آرشیو سه‌شنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۲، شماره ۲۸۲۵
جامعه - اندیشه
۷

محرم، زمانی برای وفاق ملی

سید احمد محیط طباطبایی

پس از 9 قرن با آغاز حکومت صفوی توسط شاه اسماعیل اول مجددا دولت ملی در ایران شکل گرفت و به تدریج چنان تلفیقی میان ایرانی بودن و شیعه بودن انجام گرفت که هریک از آن دو معرف دیگری به شمار می آمد و از طرف دیگر می توان تاثیر این تحول فکری را در شهرسازی و فضاهای عمومی مشاهده کرد. اگرچه از همین دوره میادین شهری با مفهومی جدید در فضاهای شهری پدیدار می شود اما همزمان عرصه هایی نوین موسوم به تکیه در شهرها ایجاد شد. تکایا، فضاها و مکان هایی است که عزاداری و آیین های مرتبط با محرم و عاشورا در آن انجام می گرفت. با گذر ایام تکایا اشکال مختلف وگوناگونی یافتند و در شهر تهران این تنوع را می توان مشاهده کرد. تکیه نیاوران و تکیه دولت به لحاظ معماری در عصر ناصری مکان هایی ویژه در شهر محسوب می شدند و در آنها نمایش ها و آیین های مذهبی به ویژه تعزیه انجام می گرفت اما تکایای موقت، نوع دیگری از تکیه است که در گذرها و محل های شهری با آغاز ماه محرم شکل می گیرد و همزمان با پایان عزاداری حسینی یا اتمام ماه صفر جمع می شدند. نوع دیگری از تکایا، ترکیب میان زندگی عادی و روزمره مردم و فضایی برای انجام تعزیه و آیین های عاشورایی است همچون تکیه تجریش و...

در تمامی اوقات سال تکیه تجریش فضایی برای خرید و فروش و دادوستد مردم است و با آغاز ماه محرم به مدت 10 شب این فعالیت تعطیل می شود و درآن مکان، مراسم سوگواری و مجالس تعزیه برپا می شود اما تفاوت عمده یی میان عملکرد شهری این نوع تکیه با مسجد وجود دارد. اگرچه مساجد معرف شهرها بودند و یک شهر بدون مسجد جامع هویت نمی یافت، تکایا نماد محلات به حساب می آیند و یک محله، زمانی محله می شود و مردم آن تعلق خاطر به محل خویش می یابند که دارای تکیه باشد زیرا تکیه مهم ترین محل تجمع گروه های مردم نهاد مذهبی به عنوان هیات هاست. هر یک از غرفه های این گونه تکایا، متعلق به یکی از خاندان های ساکن در محله است به عبارتی دیگر با رعایت شوونات اجتماعی در هر محله، ایام محرم به زمانی برای وفاق محلی تبدیل می شود.

دبیر شورای بین المللی موزه ها (ایکوم)