فصلنامه مطالعات قرآنی
پیاپی 31 (پاییز 1396)

فاصله پدیده ای قرآنی است که نقش مهمی در زیبایی، نظم بخشی و انسجام آیات دارد و لازم است از جهات گوناگون مورد توجه و بررسی قرار گیرد. از جمله منابع مهم برای بررسی این پدیده، تفاسیر است. به دلیل اهمیت تفسیر «مجمع البیان» موضوع فاصله و چگونگی نگرش امین الاسلام طبرسی به این مطلب موضوع این مقاله قرار گرفت. در زمینه فاصله، عنوان هایی مانند کارکردها و نقش های تفسیری، انواع و چگونگی روابط فاصله به ویژه گونه های پیوند معنایی آن با محتوای آیه از اهمیت بیش تری برخوردار است. از کارکردهای تفسیری فاصله در «مجمع البیان» باید به تقویت و تایید احتمالات تفسیری، دفع توهم، شبهه و ابهام از آیه و برداشت حکم اشاره کرد. و در ارتباط و پیوند معنایی فاصله با محتوای آیه نیز می توان دوازده گونه پیوند معنایی را در این تفسیر بازشناسی کرد که در کم تر تفسیری این مساله مورد توجه قرار گرفته است. در بحث ارتباط فاصله و محتوا در برخی آیات چالش هایی وجود دارد که توجی هات طبرسی برای خروج از آن ها مورد توجه قرار گرفته است.

تحقیقات فراگیر در حوزه ادبیات متصوفه ایران حاکی از آن است که متون نظم و نثر شاعران و نویسندگان صوفی مسلک به شدت تحت تاثیر آیات قرآن و روایات و احادیث قدسی و نبوی بوده است؛ عرفان و تصوف که مبتنی بر عشق و شور و وجد و شوق و بیان اسرار قرآن و حدیث است به خودی خود مستعد اثرپذیری از آیات قرآن بود و از این منظر تفکرات و عقاید متصوفه عامل مهم شکل گیری اشعاری شد که به وجوه مختلف دربردارنده مفاهیم و اشارات قرآنی و روایات و احادیث نبوی است؛ اعتقاد متصوفه به تاویل آیات قرآن سبب شکل گیری سبکی در شعر و ادب فارسی شد که راه را برای ورود آیات قرآنی در شعر دیگر شاعران فارسی زبان گشود. در این میان شعر شمس مغربی به عنوان شاعر صوفی و عارف قرن نهم، نمونه خوبی برای بازنمایی این تاثیر و شیوه های گوناگون اثرپذیری مضمونی و واژگانی با خاستگاه قرآنی در شعر فارسی است.

یکی از مهم ترین مباحث اخلاق کاربردی و فلسفه اخلاق، بحث «تزاحم های اخلاقی» است؛ چراکه گاهی انسان در انجام وظایف اخلاقی یعنی فضایل یا رذایل دچار تزاحم می شود. با توجه به دیدگاه دیوید راس، فاعل اخلاقی گاه با چندین وظیفه در نگاه نخست متفاوت و غیر قابل جمع روبه رو می شود که می تواند در تعیین وظیفه واقعی او در شرایط خاص نقش اساسی ایفا نماید. وظیفه در نگاه نخست در قیاس با سایر وظایف، وظیفه ای الزام آور است؛ یعنی زمانی که یک وظیفه در نگاه نخست وجود داشته باشد، فرض قوی بر این است که آن فعل انجام پذیرد مگر اینکه ملاحظات اخلاقی قوی تری برای ابطال آن وجود داشته باشد. از نظر بسیاری اعتقاد به وجود وظایف در نگاه نخست عام از مهم ترین ممیزات نظام اخلاقی راس است که البته مانند هر نظریهجدی دیگر نقدهای بسیاری نیز بر آن وارد آمده است. دیدگاه راس به دلیل نقص در تبیین سلسله وظایف و غیرمنطقی بودن ترتیب آن و عدم ارائه معیاری فراگیر برای ترجیح افعال متزاحم، در واقع راه مناسبی برای حل این مساله نیست.

قرآن معجزه جاودان و جهانی پیامبر اسلام(ص) است که خود تاکید دارد هرگز گرد تحریف دامن پاک آن را نخواهد آلود. با مشاهده قرائت های مختلفی که از آیات آن وجود دارد، این پرسش رخ می نماید که آیا وجود قرائت های گوناگون به معنای ورود تحریف در قرآن نیست. مبحث قرائات و نیز عدم تحریف قرآن از مباحث مهم و کلیدی علوم قرآنی است، تا جائی که دانش پژوهان در طول اعصار مختلف درباره هر یک مستقلا کتاب هایی نگاشته اند و تفصیلا در مورد پیشینه انواع قرائات و حجیت آن ها صحبت هایی شده است. همچنین در دفع شبهه تحریف دلائل متعددی بیان گشته و قرآن کریم را از هرگونه دستکاری مصون دانسته اند. اگرچه همواره این سوال در تعارض این دو مطلب مطرح بوده که چگونه می شود از طرفی معتقد به عدم تحریف قرآن بود و از طرف دیگر قرائت های مختلف و اختلاف های فراوان را در زمینه قرائت قرآن شاهد بود؟ اما محققین یا سعی کرده اند هرگز این دو را در تعارض هم ندانند و یا اگر هم تعارض قائل شده اند با تمسک به عباراتی مبهم خواسته اند مشکل را حل کنند. ما اساسا این دو مقوله را در تعارض هم دانسته و تلاش علما را در حل این مشکل ناکافی می دانیم و معتقدیم هنوز مساله لا ینحل باقی مانده و اقدام موثری در این زمینه صورت نگرفته است، در نتیجه در این راستا در مقام بیان وجوه محتمل در صدد حل مساله برآمده ایم.

دین مبین اسلام از دو منبع نورانی و استوار سرچشمه می گیرد؛ یکی آموزه های قرآن کریم و دیگر تعالیم اهل بیت علیهم السلام. در قرآن کریم به استناد تفاسیر و روایات خاندان وحی علیهم السلام آیاتی هست که در شان امیر مومنان علی ابن ابی طالب(ع) نازل شده است. حال شعرای شیعی و نیز مسلمان که بنا به تیمن و تبرک آیات نورانی وحی را در اشعار خویش منعکس می ساخته اند، گاهی اوقات به هنگام مدح مقام عظمای علوی و نیز تمجید از مقام شامخ ولایت، این آیات را در اشعار خود تعمدا می گنجانده اند تا از طرفی سخن خویش را رنگ و رویی قرآنی بزنند و نیز از طرفی دیگر بتوانند در پرتو روایات اهل بیت علیهم السلام، اشعار ولایی خود را مستحکم بیان نموده و به آن رنگ جاودانگی ببخشند. در این پژوهش سعی شده است تا آیاتی را که به حد تواتر در احادیث، مرتبط با امیر مومنان حضرت علی علیه السلام دانسته شده و شعرای فارسی زبان این آیات را در اشعارشان متبلور ساخته، مورد نقد و بررسی قرار دهیم تا بیش تر با این اشعارقرآنی- ولایی آشنا شده و از میزان ارادت این شعرا به ساحت امیرالمومنین علی ابن ابی طالب علیه السلام بیش تر آگاه شویم.

وجوب عصمت پیامبران و پاکی آن ها از هرگونه آلودگی و گناه یکی از مهم ترین مسائل قرآن و روایات، و تقریبا مورد اتفاق علما و دانشمندان مسلمان است. ما در این کوتاه، نخست به بررسی عصیان و عدم عصیان حضرت آدم(ع) از منظر مفسران شیعه و سپس مفسران اهل سنت پیرامون آیه 121 سوره مبارکه طه می پردازیم، سپس در ادامه به روایات فریقین، پیرامون این مطلب می پردازیم تا به عصمت یا عدم عصمت حضرت آدم(ع) و اختلافات موجود در تفاسیر و روایات فریقین پی برده و به شبهات پیرامون آن پاسخ دهیم و نقدهایی را بر برخی نظرات مفسران و تعدادی از روایات وارد می کنیم و به پاره ای از شبهات اشاره کرده و پاسخ می دهیم. در انتها نظرات جامع آیت الله سبحانی بر آیات مشکله عصمت یا عصیان آدم را بیان می کنیم و وجود عصمت و عدم عصیان حضرت آدم(ع) را اثبات می کنیم.

آب یکی از عناصر حیاتبخش در عالم می باشد. ترویج اندیشه سبک زندگی در تعامل با محیط زیست از منظر قرآن که کامل ترین دستور زندگی بشریت است، بهترین شیوه جهت فایق آمدن بر بحران موجود، مخصوصا در حوز آب است. در آموزه های قرآن اشارات گوناگونی به جایگاه آب شده و نکات ظریفی در آن دیده می شود. هدف این مقاله تدوین راهکارهایی قرآنی جهت تحول رفتاری انسان در حوزه سبک زندگی در تعامل با محیط زیست در حوزه آب می باشد. بررسی ها نشان می دهد که اسلام دارای اصول اخلاقی و عملی ارزشمندی چون مساله صرفه جویی، رعایت حقوق دیگران، و حرمت اسراف و آلودگی آن است. در این مقاله سعی شده است سبک زندگی در تعامل با آب با تکیه بر آموزه های قرآن مورد کاوش قرار گیرد.