نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 25 (تابستان 1397)

حفظ و گسترش امنیت مناطق مرزی دغدغه اصلی و همیشگی کشورهای که دارای مرزهای مشترک طولانی با همسایگان خود هستند، می باشد. آنچه که می تواند بر امنیت پایدار این مناطق تاثیرگذار باشد و آن را تضمین کند شناسایی عوامل مؤثر بر آن و تلاش جهت برون رفت از چالش ها و تقویت فرصت ها می باشد. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل اثرگذار بر ارتقاء امنیت پایدار استان ایلام پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و روش انجام کار بر اساس مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و مدل برنامه ریزی استراتژیک QSPM است. جمع آوری داده ها به شیوه میدانی و با ابزار پرسشنامه از مسئولین و صاحب نظران جهت تبیین و درک درست از عوامل مؤثر بر امنیت استان می باشد. تحلیل های حاصل از مدل SWOT نشان می دهد که این استان علیرغم برخورداری از نقاط قوتی چون امن ترین مرز کشور، موقعیت ژئوپلیتیک مناسب، مشارکت مردم در امنیت برخوردار است. از موانع اساسی چون کمبود زیرساخت ها، هم جواری با کشوری با عدم اقتدار و اشرافیت کامل بر مرز خود، فقدان ثبات امنیتی در کشور همسایه به عنوان نقطه ضعف روبرو است. بر اساس این بررسی ها نتایج پژوهش نشان می دهد که راهبرد مناسب برای رسیدن به امنیت پایدار در استان مرزی ایلام در موقعیت تهاجمی قرار دارد. در این پژوهش جدول اولویت بندی استراتژی های انتخاب شده QSPM نیز تشکیل گردید که بیانگر آن است از میان استراتژی های برگزیده استراتژی ایجاد و توسعه منطقه آزاد تجاری به دلیل وجود مزیت های نسبی بر توسعه استان نسبت به دیگر استراتژی ها از اولویت بالایی برخوردار است.

احساس امنیت یکی از اصلی ترین عوامل پایداری فضاهای شهری به شمار می آید و بدون احساس امنیت هیچ فضای شهری، عرصه حضور و تعاملات اجتماعی شهروندان نخواهد بود. هدف از این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی زنان در شهر مرزی مراوه تپه استان گلستان است. این پژوهش با توجه به نوع هدف، کاربردی است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق کلیه زنان بالای 18 سال ساکن در شهر مراوه تپه می باشند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 384 نفر برآورد شده است. شیوه نمونه گیری تحقیق، تصادفی ساده و ابزار سنجش، پرسشنامه توام با مصاحبه بوده است. سطح پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار spss و برای آزمون فرضیات از آزمون T تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که عملکرد پلیس، اطلاع رسانی و ارتقای سطح آگاهی شهروندان، حمایت اجتماعی، پایبندی مذهبی درافزایش احساس امنیت زنان شهر مراوه تپه تاثیر مثبت دارد

پژوهش حاضر به ارزیابی تاثیرات اجتماعی- اقتصادی بازارچه مرزی شوشمی بر توسعه مناطق روستایی پیرامون پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش، روستاهای پیرامون بازارچه شوشمی بودند، که درمجموع 10 روستا با تعداد 1387 خانوار در منطقه، موردمطالعه قرار گرفت جهت تسهیل امر مطالعه ابتدا با استفاده از فرمول کوکران و سپس اعمال فرمول تصحیح تعداد 246 خانوار جهت نمونه انتخاب و پرسشنامه بین آن ها توزیع شد. برای تعیین اعتبار ابزار پژوهش از اظهارنظر استادان و متخصصان ذی ربط و برای تعیین پایایی آن از همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ (82/0) برای متغیرهای گوناگون به دست آمد که نشان از پایایی پرسشنامه داشت. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS بهره گرفته شد. یافته های تحلیل واریانس نشان دادند که بین روستاها (سه لایه موردمطالعه) ازنظر وضعیت شاخص های اقتصادی - اجتماعی، تفاوت معناداری وجود دارد. تاثیر بازارچه شوشمی بر شاخص های رفاه اجتماعی، اقتصاد روستایی، اقتصاد روستا و کشاورزی، صنایع دستی و مشارکت اجتماعی در روستاهای لایه اول (پنج کیلومتری) و لایه دوم (ده کیلومتری) مشهود و به صورت افزایشی بود. از طرفی در لایه سوم (پانزده کیلومتری) ازنظر شاخص های مذکور تفاوتی آن چنان مثبت مشاهده نشد، بنابراین بازارچه موجب افزایش وضعیت این شاخص ها شده است و اثر افزایشی بر کیفیت زندگی تا لایه دوم قابل رهگیری است. تحلیل اثر کل نشان می دهد که محدوده تاثیر این بازارچه تا شعاع ده کیلومتری بوده و اثر اقتصادی آن در منطقه روستایی پیرامون بیش از اجتماعی و افزایشی بوده است.

حقوق بشردوستانه که پس از تصویب سران کشورهای جهان وارد حقوق بین الملل شده، درواقع دستاورد تفکر بشری است که در سطح جهانی، نهادهای مردمی (ملی و بین المللی) از آن حمایت کرده و سازمان ملل نیز برای تثبیت آن تلاش می نماید. نظر به اینکه در تجاوز عراق به ایران، صدام ضمن جنایت جنگی نسبت به غیرنظامیان، با پایمال نمودن ابعاد مختلفی از حقوق بشردوستانه و قواعد موجود در کنوانسیون های چهارگانه ژنو، بسیاری از اصول و قواعد بشردوستانه و همچنین اصل حاکمیت و عدم مداخله را نقض نمود. بر این اساس، در این تحقیق به بررسی و مطالعه این جنایت جنگی از زاویه اصول و قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه پرداخته می شود. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی است که به صورت توصیفی-تحلیلی و با روش کتابخانه ای با استفاده از اسناد و قوانین بین المللی صورت گرفته است. نتایج تحقیق حاضر حاکی است که تجاوز صدام به ایران، حملات شیمیایی، کشتار دسته جمعی غیرنظامیان و شکنجه اسرای ایرانی برخلاف مفاد کنوانسیون های چهارگانه ژنو و کنوانسیون جنگ و نقض فاحش حقوق بین الملل بشردوستانه می باشد.

پیرانشهر یکی از شهرهای مرزنشین استان آذربایجان غربی به شمار می آید که به جهت همسایگی با کشور عراق و قرار گرفتن در شاهراه اصلی ورود به کشورهای حاشیه دریای مدیترانه به عنوان مهم ترین منطقه نه تنها در سطح استان آذربایجان غربی، بلکه در سطح کشور محسوب می شود که حالا مورد طمع مافیای قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها قرارگرفته است. تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل موانع مؤثر در مبارزه با پدیده قاچاق مواد مخدر و روان گردان در مرز تمرچین شهرستان پیرانشهر پرداخته است. پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی و از نوع تحقیقات کاربردی می باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل تعدادی از افسران ارشد ستاد فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی، پیرانشهر و پلیس مبارزه با مواد مخدر استان آذربایجان غربی می باشد که برابر جدول مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و رعایت نسبت نمونه انتخابی، تعداد 93 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب و پرسشنامه محقق ساخته موانع مبارزه با قاچاق با ضریب پایایی 88/0، مشتمل بر 14 گویه و 3 فرضیه تحقیق را تکمیل نمودند. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و آزمون های آماری کااسکور و فریدمن استفاده گردید. یافته ها نشان می دهد ضعف در تجهیزات اداری و گمرکی، عدم نظارت دقیق در فرایند کنترل و بازرسی و ضعف در آموزش نیروی انسانی به ترتیب مؤثرترین موانع در مبارزه با قاچاق مواد مخدر و روان گردان در مرز تمرچین شهرستان پیرانشهر به شمار می آیند.

فقدان عدالت فضایی و جغرافیایی و نابرابری ها در بین مناطق مختلف کشور از مهم ترین عوامل تهدیدکننده امنیت ملی محسوب می شود. این شرایط موجب تشدید احساس تبعیض بین مردم شده و شکاف های قومی، مذهبی، اقتصادی و اجتماعی را عمیق تر می کند. این بی عدالتی جغرافیایی و فضایی به ویژه در مناطق مرزی کشور که با مشکلات و چالش هایی بسیاری ازجمله دوری از مرکز و کانون های قدرت و ثروت، فقر و توسعه نیافتگی، ضعف زیرساخت ها، مجاورت با دستگاه اطلاعاتی و امنیتی کشور همسایه و… مواجه هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است و به طور مستقیم بر امنیت این مناطق تاثیرگذار است. هدف از پژوهش بررسی سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان مرزی درگز بر مبنای هفت مؤلفه اقتصادی، اجتماعی، زیربنایی، خدماتی، فرهنگی-آموزشی، بهداشتی و ارتباطی و 52 شاخص می باشد. این پژوهش کاربردی و روش آن نیز تحلیلی- مقایسه ای است. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از روش تاپسیس و روش ضریب اختلاف، جهت رتبه بندی و پراکندگی امکانات و خدمات (شاخص های موردمطالعه) در دهستان ها مبادرت شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد ازلحاظ سطح توسعه یافتگی بین دهستان های شهرستان درگز تفاوت و نابرابری وجود دارد، به طوری که از مجموع شش دهستان این شهرستان یک دهستان در سطح کاملا برخوردار، چهار دهستان نیمه برخوردار و یک دهستان در سطح محروم قرار دارد؛ ضمن اینکه ازنظر مؤلفه ها و شاخص ها نیز تفاوت زیادی بین دهستان ها وجود دارد. رتبه بندی دهستان ها در این پژوهش می تواند در بهینه سازی وضع موجود و سامان دهی سطوح توسعه و امنیت پایدار در این شهرستان مؤثر باشد.

امروزه رقابت و گروه بندی های سیاسی در جهان نه بر اساس عوامل نظامی (به دلیل هزینه های بالای آن) بلکه، بیشتر بر اساس عوامل اقتصادی بوده و در این بین کسب بیشترین بازارها در جهان موضوع رقابت دولت¬هاست. راهکارهایی که دولت ها (بخصوص دولت های جهان سوم) برای نیل به اهداف و منافع ملی خود در سطح منطقه ای و ملی به کار برده اند تصرف بازارها و توسعه صادرات همراه با جذب سرمایه گذاری ها و تکنولوژی های پیشرفته بوده که ایجاد مناطق آزاد تجاری-صنعتی یکی از ابزارهای مهم برای این مقصود است. این نوشتار با هدف بررسی نقش مناطق آزاد در توسعه ژئواکونومی و امنیتی ایران با تاکید بر منطقه آزاد و مرزی ماکو می باشد. نوع پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش، توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه ای و ابزار گردآوری پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماری تحقیق 50 نفر می باشد که روایی آن مورد تائید کارشناسان و متخصصان مربوط قرارگرفته است. به منظور تعیین پایایی پرسشنامه، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برابر 969/0 به دست آمد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که جلب همکاری کشورهای هم جوارمنطقه آزاد ماکو می تواند ضمن آنکه در توسعه آن موثر باشد، بلکه با تغییر هر چه بیشتر ماهیت نظامی آن به ماهیتی اقتصادی با استفاده از ظرفیت های متنوع موجب می شود که بازارهای این کشورها برای فروش محصولات یکدیگر آسان تر جذب شود. از سویی توسعه شبکه ریلی کشور و اتصال آن به شبکه ریلی ترکیه از طریق ماکو در توسعه صنعت این منطقه و چابهار به عنوان قطر ارتباطی اروپا- آسیای جنوب شرقی نیز موثر است و توسعه امنیتی و ژئواکونومیکی کشور را به همراه خواهد داشت.