سیدمحمدعلی جمالزاده (1270-1375ش)، از بنیانگذاران داستان نویسی جدید فارسی، نوجوان بود که به خواست پدر ناگزیر از ترک ایران شد. او حدود نود سال از عمر 105 ساله خود را در غربت گذراند اما همه آثارش را براساس خاطرات دوره کودکی خود نوشت؛ و ضمن آنها کوشید نابهنجاری های جامعه و اخلاقیات ناپسند هموطنان را با طنزی مبالغه آمیز و طعنی حزن انگیز روایت کند. به قول ناقدی اروپایی، جمالزاده بخش اعظم عمرش را در اروپا گذرانده اما فضای آثارش طوری است که انگار هرگز از ایران خارج نشده است.

چنین است که می توان گفت: او در داستان هایش به شهرهای تهران و اصفهانی بازمی گردد که پدر محبوب و دوره کودکی خود را در آنها جا گذاشته است. تلاش او برای بازسازی این دو شهر، به آفرینش شهرهایی داستانی می انجامد که بیش از آنکه واقعی باشند، از خیال نویسنده شکل گرفته اند. جمالزاده رئالیستی مالوف نیست: به جای بازآفرینی واقعیت، واقعیت داستانی باب طبع خود را می سازد؛ و با توصیف های اغراق آمیز از واقعیت، رنگی فراواقعی به داستان هایش می زند. خواننده داستان های او درمی یابد که چگونه گذشته، ضمن دگردیسی در تخیل نویسنده، به سوژه ای سوررئال بدل می شود. بجز یکی دو اشاره، از فضای زندگی خود در اروپا نیز حرفی به میان نمی آورد. ازاین رو، می توان او را شهروند شهرهایی داستانی دانست.

درباره جمالزاده مطالب زیادی نوشته شده اما در اغلب آنها نکته هایی تکرار شده و به واقع، آثار جمالزاده غالبا نخوانده رد شده است. طبعا بر بخشی از نوشته های او غبار گذر زمان نشسته و آنها را کهنه کرده است. رمان هایش، جز راه آب نامه، فرم منسجمی ندارند: مجموعه ای از حکایت ها و تاملات اند که به مدد عناصری همچون لحن روایت و شخصیت ناقل ماجرا، گرد هم آمده اند. چند داستان کوتاه و رمان راه آب نامه او هنوز هم خواندنی اند؛ بخش هایی از رمان هایش از نظر زبانی جالب توجه اند و تصویر تفکربرانگیزی از خلقیات ایرانیان پیش روی مان می نهند. بعضی از آدم های دور و برمان انگار از داستان های جمالزاده بیرون جسته اند و همان حرف های مطرح در آن داستان ها را می زنند. آیا این از هنر جمالزاده ناشی می شود یا از وضعیت تاریخی جامعه ما؟ به هر روی، جمالزاده داستانگوی قابلی است و نثر رنگارنگش ترکیبی است از زبان زنده محاوره مردم و زبان برگرفته از متون ادب کلاسیک.