روزی خواجه کاشانی - نخست وزیر پادشاه سلجوقی- به دیوان نشسته بود. عمر خیام درآمد و گفت: «ای صدر جهان، از وجه ده هزار دینار معاش هر سال من کهتر به دیوان عالی مانده است. نایبان دیوان را اشارتی بلیغ می باید تا برسانند». خواجه گفت: «تو چه خدمت می کنی که هر سال ده هزار دینار مرسوم تو باید داد؟» عمر خیام گفت: «ای شگفتا! من چه خدمت کنم؟ هزار سال آسمان و اختران را در مدار و سیر به شیب و بالاجان باید کندن، تا از این آسیابک، دانه ای درست چون عمر خیام بیرون افتد و ازین هفت شهر پای بالاو هفت دیه سرنشیب یک قافله سالار دانش چون من درآید. اما اگر خواهی از هر دهی در نواحی کاشان چون خواجه ده ده بیرون آرم و به جای او بنشانم که هریک از عهده کار خواجگی بیرون آید». این حکایت به حضرت سلطان ملکشاه باز گفتند، گفت: «بالله که عمر خیام راست گفت». یادآوری چنین روایتی از مکتوبات «خاقانی شروانی»، در روز بزرگداشت حکیم عمر خیام، هشداری است برای نسل جدید که ظلم رفته بر این حکیم و ریاضی دان را دریابند و بازشناسند؛ این ظلم همانا، نشناختن ویژگی های بارز این اندیشمند، عالم و محقق است. خیام شناسان پیشین- از فیتزجرالد گرفته تا صادق هدایت- همگی گویا از ظن خود یار او شده اند اما نسل جدید در مواجهه با چنین شخصیتی، نیاز به شناخت دقیق این چهره چندبعدی دارد. چهره ای که اکنون از خیام در جهان درست شده، انسان رند لاابالی و دائم الخمری است و این چنین است که پایگاه دانشی والای او -که دقیق ترین اندازه گیری های نجومی را داشته- پایمال می شود تا جایی که از او شخصیتی عامه پسند در جهان امروز ساخته اند. هیچ کس در این میان به کارهای دانشی شگفت او نمی نگرد و شخصیت برتر او را از یادها برده اند. روز بزرگداشت حکیم عمر خیام، فرصت کوتاه اما ارزشمندی است در میان نسل جوان، تا چهره واقعی او، از این چهره ساخته شده بازشناسی شود.