مجله پژوهش های رجالی
پیاپی 1 (بهار و تابستان 1397)

در مفاد شهادت ابن قولویه در مقدمه به وثاقت راویان کتاب کامل الزیارات اختلاف نظر وجود دارد. برخی وثاقت تمامی افراد واقع در این کتاب را برداشت کرده اند؛ اما این دیدگاه به ویژه با توجه به نقض های بسیار آن نادرست است؛ بلکه ابن قولویه تنها به وثاقت و امامی مذهب بودن مشایخ مستقیم خود شهادت می دهد. افزون بر این از مقدمه بر می آید که ابن قولویه در مشایخ با واسطه از راویان شاذ نقل نمی کند؛ مگر اینکه واسطه این نقل، راویان مشهور باشند.

شناسایی احوال راویان از حیث وثاقت و ضعف، وابسته به اقوال رجالیان است. مقاله حاضر به بررسی ارزش قول رجالی در توثیقات و تضعیفات می پردازد و به اشکالات بحث، به خصوص دو اشکال عدم حجیت قول ثقه در موضوعات و حدسی بودن این اخبار، پاسخ داده و در اثبات این نظر که خبر واحد در موضوعات حجت است، می کوشد. نیز مدعی است در صورت پذیرش اشکالات، قول رجالی را از باب حجیت قول خبره می‏توان مدلل کرد و حجیت آن را از باب ظن خاص (علمی) اثبات کرد و در این صورت، دیگر نوبت به انسداد صغیر نمی رسد.

مختلف بودن عناوین یک راوی (توحید مختلفات) سبب پاره ای معضلات در علم رجال و علم الحدیث شده است. حل این معضل، به شناخت ما از راویان یاری می رساند و در امر توثیق و تضعیف آنان نقش اساسی دارد.
نویسنده این مقاله، طی دو فصل، با هدف بررسی و تحلیل اختلاف چند عنوان در نام عبدالاعلی، موارد مربوط به این نام را بررسی کرده و بعد از اثبات یکی بودن این عنوان، وثاقت عبدالاعلی را ارزیابی کرده است. او در فصل نخست درباره اتحاد عناوین عبدالاعلی مولی آل سام و عبد الاعلی بن اعین و عبدالاعلی به نحو مطلق، بحث کرده و قرائن متعددی در خصوص اتحاد این عناوین اقامه نموده است و در فصل دوم، هشت شاهد بر اثبات وثاقت عبدالاعلی بن اعین مولی آل سام آورده است.

یکی از راویان قرن سوم که افزون بر نقل روایت ها از مشایخ گوناگون در حفظ و نشر آثار و اخبار فقیه و متکلم بزرگ امامیه اثنی عشری، فضل بن شاذان نیشابوری نقش موثری داشته، شاگرد وی، علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری است. اعتبار یا عدم اعتبار این شخصیت در قبول یا عدم قبول روایت های بسیاری، اثرگذار است که در فقه، رجال و اعتقادات به کار می آیند. در تحقیق پیش رو ضمن معرفی تفصیلی این شخصیت و نگاهی به دیدگاه های رجالیون، به بررسی راه های اثبات وثاقت یا ممدوحیت وی پرداخته و همچنین دو راه جدید برای اثبات اعتبارش ارائه شده است. راه های اثبات وثاقت یا ممدوحیت در نوشتار پیش رو به این صورت بحث شده است: 1. توصیف شدن وی به فاضل در کلام شیخ طوسی;؛ 2. اعتماد کشی بر علی بن محمد بن قتیبه یا کثرت روایت کشی از وی؛ 3. کثرت روایت احمدبن إدریس از وی (کثرت روایت اجلا)؛ 4. توثیق ضمنی کشی؛ 5. تصحیح خبر مشتمل بر وی به وسیله علامه حلی;؛ 6. شیخ اجازه بودن نسبت به کشی یا نسبت به دیگران؛ 7. تصحیح شیخ صدوق;؛ 8. تایید وثاقت ابن قتیبه به وسیله فاضل جزائری، صاحب الحاوی؛ 9. روایت اجلا  از ابن قتیبه.

خضع موضوع شروط وثاقه الرواه لبحث و دراسه معمقتین. احد الفروع المنبثقه عن هذا المبحث، اعتبار ووثاقه رواه العامه (اهل السنه). و فی هذا السیاق تضاربت الآراء واختلفت حول إحدی فقرات کتاب العده فی الاصول للشیخ الطوسی٬ یقول مطلع هذه الفقره: «اما العداله المراعاه فی ترجیح احد الخبرین علی الآخر فهی ان یکون الراوی معتقدا للحق مستبصرا، ثقه فی دینه، متحرجا من الکذب، غیر متهم فیما یرویه...». وفی ضوء تحلیل هذه الفقره تم الاستدلال لوثاقه رواه العامه مثل حفص بن غیاث، غیاث بن کلوب، نوح بن دراج و السکونی. یقوم المقال الحالی بتفکیک عبارات هذه الفقره ثم یحلل الآراء بشانها و یقیم مختلف ابعاد الموضوع.

«الموقوفات» و «المضمرات» صنفان من الروایات یشترکان فی عدم تصریحهما باسم إمام او معصوم، ولهذا صار امر إسناد هاتین الطائفتین إلی المعصومین: محلا للتردید والکلام! هذه المقاله قد تصدت لتناول هذا الامر وإثبات صحه هذا الاستناد فی المضمرات بوجوه مختلفه وبتقاریب شتی، دون الموقوفات؛ لقصور الوجوه عن إثباتها.