فهرست مطالب

علوم و فنون مرزی - پیاپی 23 (زمستان 1396)

نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 23 (زمستان 1396)

  • تاریخ انتشار: 1397/01/07
  • تعداد عناوین: 6
|
  • قربان حسینی صفحات 1-32
    شناخت فرایندهای جمعیتی در مناطق مرزی کشور، از اهمیت قابل توجهی برای سیاست گذاران و برنامه ریزان جمعیتی و اجتماعی- اقتصادی برخوردار است. هدف این مقاله، مطالعه تطبیقی مولفه های جمعیت شناختی استان های مرزی شرق و غرب کشور طی دو دهه اخیر است. روش تحقیق مورد استفاده در مقاله، کمی از نوع توصیفی تحلیلی و مبتنی بر تحلیل ثانویه داده های سرشماری سال های 1375 تا 1395 می باشد. نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد که؛ نخست) تفاوت های قابل ملاحظه و گهگاه تشابه های در مقادیر شاخص های جمعیتی دو منطقه و روند تغییرات آن ها وجود دارد؛ دوم) علی رغم کاهش رشد جمعیت دو منطقه، تفاوت محسوسی در این روند کاهشی طی دوره های 90-1375(از 20/2 به 30/1 در استان های شرقی و از 12/1 به 06/1 در استان های غربی) مشاهده می شود. رشد جمعیت طی دوره 95-1390 نسبت به دوره 90-1385 در استان های شرقی روند افزایشی و به 66/1 درصد و در استان های غربی روند کاهشی شدید و به 85/0 درصد رسیده است؛ سوم) شاخص تراکم نسبی جمعیت، باوجود تفاوت قابل توجه بین میانگین دو منطقه افزایش داشته، اما مقدار رقم افزایشی آن ها به هم نزدیک است؛ چهارم) شاخص میزان بیکاری در سال 1390 نسبت به سال 1375 در مناطق شرقی، افزایش 87 درصدی و در مناطق غربی افزایش 45 درصدی را نشان می دهد؛ این شاخص در سال 1395 نسبت به سال 1390 کاهش 18 درصدی در استان های شرقی و 20 درصدی در استان های غربی داشته است؛ پنجم) علی رغم یکسان بودن رقم نسبت وابستگی دو منطقه در سال 1375 (9 نفر به ازای هر 10 نفر) اما تا سال 1395 در استان های غربی به 4 و در استان های شرقی به 6 نفر کاهش یافته است؛ ششم) عمده ترین مقصد مهاجرتی استان های غربی به استان تهران و سپس استان های هم جوار است اما این مقصد در استان های شرقی برعکس می باشد. به طورکلی نتایج این مطالعه، می تواند با توجه به اهمیت زیاد جمعیت در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها توسعه ای به لحاظ سیاستی، برنامه ریزی و دور نمای آینده جمعیت برای این مناطق مفید باشد؛ و به سیاست گذاران در شناخت بیشتر این مناطق کمک نماید تا به اتخاذ سیاستی بی طرفانه و متناسب با این استان ها بپردازند.
    کلیدواژگان: رشد جمعیت، نسبت جنسی، نسبت وابستگی، میزان بیکاری، استان های مرزی غربی و شرقی
  • زهرا تردست، حشمت اسدیان پور، محمد مشخصی صفحات 33-64
    رشد فزاینده جمعیت امروزه موجب بروز معضلات بی شماری بر فضاهای شهری و درنتیجه کیفیت زندگی شهرنشینان شده است. یکی از این مسائل شهری شکل گیری کانون های جرم خیز است. لذا تحلیل فضایی و آسیب شناسی این کانون ها جهت برون رفت از این مسائل از ضرورت ها و الزامات برنامه ریزی های شهری است. هدف این پژوهش آسیب شناسی فضایی شهر ارکواز از طریق شناسایی کانون های جرم خیز است. روش انجام کار توصیفی - تحلیلی و نوع تحقیق ازنظر هدف کاربردی می باشد. داده های این پژوهش از مجموع بیشترین آمار بزهکاری های ارتکابی سال 1395 در محدوده شهر ارکواز است که در دادگستری شهرستان ملکشاهی در مورد آن ها پرونده تشکیل و ثبت گردیده است. برای تحلیل داده ها از نرم افزار GIS و آزمون های تراکم کرنل و انحراف از معیار جهت بررسی شکل گیری کانون های جرم خیزی بهره گرفته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بیش ترین جرم در محله قلعه دره به چشم می خورد و کم ترین نسبت جرم به محله سلمان فارسی اختصاص دارد. تحلیل نقشه کاربری اراضی شهری به خوبی ارتباط مستقیم و مثبت تراکم کاربری های مسکونی را با جرم نشان می دهد. بنابراین هرقدر تراکم جمعیت در محله بیش تر باشد احتمال وقوع جرم در آن افزایش می یابد. این امر در شهر ارکواز به خوبی مشاهده می شود.
    کلیدواژگان: آسیب شناسی فضایی، کانون های جرم خیز، امنیت، شهر ارکواز
  • صادق ابراهیمی، محمد نایب پور، محمد اسدی فرد، حمیدرضا محمد زاده مهنه صفحات 65-89
    مرزها ضمن آنکه عامل جداکننده دو واحد سیاسی هستند، عامل پیوند فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ملت ها نیز محسوب می شوند. در کشورهایی نظیر ایران که با برنامه ریزی نظام سلطه، مرز از میان قومیت ها گذرانده شده، وابستگی های متعددی وجود دارد که در صورت مدیریت، برنامه ریزی و سیاست گذاری مناسب، چه بسا به فرصت تبدیل شود و مرزهای دو کشور را به عامل وحدت، ثبات و امنیت در دو سوی مرز، تبدیل نماید. مدل مدیریت یکپارچه مرزی، می تواند گام بزرگی جهت دستیابی به مدیریت بهینه مرزها باشد. با به استقلال رسیدن چندین کشور در سواحل دریای مازندران، پس از فروپاشی شوروی سابق، نیاز شدید به ایجاد توافق هایی میان همه کشورهای ساحلی احساس می شود تا میزان بهره مندی هر یک از این کشورها را از منابع و امکانات دریای مازندران به درستی و منصفانه تحت مقرراتی مشخص درآورد. تحقیق حاضر در جهت دستیابی به شناخت کامل و درک بهتر شاخص های موثر در مدیریت مرزها و با هدف تبیین فرایند و زمینه های انعقاد قرارداد انتظامات مرزی ایران و شوروی (1957 م) و تاثیر مولفه های آن بر مدیریت مرزهای دریایی انجام شده است. روش پژوهش توصیفی و از نظر هدف کاربردی است، برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی استفاده شده است و روش تجزیه وتحلیل مطالب و یافته ها به طور استنباطی و تحلیل محتوی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که قرارداد انتظامات ایران و شوروی 1957 م تاثیرات مثبتی بر مرزهای جمهوری اسلامی ایران و دولت اتحاد جماهیر شوروی داشته و در حال حاضر نیز این قرارداد، می تواند در بسیاری از موارد به عنوان مرجعی برای رفع مشکلات و حوادث دریایی مورد استفاده قرار گیرد که این امر در مدیریت بهینه مرزهای دریایی نیز تاثیر مثبت دارد.
    کلیدواژگان: قرارداد، انتظامات مرزی، مدیریت، مرز، مرز دریایی
  • حامد قادرمرزی، صادق برزگر صفحات 91-115
    مناطق مرزی از اهمیت ویژه ای در سطح ملی و فرامرزی برخوردارند. با وجود این اهمیت گردشگری مرزی تا اکنون ناشناخته مانده است. گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین راهبردها در برنامه ریزی توسعه است. در این راستا گردشگری مرزی نیز جزئی از صنعت گردشگری به حساب می آید که با برنامه ریزی و سیاست گذاری مناسب می توان از درآمد ناشی از آن در توسعه اقتصادی-اجتماعی مناطق مرزی سود جست. لذا این پژوهش با هدف بررسی و شناسایی جاذبه های گردشگری این منطقه و تدوین الگوی مناسب برنامه ریزی راهبردی توسعه گردشگری مناطق مرزی با مدل SWOT در اورامان تخت انجام گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است. داده های تحقیق به صورت نمونه گیری طبقه ای از سه گروه مردم، کارشناسان و دانشجویان به تعداد 30 نفر جمع آوری شده است. نتایج تحلیل مدل نشان می دهد با توجه به پتانسیل های زیاد در زمینه گردشگری در منطقه با فقدان برنامه ریزی و سرمایه گذاری مواجه بوده است. لذا تخصیص مجدد منابع در سطح ناحیه امری الزامی است با توجه به نتایج به دست آمده وضعیت گردشگری مرزی اورامان در موقعیت تنوع قرار دارد و بایستی با استفاده از نقاط قوت، اثر تهدیدات خارجی کاهش دهیم تا بتوانیم در امر مدیریت گردشگری مرزی به رشد و شکوفایی و توسعه پایدار دست یابیم. درنهایت نیز راهکارهایی در جهت برنامه ریزی توسعه گردشگری مرزی اورامان ارائه شده که می تواند مفید و موثر واقع شود.
    کلیدواژگان: گردشگری مرزی، اورامان تخت، برنامه ریزی، مدل SWOT
  • علیرضا حیدر نژاد، عبادالله اسد پور صفحات 117-148
    نزاع دسته جمعی ازجمله آسیب های اجتماعی است که در صورت بروز، آسیب های مادی و معنوی فراوانی را برای یک جامعه در پی دارد. هدف این مقاله بررسی و شناسایی عوامل موثر بر نزاع و درگیری در بین مرزنشینان استان اردبیل است. این مطالعه ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، توصیفی از نوع پیمایشی است که داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه جمع آوری گردید. جامعه آماری این تحقیق را کلیه افراد 45-19 ساله مرزنشینان استان اردبیل تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران 262 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب و با بهره گیری از نرم افزار spss مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان می دهند که بین عوامل اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، نظامی و انتظامی، اداری و سیاسی و گرایش به نزاع و درگیری رابطه معناداری وجود دارد. نتایج برای بررسی معنی داری بودن مدل پیش بینی کننده نمره کل نزاع دسته جمعی نشان می دهد که ضرایب متغیرهای اجتماعی- فرهنگی 000/0 P= و F.(13/627)، اقتصادی با ضرایب متغیرهای 009/0 P= و F(14/621)، عوامل جغرافیایی و محیطی (001/0P= و F(13/145، ضرایب متغیرهای اداری-انتظامی 000/0P= و F.(14/651) و ضرایب عوامل سیاسی001/0 P= و F.(15/154) متغیرهای پیش بین معنی دار است. بر اساس آزمون فریدمن عوامل اجتماعی- فرهنگی با شدت تاثیر 54/2 در رتبه اول قرار داشته و عوامل اقتصادی با شدت تاثیر 43/2، عوامل جغرافیایی با شدت تاثیر 38/2، عوامل اداری- انتظامی با شدت تاثیر 32/2 و عوامل سیاسی با شدت تاثیر 12/2 در رتبه های بعدی قرار داشتند. بر مبنای تبیین صورت گرفته از طریق رگرسیون و همچنین فریدمن، بیشترین تاثیر را به ترتیب متغیرهای اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی، اداری- انتظامی و سیاسی در نزاع و درگیری است.
    کلیدواژگان: نزاع و درگیری دسته جمعی، مرزنشینان، نظم و امنیت، استان اردبیل
  • حسن مجربی صفحات 149-180
    باوجودی که تعلیم و تربیت جزء اساسی تمدن بشری و هر کشوری است که به منظور رشد و پیشرفت جامعه به کار می آید، ولی این امر اکثر مواقع مطابق با جهت گیری حاکمان بوده است. در همین راستا پادشاهان صفوی از کلیه ظرفیت های فرهنگی زمان خود از قبیل: خانقاه ها، مساجد، مکتب خانه ها، قهوه خانه ها و مدارس علمیه متناسب با جهت گیری جدید مذهبی یعنی ترویج اندیشه شیعی برای حفظ انسجام اجتماعی استفاده می کردند این نوشتار با هدف بررسی وضعیت تعلیم و تربیت دوره صفویه بر پایه اعتقادات مذهبی و تاثیر آن در دفاع از مرزهای ایران می پردازد. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی با تکیه بر منابع و تحقیقات معتبر تاریخی داخلی و خارجی بوده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که تعالیم مذهبی شیعی در عرصه های نظامی مانند: جذب نیروی انسانی بیشتر و جبران نواقص تسلیحاتی و تجهیزاتی در دوران صفویه بیشترین تاثیر را در مقابل تجاوزهای همسایه قدرتمند: دولت عثمانی در مرزهای غربی و شمال غربی، دولت ازبکان در مرزهای شرقی و شمال شرقی و استعمارگران پرتغالی در مرزهای جنوبی ایران داشته است، همچنین شرایط سیاسی ایران عصر حاضر در حفظ مرزها از تجاوزهای بین المللی و منطقه ای شباهت زیادی به شرایط زمان صفویه دارد.
    کلیدواژگان: صفویه، تعلیم و تربیت، تشیع، حکومت ملی، مرزهای ایران