آرشیو چهارشنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۶، شماره ۶۵۴۱
صفحه آخر
۲۴
عکس نوشت

در عبور از پنجمین سال درگذشت «محمد فراهانی»

نقاشی قهوه خانه ای تجلیل به جای تجدید

هادی سیف (پژوهشگر هنرهای مردمی)

زنده یاد «محمد فراهانی» از پیشروان مکتب نقاشی قهوه خانه ای بود، مکتبی که حاصل پیوند میان هنرمندان کوچه و بازار با مردم شهر است و درونمایه آن شامل روایات دیرین مذهبی، قصه های شاهنامه و ادبیات منظوم و منثور فارسی است. نقاشی قهوه خانه ای از سبک پر قدمت خیال پردازی ریشه گرفته است. نقطه آغاز این مکتب نقاشی را باید در دوران پیروزی نهضت مشروطه ایران جست و این سبک نوعی همدلی با سیاه قلم کارهای چاپ سنگی بود. این مکتب اگرچه خارج از اصول نقاشی ایرانی پیش نمی رود ولی سرشار از خیال بوده و به دور از طبیعت زایی است. مبتکر نقاشی قهوه خانه ای بی تردید مرحوم علیرضا بوذرآبادی است و سپس این مکتب تحت هدایت فرزند او، حسین بوذرآبادی و محمد مدبر قرار گرفت و در تکایا، قهوه خانه ها، زورخانه ها و اماکن عمومی رواج پیدا کرد.

مرحوم محمد فراهانی به دلیل خاصی در نقاشی قهوه خانه ای از جایگاهی ویژه برخوردار است؛ او در دوران کودکی تحت سرپرستی یکی از اقوام خود که درویشی دوره گرد بود قرار گرفت؛ درویشی که خودش نیز به پرده داری می پرداخت و از این رو محمد فراهانی نزد استادکاران به محمد بچه درویش معروف شد. فراهانی سپس به عنوان یکی از شاگردان با استعداد حسین بوذر آبادی، نزد او این هنر را فرا گرفت. در عرصه نقاشی های قهوه خانه ای تنها حسین همدانی با محمد فراهانی برابری می کند. فراهانی در زندگی شخصی و هنری خود انسانی بسیار متواضع، فروتن و صادق بود و نقشی بسیار مشخص و سرنوشت ساز در اعتلای اعتبار مکتب نقاشی های قهوه خانه ای داشت. مکتب قهوه خانه مثل خیلی از مکاتب هنری تابع شرایط اجتماعی و زمانه خودش است. در روزگاری که نقاشان این مکتب اوج دوران هنری خود را طی می کردند، قهوه خانه ها نیز در پایتخت و شهرهای بزرگ کشور برپا بود و بیشترین گردهمایی مردم نیز در قهوه خانه ها صورت می گرفت ولی اکنون با گسترش شهرها و تبدیل شدن قهوه خانه ها به کافه این هنر نیز کارایی خود را از دست داده و هنرمندان آن خانه نشین شده اند. به باور من امروزه به جای تلاش برای تجدید حیات این مکتب باید تجلیل از آن در دستور کار قرار بگیرد.