکرد مرز بین دو کشور به وجود آورده، که بازگشایی مرز و آمدورفت اتباع دو کشور و مبادلات مرزی در آن را می توان نام برد. بااین حال علیرغم تاثیرگذاری مسائل سیاسی بر روابط دو کشور در پی مداخله کشورهای بیگانه، بر اهمیت و کارکرد این نقاط مرزی روزبه روز افزوده می شود. این نوشتار که باهدف بررسی عوامل موثر ژئوپلیتیکی بر کارکرد مرز سیاسی در شهرستان مرزی آستارا می باشد که درصدد پاسخ به این سوال بوده که عوامل تاثیرگذار بر تحولات کارکردی مرز آستارا کدم اند؟ نوع پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش، تحلیلی- توصیفی و ابزار گردآوری پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماری تحقیق،67 نفر از دانش آموختگان رشته جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد واحد رشت بوده اند که روایی آن مورد تائید اساتید و صاحب نظران بوده و در این تحقیق، به منظور تعیین پایایی پرسشنامه، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن 0.80 بدست آمد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که کارکرد مرز سیاسی ایران و جمهوری آذربایجان در آستارا متحول شده است و عواملی مانند اجرای آمایش مرزی، عوامل همگنی ژئوکالچر در دو سوی مرز و حضور ایالات متحده در آذربایجان بر کارکرد مرز سیاسی آستارا تاثیرگذار بوده است و دراین بین مولفه های مسائل ژئوپلیتیک، استقرار پاسگاه های مرزی، نوع رویداد حاکم فی مابین ایران و آذربایجان، مسائل دریاچه کاسپین و بالاخره نقش حاکمیت دارای بیشترین رتبه بندی را در تاثیرگذاری بر کارکرد مرز سیاسی آستارا داشته است.
    کلیدواژگان: جمهوری اسلامی ایران، جمهوری آذربایجان، ژئوپلیتیک، مرز سیاسی، امنیت
  • عادل بروکی میلان، جمشید عینالی صفحات 63-83
    تلاش به منظور ایجاد رفاه، ارتقاء معیشت و دست یابی به زندگی بهتر ازجمله اهداف اجتماعی بشر به منظور ماندگاری در کلیه عرصه های سکونتگاهی است. ازاین رو افراد در راستای فرار از مشکلات و تنگناهای موجود در محل سکونت خویش و همچنین برخورداری از خوشبختی و آنچه حق طبیعی انسان برای ادامه زندگی قلمداد می گردد؛ به فضای سکونتگاهی دیگر مهاجرت می کنند. در راستای این روند جمعیتی؛ روستائیان مناطق به منظور استفاده از امکانات معیشتی-رفاهی و نیز در جهت یافتن شغل و ایجاد درآمد مکفی، دست به مهاجرت می زنند. لذا پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل عوامل موثر بر مهاجرت روستاهای مرزی دهستان چالدران جنوبی پرداخته است. روش تحقیق در پژوهش حاضر، توصیفی – تحلیلی، مبتنی بر بررسی منابع اسنادی، بررسی های میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تحقیق 542 خانوار روستایی با جمعیت 2901 نفر در 8 روستای مرزی دهستان چالدران جنوبی بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 بوده است. به منظور تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول اصلاح شده کوکران تعداد 148 سرپرست خانوار به عنوان نمونه انتخاب گردید. یافته های حاصل از تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از نرم افزار لیزرل که 45 متغیر آشکار (شاخص) در قالب چهار متغیر نهفته (عامل) شامل: اقتصادی؛ اجتماعی؛ کالبدی و جغرافیایی و اقلیمی مدنظر قرارگرفته شد که نتایج آزمون حکایت از پیش ترین دلیل مهاجرت در روستاهای مرزی عوامل اقتصادی می باشد. به طوری که پایاترین متغیرها، دو متغیر بیکاری و عدم رضایت از درآمد حاصل از انجام فعالیت ها مانند (دامداری، زراعت و...) با مقدار 2R (مجذور همبستگی چندگانه) 0.44 و 0.43، بیش ترین تاثیر را در امر مهاجرت داشته اند.
    کلیدواژگان: مهاجرت، روستاهای مرزی، دلایل اقتصادی، دهستان چالدران جنوبی
  • رضا کاظمی صفحات 85-113
    امروزه امنیت به عنوان مهم ترین موضوع و موتور محرک توسعه یافتگی مطرح شده است. با نگرش به این که اقوام مختلف و اقلیت های مذهبی در حساس ترین حوزه های راهبردی و دیواره مرزی کشور اسکان دارند و عقبه آنان در بیرون از حوزه نفوذ و اثرگذاری کمیت ملی قرار دارد. این پژوهش باهدف شناسایی رابطه قومیت و امنیت در مرزهای ایران و ترکمنستان (با تاکید بر قوم ترکمن)» و مدیریت اقوام در امنیت مرزها انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و پیمایشی و برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته طیف پنج گزینه ای لیکرت و برای تعیین اعتبار پرسشنامه ازنظر خبرگان و نخبگان بااطلاع به حوزه تحقیق (تکنیک اعتبار صوری) و برای تعیین میزان پایایی سوالات در مرحله پیش آزمون از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. جامعه آماری شامل اقوام ترکمن شهرستان های گنبد و بندر ترکمن بوده است. جهت محاسبه حجم نمونه پژوهش، با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 350 نفر انتخاب و برای دستیابی به جامعه نمونه از روش تصادفی و برای تحلیل دادها از نرم افزار (SPSS) استفاده شد. نتایج نشان می دهد که فرض شماره یک تحقیق مبنی بر وجود رابطه بین اقوام ترکمن و ایجاد امنیت در مرز ایران و ترکمنستان مورد تائید قرار می گیرد. در خصوص فرضیه دوم: با توجه به داده های به دست آمده از آزمون t می توان ادعا نمود که بین سطح معیشت مرزنشینان و امنیت مرز ایران و ترکمنستان رابطه معناداری وجود دارد. در خصوص فرضیه سوم: با توجه به داده های به دست آمده از آزمون t می توان ادعا نمود که در سطح اطمینان 95%، چون سطح معناداری (206/0=sig) بزرگ تر از سطح معناداری (05/0) هست لذا فرضیه پژوهشی تحقیق به تائید نمی رسد. بیشترین تاثیر مربوط به معیشت اقوام در ایجاد امنیت مرزها بوده و کمترین تاثیر مربوط به مشترکات فرهنگی می باشد.
    کلیدواژگان: مدیریت اقوام، مرز، مرزنشین، امنیت، قومیت، قوم ترکمن
  • بهناز امین نیری، مهناز اکبری صفحات 115-133
    با توجه به تغییر ماهیت جنگ ها، حمله هوایی موشکی وسیع در شروع و طول درگیری به تاسیسات -حیاتی، حساس و مهم نظامی، غیرنظامی و حتی نقاط مسکونی، اداری، تجاری، آموزشی و... امری عادی تلقی می شود. به دلیل قرار گرفتن ایران در موقعیت جغرافیای خاص، این سرزمین همواره در معرض انواع مخاطرات انسانی (جنگ) و طبیعی بوده و بدین سان تلفات و خسارت های زیادی را شاهد بوده است. با توجه به شدت آسیب پذیری و کاهش ضریب امنیت استان های مرزی یکی از موثرترین راهکارها برای افزایش ضریب امنیتی و توسعه این مناطق اجرای سیاست ها و طرح های پدافند غیرعامل است. لذا هدف اصلی این پژوهش ارزیابی ساختار شهر مرزی سرپل ذهاب جهت برنامه ریزی پدافند غیرعامل هست. روش پژوهش بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی است. برای دستیابی به هدف پژوهش از تکنیک SWOT استفاده گردیده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در حال حاضر شهر مرزی سرپل ذهاب فاقد یک برنامه جامع دفاعی جهت تامین امنیت شهر و شهروندان در زمان بروز حملات از سوی دشمن هست. بنابراین جهت توسعه پدافند غیرعامل در شهر مرزی سرپل ذهاب راهکارهای ارائه شده است.
    کلیدواژگان: پدافند غیرعامل، ساختار شهر، شهر مرزی سرپل ذهاب، مدل SWOT
  • اسماعیل نصیری هندخاله، اسحاق جلالیان، علی احمدی صفحات 135-166
    در سراسر مرزهای کشور سکونتگاه هایی (شهری- روستایی) وجود دارد که معیشت غالب آن ها بر پایه مبادلات بازرگانی می باشد. این نوع از فعالیت به نوبه خود باعث تغییرات مختلف اقتصادی، فضایی و اجتماعی در این قبیل از شهرها شده که این تغییرات خود پیامدهای مختلفی نیز به همراه داشته است. در این راستا دولت در سال 1372 اقدام به تاسیس بازارچه های مرزی نمود تا علاوه بر کاهش امر قاچاق، بتواند باعث کاهش بیکاری و مهاجرت های برون منطقه ای نیز شود. مقاله حاضر به بررسی این موضوع می پردازد که بازارچه های مرزی و اقتصاد مبادلاتی چه نقشی در تغییرات شهری ایفا می نمایند در این بررسی شهر بانه به عنوان نمونه انتخاب شده است. اگرچه بخش زیادی از اقتصاد این شهر هنوز بر پایه قاچاق و اقتصاد مبادلاتی غیررسمی است و سابقه ای دیرینه در این شهر دارد اما با تاسیس بازارچه های مرزی بخشی از اشتغال غیررسمی جای خود را به مبادلات مرزی رسمی و قانونی داده است. بر این اساس در تحقیق حاضر به بررسی بازتاب های مبادلات مرزی از سال 1375 الی 1395 در شهر بانه پرداخته شده است. جهت تحلیل این تغییرات از تکنیک SWOT استفاده شده است. در شهر بانه با سه دسته تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فضایی روبرو هستیم که با توجه به نقش مبادلات مرزی موردبررسی قرارگرفته اند. نتایج تحقیق نشان دهنده تاثیر گسترده مبادلات مرزی بر توسعه فضایی، اقتصادی و اجتماعی این شهر می باشد. نتایج حاصل از تحلیل سوات نیز نشانگر این مطلب است که مبادلات مرزی بانه اگرچه تاثیراتی را بر توسعه شهری داشته است اما به دلیل وابستگی به قاچاق که مهم ترین تهدید مبادلات مرزی در بانه می باشد مانع از دستیابی به توسعه پایدار شهری خواهد شد.
    کلیدواژگان: مبادلات مرزی، قاچاق، SWOT، توسعه شهری، شهر بانه
  • مسعود مطلبی، سید محمدرضا موسوی، عارف بیژن صفحات 167-206
    پایدارترین عنصر در امنیت ملی ایران در قرون گذشته، جغرافیای خاص این مرز و بوم بوده است که از یک سو ایران را مرکز پیرامونی خود قرارداد و از سوی دیگر عملا ازنظر جغرافیایی به هیچ یک از محیط های پیرامونی خود تعلق کامل ندارد. گروه های قومی ایران با دنباله های فرامرزی خودشان در کشورهای آذربایجان، ترکیه، افغانستان و ترکمنستان، حاصل یک چنین تجربه تاریخی برای گروه های قومی بوده اند. بنابراین امنیت مرزهای بین المللی ایران و مرزنشینان به ویژه جمهوری آذربایجان به شدت متاثر از قلمروهای پیرامونی می باشد و ضمانت تحقق این امر، مدیریت مرزها و داشتن مرزهایی با امنیت کامل می باشد. این پژوهش به دنبال این است تا عواملی را که در مدیریت مرزهای بین ایران و آذربایجان که شامل عوامل جغرافیایی، دفاعی، اقتصادی می شود و بر محیط پیرامونی این دو کشور تاثیر زیادی می گذارد را موردبررسی قرار دهد. آن چیزی که می توان دریافت کرد این است که روابط ایران و آذربایجان علی رغم بهره مندی از بعضی زمینه های فرصت ساز به دلیل مرزبندی های مرتبط با رژیم حقوقی دریای خزر، مناقشه قره باغ و حضور آمریکا همچنان با چالش های عمده ای مواجه خواهد بود. در این پژوهش نحوه جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای )کتاب، مقالات( می باشد و روش تحقیق نیز توصیفی-تحلیلی است.
    کلیدواژگان: امنیت ملی، ایران، مرزها، آذربایجان، مدیریت بهینه