فهرست مطالب

علوم و فنون مرزی - پیاپی 20 (بهار 1396)

نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 20 (بهار 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/03/31
  • تعداد عناوین: 7
|
  • میرنجف موسوی، رحیم رحیمی، علی اکبر محمود آبادی صفحات 1-23
    در بین مسائل مختلف، امنیت جایگاه ویژه ای در آرامش و افزایش کیفیت زندگی آدمی دارد. انسان در طول تاریخ همیشه سعی کرده که این نیاز اساسی خود را تامین کند. چراکه نحوه پاسخگویی به این نیاز تاثیر مستقیم در ارضای نیازهای دیگر او دارد و این خود ضرورت بحث و پژوهش در مورد امنیت را پررنگ تر می کند. تحقیق حاضر باهدف بررسی نقش مشارکت مردم در تحقق امنیت پایدار در مناطق مرزی استان کردستان است. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و جهت جمع آوری داده ها از دو شیوه کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه محقق ساخته) بهره گرفته شده است. جامعه آماری 4 شهرستان مرزی استان کردستان (مریوان، سقز، بانه، سروآباد) و حجم نمونه 100 پرسشنامه است که به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شده است. مولفه های موردبررسی شامل مشارکت مردم، مسئولیت پذیری، اعتماد، قانون گرایی است که در 22 گویه مورد تحلیل قرارگرفته است. ابزار تجزیه تحلیل داده ها برای بررسی میزان تاثیرگذاری هر یک از مولفه ها در تامین امنیت از مدل سازی معادلات ساختاری (LISREL) استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که مولفه اعتماد به عنوان تاثیرگذارترین عمل در تحقق امنیت منطقه هست؛ و هرچقدر میزان مشارکت مردمی با نهادهای امنیتی بیشتر باشد منطقه دارای امنیت بیشتری خواهد بود.
    کلیدواژگان: امنیت، مشارکت مردم، مناطق مرزی، اعتماد، نهادهای امنیتی
  • طاها ربانی، صالح اسدی، ناصر محمدی ورزن صفحات 25-50
    شهرها به عنوان مراکز تجمع سرمایه مادی و انسانی، در زمان جنگ به هدفی عمده برای دشمن تبدیل می شوند درنتیجه حمله به آن ها خسارات فراوانی را پدید می آورد. استراتژی دشمن در حمله به مناطق غیرنظامی تحمیل فشارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و روانی بر مردم و دولت است؛ به طوری که در طول جنگ های دهه های اخیر، غیرنظامیان اصلی ترین قربانیان جنگ بوده اند. در حال حاضر نیز وقوع جنگ علیه کشور با توجه به شرایط منطقه و درگیری در کشورهای اطراف و تصرف عراق و افغانستان به دست آمریکا بسیار محتمل می نماید. شهر مرزی بانه با توجه به قرار گرفتن در نقطه غربی ایران و هم مرز بودن با کشور عراق که یکی از پایگاه های نظامی آمریکا است موقعیت استراتژیک خاصی دارد. لذا هدف از این پژوهش ارائه راهکارهایی جهت افزایش پایداری دفاعی شهر مرزی بانه متناسب با نیازهای دفاعی- امنیتی شهر و ویژگی های جغرافیایی آن است. داده های تحقیق متناسب با اهداف از یافته های میدانی و عکس های هوایی استخراج گردیده سپس تحلیل وضعیت شهر با استفاده از نرم افزار GIS و شناسایی مراکز استراتژیک اقدام صورت گرفته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که در حال حاضر شهر بانه فاقد یک برنامه جامع دفاعی جهت تامین امنیت شهر و شهروندان در زمان بروز حملات احتمالی از سوی دشمن می باشد و همچنین ساختار شهر با اصول پدافند غیرعامل هم خوانی ندارد.
    کلیدواژگان: پدافند غیرعامل، مراکز ثقل، آسیب پذیری، اولویت بندی، شهر بانه
  • ناهید سجادیان، شاهرخ زاد ولی خواجه، فاطمه زاد ولی صفحات 51-74
    امروزه اهمیت مرزها و مناطق مرزی، ضرورت امنیت را ایجاب می نماید و جهت ایجاد امنیت مرزها، نقش قومیت های ساکن در حاشیه مرزها بسیار حائز اهمیت می باشد. بحث قومیت یکی از موضوعات مهم در ساختارها، مباحث و چالش های سیاسی و امنیتی می باشد. ایران کشوری متنوع ازنظر قومی است و اکثر گروه های قومی در مناطق مرزی کشورمان استقرار یافته اند. ازاین رو شناسایی آسیب های مناطق مرزی با تاکید بر مسائل قومی ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد که این ضرورت هدف تحقیق را در استان آذربایجان غربی روشن می سازد. روش تحقیق در این مطالعه کاربردی با ماهیت توصیفی – تحلیلی است که برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی – میدانی (پیمایشی) و برای تجزیه وتحلیل داده های این تحقیق از آزمون های آماری فریدمن، رگرسیون و تی تک نمونه ای استفاده گردیده است. حجم نمونه نیز 300 نفر از کارشناسان و صاحب نظران این حوزه می باشد. یافته های تحقیق بر اساس آزمون رگرسیون حاکی از آن است که فقر و محرومیت شدید در مناطق مرزی؛ عدم تقسیم شغل های مدیریتی بین اقوام مختلف و عدم تثبیت سیستم دموکراتیک (وجود نظام مدیریتی تمرکزگرا) به ترتیب با ضریب بتای 0.721؛ 0.607 و 0.566 بیش ترین تاثیر را در بروز بحران های قومی در مناطق مرزی موردمطالعه دارند. همچنین مهم ترین بحران های قومی در مناطق مرزی موردمطالعه بر اساس متغیرهای مورد مطالعه نیز درگیری و منازعات قومی، عملیات و شورش های قومی علیه دولت مرکزی و نفوذ کشورهای بیگانه و بزرگ جلوه دادن این شورش ها می باشند که ارزش آزمون فریدمن آن ها به ترتیب برابر با 13.98، 12.57 و 11.21 است.
    کلیدواژگان: آسیب شناسی، مناطق مرزی، قومیت، استان آذربایجان غربی
  • تحلیل جغرافیایی کانون های جرم خیز جرائم سرقت در شهر مرزی سرپل ذهاب
    صغری عباس زاده، ابوالقاسم اسدی، محمدحسین سرایی صفحات 75-88
    رشد جمعیت و شهرنشینی سریع، موجب شده که جرم به عنوان یک معضل اجتماعی، کیفیت زندگی را مورد تهدید قرار دهد. تحلیل فضایی جرم دارای ابعاد جغرافیایی است که در مقیاس های جغرافیایی (ملی، منطقه ای، محلی) به طور نامتناسبی توزیع شده است. لذا هدف این پژوهش بررسی نسبت جرم به تراکم جمعیت در شهر مرزی سرپل ذهاب در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. روش مطالعه در این تحقیق توصیفی- تحلیلی است و نوع تحقیق کاربردی می باشد. این پژوهش در شهر سرپل ذهاب انجام شده است و جمع آوری داده ها از بزهکارانی صورت گرفته است که در محدوده جغرافیایی این شهر مرتکب جرم سرقت شده اند؛ بنابراین، تمامی جرائم ارتکابی از نوع سرقت در محدوده قانونی این شهر که طی ده سال از 1/1/82 تا 29/12/92 در کلانتری ها و واحدهای اجرایی ناجا در مورد آن ها پرونده تشکیل و ثبت گردیده موردبررسی قرارگرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بیش ترین تراکم جرم در جمعیت، مرکز شهر به چشم می خورند. کم ترین نسبت جرم به جمعیت نیز در شهرک جهاد و نیروی انتظامی دیده می شود. تحلیل نقشه های تراکم نسبی جرم (به ازای جمعیت و واحد سطح) به خوبی ارتباط مستقیم و مثبت تراکم جمعیت را نشان می دهد. بنابراین هرقدر تراکم جمعیت در هر منطقه بیش تر باشد احتمال وقوع جرم در آن افزایش می یابد، لذا می توان نتیجه گرفت که: ارتکاب جرائم در نواحی پرجمعیت رخ می دهد. تحلیل نقشه های تراکم نسبی جرم (به ازای جمعیت و واحد سطح) به خوبی ارتباط مستقیم و مثبت تراکم جمعیت در محلات مختلف شهر و تعداد جرائم ارتکابی در هر محله را نشان می دهد؛ بنابراین هرقدر تراکم جمعیت در هر منطقه بیش تر باشد احتمال وقوع جرم در آن افزایش می یابد.
    کلیدواژگان: جرم، سرقت، کانون های جرم خیز، شهر مرزی سرپل ذهاب
  • محسن فتحی، مجید سعیدی راد، کیومرث یزدان پناه درو، محسن کلانتری صفحات 89-115
    جمهوری اسلامی ایران به واسطه موقعیت راهبردی و واقع شدن دریکی از حساس ترین مناطق جهان، پیوسته دارای فرصت ها و مزیت هایی همراه با تهدیدها و آسیب پذیری های اجتناب ناپذیر و غیرارادی بخصوص در مناطق مرزی خود، می باشد. دارا بودن سه ویژگی و امتیاز موقعیتی، یعنی: پیوستگی موقعیت سرزمینی ایران؛ دارا بودن سواحل طولانی در خلیج فارس و دریای عمان در اختیار داشتن تنگه راهبردی هرمز، همچنین برخورداری از موقعیت گذرگاهی، همانا ایران را در زمره کشورهای مهم و تاثیرگذار بر مبادلات جهانی و منطقه ای قرار داده است. وجود این مبادلات و پیوندهای فضایی دو سوی مرز بین کشورهای مجاور و آسیب پذیری و تهدیدات مختلف در این مناطق، ضرورت و اهمیت ویژه ای را در نظام برنامه ریزی کشور ما و در فرایند ساماندهی و برنامه ریزی آمایش سرزمین و سند چشم انداز 1404، به مناطق مرزی داده است بر اساس مستندات، مطالعات و تحقیقات انجام شده در سالیان اخیر ملاحظه می شود که به دلیل اهمیت و حساسیت های ویژه مناطق مرزی، توجه خاصی در جهان به ساماندهی و آمایش دفاعی –امنیتی این مناطق شده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و به شیوه میدانی با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه به تبیین شاخص ها و راهبردهای دفاعی- امنیتی و اولویت گذاری این راهبردها پرداخته است. به این منظور، از مدل SWOT برای تدوین شاخص ها و راهبردها و همچنین از مدل QSPM برای اولویت بندی راهبردها استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که راهبردهای مناسب برای آمایش دفاعی-امنیتی مناطق مرزی جنوبی کشور از نوع راهبردهای تنوعی (رقابتی) هستند و ضرورت توجه به شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی- امنیتی توام با یکدیگر برای توسعه و امنیت منطقه را لازم می داند.
    کلیدواژگان: آمایش سرزمین، امنیت، آمایش مناطق مرزی، مرزهای جنوبی ایران، مدل SWOT، QSPM
  • ابراهیم قربانی، حبیب شریف زاده صفحات 117-143
    معضلات اقتصادی و اجتماعی و حتی امنیتی امروز در مناطق مرزی، که سبب شده اند زمینه های مناسبی جهت ایجاد اشتغال سالم و پایدار ایجاد نگردد، مربوط به سودآوری بالای قاچاق کالا، مواد مخدر و روان گردان ها می باشد. از سوی دیگر نبود بستر مناسب اشتغال و فعالیت سالم در مناطق مرزی موجب شده ساکنین این نواحی به فعالیت های غیرقانونی همچون قاچاق روی بیاورند. استان آذربایجان غربی دروازه ورود به اروپا، کشورهای عربی و بالعکس بوده و به جهت همسایگی با سه کشور، به عنوان یکی از محدود مناطق مهم در سطح کشور، مورد طمع مافیای قاچاق کالا، مواد مخدر و روان گردان ها قرارگرفته است که در این راستا نقش دستگاه های دخیل ازجمله گمرک، در کنترل حجم ها این اقلام و مواد بیشتر از پیش احساس می شود. تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر قاچاق کالا، مواد مخدر و روان گردان از مرزهای استان آذربایجان غربی پرداخته است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیل، به لحاظ شیوه انجام پیمایشی و ازنظر هدف، از نوع پژوهش های کاربردی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کارکنان گمرک استان آ. غربی (تمرچین، سرو، بازرگان)، شاغلین بازارچه های مرزی، پلیس اطلاعات و امنیت عمومی (گذرنامه)، فرماندهی مرزبانی استان آ. غربی و رانندگان ترانزیتی می باشند که 312 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به عنوان حجم نمونه انتخاب و پرسشنامه محقق ساخته تحقیق مشتمل بر 28 مولفه و چهار گویه ای تحقیق را تکمیل نمودند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار Spss و آزمون های آماری کااسکور و فریدمن استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد کلیه ابعاد چهارگانه مربوط به پرسشنامه تحقیق (تجهیز گمرک به ابزار و فناوری، اشرافیت اطلاعاتی کارکنان گمرک، نتایج پرونده های متشکله قاچاق کالا و قوانین و اختیارات گمرک) در جلوگیری از قاچاق کالا و مواد مخدر تاثیرگذار بوده و با توجه به نتایج آزمون فریدمن، بیشترین تاثیر مربوط به تجهیز گمرک به ابزار و فناوری و کمترین تاثیر مربوط به نتایج پرونده های متشکله در جلوگیری از قاچاق کالا و مواد مخدر می باشد. نتایج حاصله بیانگر وجود بحرانی جدی در منطقه بوده که در پایان پیشنهادهایی در جهت بهبود وضعیت موجود ارائه گردیده است.
    کلیدواژگان: گمرک، قاچاق، کالا، مواد مخدر، روان گردان ها، مرز، آذربایجان غربی
  • سید مصطفی هاشمی، عباس علیپور، یعقوب اسماعیل زاده صفحات 145-162
    دگرگونی و تغییرات امروزه با چنان سرعتی است که اندکی غفلت و بی توجهی مشکلات فراوانی را پیش روی کشورها می گذارد. در عصر نوین برنامه ریزان سعی دارند که با پیش بینی و آینده نگاری به شناخت دقیق و منطقی رویدادها برسند و از سویی استفاده حداکثری از پتانسیل ها و ظرفیت های موجود را داشته باشند. در تحقیق حاضر به بررسی و شناخت مولفه های کلیدی تاثیرگذار و تاثیرپذیر در این زمینه پرداخته شد. روش تحقیق در پژوهش حاضر روش توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات و داده ها شامل روش های اسنادی و میدانی است. جامعه آماری تحقیق شامل 10 نفر از کارشناسان (متشکل از متخصصان رشته های علمی مرتبط با علوم جغرافیایی، آمایش سرزمین، حوزه های امنیتی و دفاعی، جامعه شناسی، علوم سیاسی و غیره) و 10 نفر از گروه خبرگان (شامل مسئولان سازمان ها، اداره ها و غیره) می باشند. نمونه برداری در پژوهش مربوطه به صورت آگاهانه و غیر تصادفی انجام گرفته است که توسط پژوهشگران انتخاب گردیده است. روش تجزیه وتحلیل اطلاعات با استفاده از نرم افزار MIC MAC صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد شاخص های امنیت، تروریسم، محیط زیست، مسائل اقتصادی، رسانه ها و شبکه های مجازی، پدافند غیرعامل، تکنولوژی های جنگی نوین، فناوری های نوین تولیدی، مسائل اجتماعی- فرهنگی و مشارکت و حکمروایی شاخص های تاثیرگذار در ملاحظات دفاعی، سیاسی و امنیتی در استان آذربایجان شرقی محسوب شدند و سه شاخص مناطق آزاد، مهاجرت و عدالت فضایی شاخص های تاثیرپذیر در استان آذربایجان شرقی محسوب گردیدند.
    کلیدواژگان: ملاحظات سیاسی، ملاحظات دفاعی، ملاحظات امنیتی، MIC MAC، استان آذربایجان شرقی