نشریه پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی
پیاپی 40 (زمستان 1397)

افزایش نگرانی های جهانی درباره محیط زیست، تقاضا برای پژوهش های بیشتر در زمینه ایجاد ارزش افشاهای زیست محیطی برای ذی نفعان و یکپارچگی ساختار حاکمیت شرکتی را به وجود آورده است. بنابراین، هدف این پژوهش بررسی تجربی رابطه بین سازوکارهای حاکمیت شرکتی و افشای داوطلبانه اطلاعات زیست محیطی است.دراین پژوهش 42 شرکت در صنایع محصولات شیمیایی و مواد و محصولات دارویی عضو بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش حاضر، می توان گفت تنوعی در اندازه هیئت مدیره شرکت های ایرانی وجود ندارد و حضور مدیران غیرموظف در هیئت مدیره شرکت ها منجر به افزایش سطح افشای اطلاعات زیست محیطی آن ها نمی شود. اما، تفکیک وظایف مدیر عامل از رئیس هیئت مدیره در شرکت های ایرانی منجر به کنترل بیشتر می شود و به دنبال آن افشای بیشتر اطلاعات زیست محیطی صورت می گیرد.

بررسی نقش کیفیت گزارشگری مالی در کاهش تاثیر منفی سیاست های تقسیم سود سهام بر تصمیمات سرمایه گذاری است. در راستای این هدف، تعداد 130 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شده اند. روش پژوهش، از لحاظ هدف کاربردی و از نوع تحقیق های همبستگی است جهت آزمون فرضیه ها از مدل رگرسیون خطی چندگانه تلفیقی استفاده شده است. این پژوهش به دنبال پاسخی برای این پرسش ها است که آیا تاثیر منفی سود نقدی سهام بر سرمایه گذاری شرکت هایی که بخش عمده ای از ارزش شرکت، حاصل از فرصت های رشد می باشد، شدیدتر است؟ آیا کیفیت گزارشگری مالی موجب کاهش تاثیر منفی سود نقدی سهام بر سرمایه گذاری می گردد؟ جهت اندازه گیری کیفیت گزارشگری مالی از مدل تعدیل شده دیچاو ودیچو (2002) توسط مک نیکلز (2002) استفاده شده است که مشابه تحقیق انجام شده توسط رامالین جیگودا و سان وانگ (2013) می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که تاثیر منفی سود نقدی سهام بر سرمایه گذاری شرکت هایی که بخش عمده ای از ارزش شرکت، حاصل از فرصت های رشد می باشد، شدیدتر است. اما کیفیت گزارشگری مالی موجب کاهش تاثیر منفی سود نقدی سهام بر سرمایه گذاری نمی شود.

مقاله حاضر با هدف بررسی تاثیر توانایی مدیریتی بر ریسک سقوط قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است. برای دست یابی به هدف مذکور، یک فرضیه تدوین و نمونه ای متشکل از 119 شرکت به روش حذف سیستماتیک از بین شرکت های پذیرفته شده در بورش اوراق بهادار تهران انتخاب گردید. برای آزمون فرضیه پژوهش از روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) و شیوه داده های ترکیبی استفاده شده است. به منظور اندازه گیری توانایی مدیریتی از مدل دمرجیان و همکاران (2012) و برای اندازه گیری ریسک سقوط قیمت سهام از دو معیار استفاده شده در پژوهش حبیب (2014) استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه پژوهش با استفاده از دو معیار چولگی منفی و نوسان های پائین به بالا گویای آن است که مدیران توانا تاثیر مثبت و معناداری بر ریسک سقوط قیمت سهام دارند. در واقع این مدیران از طریق دستکاری کیفیت گزارشگری مالی بر ریسک سقوط قیمت سهام تاثیر مثبت و معناداری دارند.

نوسان پذیری بازده سهام که به تغییرات در قیمت سهام گفته می شود تحت تاثیر عوامل متعددی در بازار است. از عوامل اثر گذار بر نوسان پذیری بازده سهام، عدم تقارن اطلاعاتی است (آینفوس، 2015) عدم تقارن اطلاعاتی نیز می تواند تحت تاثیر کیفیت افشای اطلاعات باشد (هرمالین و ویس بچ، 2007). بر این اساس تبیین ارتباط بین این متغیرها و چگونگی ارتباط بین آن ها در بازار سرمایه ایران نیر می تواند قابل توجه باشد. برای این منظور 520 سال شرکت (104 شرکت طی سال های 1392 تا 1396) انتخاب شده و تاثیر همزمان کیفیت افشا و عدم تقارن اطلاعاتی بر نوسان پذیری بازده سهام را با روش معادلات همزمان عطفی و تاثیر مستقیم کیفیت افشا بر نوسان پذیری را با استفاده از رگرسیون مقطعی مورد آزمون قرار گرفته شده است. در این پژوهش کیفیت افشای اطلاعات شرکتی با استفاده از نمره افشای شرکت های بورسی، عدم تقارن اطلاعاتی نیز با استفاده از دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش و در نهایت نوسان پذیری بازده سهام با استفاده از لگاریتم طبیعی یک به علاوه انحراف معیار بازده روزانه سهام کمی شده است. یافته ها نشان می دهد که کیفیت بالای افشای اطلاعات، عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش داده و بدین ترتیب عدم تقارن اطلاعاتی پایین نیز منجر به کاهش نوسان پذیری بازده سهام می شود. این یافته ها می تواند برای سرمایه گذاران، تحلیلگران و مشاوران مالی، مدیران واحدهای تجاری و بورس اوراق بهادار از جهت تبیین چگونگی ارتباط بین این متغیرها مفید باشد.

با توجه به محدودیت منابع، افزایش کارایی سرمایه گذاری ازجمله مسائل بسیار با اهمیت است. طبق چارچوب نمایندگی، امکان دارد شرکت ها از سطح مطلوب سرمایه گذاری خود منحرف شوند. یکی از ویژگی های تاثیرگذار مدیریت در این ارتباط، نگرانی های حرفه ای مدیر است. نگرانی های حرفه ای مدیریت به این موضوع می پردازد که چگونه عملکرد جاری بر پاداش آتی مدیر تاثیر می گذارد. در این پژوهش به بررسی نقش نگرانی حرفه ای مدیران شامل سن و تاریخ انتصاب آن ها و همچنین اعتماد به نفس بیش از اندازه مدیران به عنوان یک مشخصه تورش رفتاری ایشان در کارایی سرمایه گذاری پرداخته می شود. نمونه مورد بررسی شامل 166 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است و برای پردازش و آزمون فرضیه ها از رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد افزایش سن مدیران موجب کاهش کارایی سرمایه گذاری می گردد. همچنین مدیران تازه منصوب شده دارای کارایی سرمایه گذاری پایین تری هستند و اعتماد به نفس بیش از اندازه مدیران باعث کاهش کارایی سرمایه گذاری می گردد

مقاله حاضر به بررسی ریسک اصلی افشا شده از سوی شرکت های بزرگ ایران از نظر میزان فروش/ درآمد که در بورس اوراق بهادار ایران می پردازد و عوامل زمینه ای افشا، مخصوصا آن هایی که در ارتباط با حاکمیت شرکتی هستند را تجزیه و تحلیل می کند.
در چارچوب فعلی شرکت ها، اطلاعات در مورد ریسک شرکت های بزرگ نقش مهمی را در فرایند تصمیم گیری و ارزیابی مناسب از سازمان های مختلف ایفا می کند. تجزیه و تحلیل محتوای انجام شده نشان می دهد که شرکت ها اطلاعات نسبتا کمی در مورد ریسک افشاء می کنند. نتایج آزمون فرضیات نشان می دهد که رابطه معناداری بین اندازه هیئت مدیره، نسبت مدیران خارجی در هیئت مدیره، سهام اعضای هیئت مدیره، تعداد جلسات هیئت مدیره، اندازه شرکت و سهامداران نهادی با سطح افشای ریسک اجباری وجود دارد، در حالی که رابطه بین بازده و اهرم مالی با سطح افشای ریسک اجباری از نظر آماری معنادار نیست. همچنین وجود رابطه معنی دار بین نسبت مدیران خارجی در هیئت مدیره، سهام اعضای هیئت مدیره، تعداد جلسات هیئت مدیره، اندازه شرکت، بازده، اهرم مالی و سطح افشای ریسک اختیاری را تایید می کند اما وجود رابطه بین اندازه هیئت مدیره، اندازه شرکت، بخش و سهامداران نهادی با سطح افشای ریسک اختیاری از نظر آماری معنادار نیست.

در عصر پرشتاب امروزی، وجود سیستم مدیریت با کفایت و کارا برای هدایت عملیات شرکت و باقی ماندن در عرصه رقابت، ضروری است. بدیهی است هر چه توانایی مدیریت در کنترل واحد تجاری بیشتر باشد، فرآیند راهبری آن بهتر صورت گرفته و در نهایت، شرکت توانایی لازم برای باقی ماندن در صحنه رقابت را خواهد داشت. هدف مقاله حاضر، بررسی تاثیر توانایی مدیریت بر رقابت در بازار محصول می باشد. در این راستا، توانایی مدیریت به صورت تمرکز توان مدیر برای بالا بردن میزان کارایی منابع شرکت تعریف شده است. برای محاسبه رقابت نیز از شاخص های لرنر، لرنر تعدیل شده و هرفیندال – هیرشمن استفاده شده است. جامعه آماری مورد بررسی شامل 87 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده که به روش تلفیق کل داده ها و رگرسیون حداقل مربعات معمولی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج این پژوهش بیانگر تایید فرضیه ها بوده و نشان می دهد که توانایی مدیریت بر رقابت در بازار محصول تاثیر مثبت و معناداری دارد.

رقابت در بازار محصولات، یک مکانیزم عالی برای تخصیص بهینه منابع تشکیل داده و دارای اثرهای انضباطی بر رفتار مدیران و بی کفایتی های آنان است و همچنین دارای اثرهای متقاضی بر انگیزه های مدیریت در خصوص دستکاری سود و به نوعی مدیریت سودهای گزارش شده باشد. هدف این پژوهش، بررسی نقش ساختار مالکیت بر ارتباط بین ساختارهای رقابتی بازار محصولو مدیریت واقعی سود در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. به این منظور، برای اندازه گیری ساختارهای رقابتی بازار محصولبه پیروی از رایس (2013) و کارونا (2007) از مجموع رتبه های پنج معیار (نسبت تمرکز صنعت، قابلیت جانشینی محصولات، اندازه بازار، موانع ورود و تعداد شرکت های فعال)، و از شاخص های ترکیبی جریان نقد عملیاتی غیرعادی، هزینه های تولید غیرعادی و مخارج اختیاری غیرعادی برای معیار مدیریت واقعی سود، و برای سنجش ساختار مالکیت از سه معیار مالکیت نهادی، مالکیت هیات مدیره و مالکیت خانوادگی استفاده شده است. در این میان، تعداد 128 شرکت به عنوان نمونه آماری انتخاب شده اند. روش پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و روش آماری به کارگرفته شده، رگرسیون خطی چندگانه است. نتایج پژوهش نشان می دهد که ساختارهای رقابتی بازار محصول بر مدیریت واقعی سود تاثیر ندارد و همچنین ساختار مالکیت بر ارتباط ساختارهای رقابتی بازار محصول و مدیریت واقعی سود تاثیر ندارد. این موضوع بیانگر آن است که ساختارهای رقابتی بازار محصول در ارتباط با مدیریت واقعی سود با درنظرگرفتن اهمیت ساختار مالکیت در بورس اوراق بهادار ایران نقشی را ایفا نمی کند و به عنوان یک سازوکار کاملا بی اثر تلقی می شود.

مقاله حاضر رابطه بین رقابت در بازار محصول با ریسک پذیری سرمایه گذاران را بررسی می کند. نمونه پژوهش حاضر شامل 110 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است . در این مقاله برای اندازه گیری رقابت در بازار از شاخص هرفیندال _هیرشمن و لرنر تعدیل شده استفاده شده است، همچنین برای سنجش ریسک پذیری سرمایه گذاران از دو معیار مخارج سرمایه ای شرکت و بازده سرمایه گذاری ها استفاده شده است. یافته ها بیانگر این است که شاخص هرفیندال _هیرشمن اثر منفی و معناداری بر مخارج سرمایه ای دارد بنابراین با افزایش رقابت در بازار، مخارج سرمایه ای افزایش می یابد و بین شاخص لرنر تعدیل شده با بازده سرمایه گذاری ها رابطه ای مثبت و معنی دار وجود دارد، یعنی با افزایش شدت رقابت در بازار، بازده سرمایه گذاری ها افزایش می یابد. به طورکلی، یافته ها نشان می دهد مکانیسم بازار عاملی موثر بر ریسک پذیری هست.

براساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی بخش عمومی ارائه شده توسط کمیته تدوین استانداردهای حسابداری دولتی سازمان حسابرسی، هدف اساسی گزارشگری مالی بخش عمومی، کمک به این بخش برای ایفای وظیفه پاسخگویی دولت در مقابل عموم مردم است. در این تحقیق شاخص های بهبود پاسخگویی در چهار بخش کلی رعایت بودجه، ارزیابی عملکرد مالی، رعایت قوانین و در نهایت میزان صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی طبقه بندی گردیده است. در این پژوهش تاثیر پیاده سازی حسابداری تعهدی در سال 1394 به عنوان اولین سال اجرای این سیستم، نسبت به بکارگیری سیستم حسابداری نقدی تعدیل شده در سنوات قبل از آن بر بهبود پاسخگویی دولت مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، با بهره گیری از خروجی های مقایسه ای ناشی از اجرای حسابداری تعهدی و نقدی تعدیل شده در 11 وزارتخانه، اقدام به آزمون فرضیه ها با استفاده از روش آزمون دوجمله ای شده است. داده های موردنیاز از گزارش های حسابرسی ارائه شده براساس قانون بودجه سالانه و قانون برنامه پنجم توسعه که توسط دیوان محاسبات در قالب تفریغ بودجه کل کشور تنظیم شده، استخراج گردیده است. نتایج حاصل از بررسی داده های گردآوری شده نشان داد که پیاده سازی مبنای تعهدی به جای نقدی تعدیل شده، بر رعایت بودجه توسط دولت در سال 94 نسبت 92 تاثیر مثبت و معناداری داشته است. اما در خصوص سایر شاخص های بهبود پاسخگویی مورد مطالعه این تحقیق تاثیر معناداری مشاهده نشد. در مجموع برخلاف شفافیت های ایجادشده با اعمال حسابداری تعهدی و اضافه شدن حداقل 11 سرفصل حساب در صورت های مالی، نتایج حاصل از خروجی عملکرد گزارش های این مبنای حسابداری، اثر مثبت و معناداری را نسبت به سال های قبل از اجرای این مبنا نشان نمی دهد.