نظام های کمونیستی یکی پس از دیگری سقوط می کردند. کم نبودند کمونیست های شیفته ای که سعی می کردند یا با نگاه توطئه محور یا نقادانه به نحوه اجرای آموزه های مارکس خود را التیام بخشند. این خاصیت شیفتگی نسبت به یک نظام و مکتب یا ایدئولوژی سازی از آنهاست. در واقع این ساده ترین راه پیروی از یک مکتب است. تبدیل آن به یک انگاره ذهنی بی چون و چرا؛ چارچوبی که خدشه ناپذیر است و شکست ناپذیر. همین است که شکست آن با هر توجیهی از باورپذیری برون انداخته می شود. چاره ای هم نداشتند، سال ها ذهن با یک ایدئولوژی آرام می گیرد و دیگر تحمل توفان فکری برای آن قابل تحمل نیست. لابد چنین زمینه هایی وجود داشت که می گفتند: