اروپا دو قرن در جنگ های استعماری و جنگ های رقابتی درون قاره ای درگیر بود. کسانی که اکنون مرفه ترین مردم جهان هستند، تا همین 70 سال پیش مشغول کشتار یکدیگر بودند. تلفات جنگ جهانی اول 18 میلیون و زخمی ها 23 میلیون نفر و تلفات جنگ جهانی دوم بین 50 تا 80 میلیون نفر گزارش شده است. یعنی حداقل 90 میلیون نفر در فاصله 30 سال در جنگ های اروپایی کشته شده اند. بیشترین تلفات در روسیه، آلمان، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، لهستان و دیگر ملل شرق اروپا بود که دامنه آن به عثمانی، ژاپن، آمریکا و حتی ایران نیز گسترش یافت. همین اروپاییان قحطی کشیده و خسته از جنگ که امروز مدعی توسعه فرهنگی و حقوق بشر هستند، سرانجام، شاید در بلوغی عقلانی، به این نتیجه رسیدند که جنگ بد و صلح خوب است! دشمن ترین ها یعنی آلمان و فرانسه به گفت وگو نشستند و با این فرض که به گفته سعدی «از آب خرد، ماهی خرد خیزد» بر آن شدند که ماهی خرد یعنی اقتصاد، صنعت و تجارت کوچک را در آب کلان اتحاد و همکاری بپرورانند. از تشکیل اتحادیه اقتصادی اروپا میان فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه بنلوکس [هلند، بلژیک و لوکزامبورگ] که اکنون به اتحادیه اروپا تبدیل شده است، کمتر از 70 سال می گذرد. زخم های جنگ بزرگ التیام یافته است و جمع اتحادیه بزرگ ترین و مرفه ترین اقتصاد جهان را تشکیل می دهد. چند کشور کوچک اروپایی غیرعضو اتحادیه نیز با ارتباطات گوناگون از آن آب کلان بهره مندند. منظور این نیست که اتحادیه اروپا و عملکرد آن را بشناسیم، منظور این است که با الهام از حاصل کار آنان، ما در منطقه خود، چگونه می توانیم از اتحاد مشابهی بهره مند شویم؟ اگر واقع بین باشیم، درمی یابیم که ما و هر یک از کشورهای پیرامونی ما ماهی های خرد در آب های خرد و رقیب یکدیگر هستیم. اما هر یک از ما، ضمن حفظ خصوصیات ملی خود، با مراودات مستمر تاریخی و مبادلات فرهنگی و تجاری در جنگ ها و صلح ها خاطرات، شیوه ها و سنت های مشابه و مشترکی داریم که به جای جنگ، برقراری و بهره مندی از صلح را در میان ما ساده تر می کند. ما مربع ثروتمند میان دریای مدیترانه، دریای سیاه، دریای خزر و خلیج فارس، از بیشترین معادن و منابع طبیعی، انرژی، آب، خاک و آفتاب و امروزه از منابع انسانی و علمی بهره مندیم. اگر به جای تنگ نظری ها و ماجراجویی های توسعه طلبانه اجازه دهیم که عقلانیت حاکم باشد و توسعه طلبی را در توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جست وجو کنیم و مسیری را بپیماییم که در اروپا به همت چهره هایی مانند ژان مونه فرانسوی، راوبرت شومان آلمانی، پل هانری اسپاک بلژیکی و گاسپری ایتالیایی پیموده شده است، دلیلی ندارد موفق نشویم. اکنون 60 سال است که ترکیه نامزد عضویت در اتحادیه اروپاست و از امتیازاتی هم برخوردار است. در این مدت اتحادیه کشورهایی را که از لحاظ اقتصادی عقب مانده تر هم هستند، پذیرفته و ترکیه را به بهانه های گوناگون پشت در نگه داشته است. می گویند شما در میان خود مشکل دوگانگی فرهنگی و درگیری و مسئله دارید. نمونه های درگیری های نیابتی آن جامعه را در جمعیت شش میلیونی مهاجران ترک در آلمان دیده اند. خشونت های نوظهور افراطیون سلفی نیز مزید بر علت شده و اردوغان را به اعتراض صریح درباره نپذیرفتن ترکیه واداشته است. آلمان ها نیز از بیان اینکه ترکیه را نخواهند پذیرفت، ابایی نداشته اند. این نمونه نشان می دهد که چگونه نگرانی از اغتشاش و نبود آرامش در یک جامعه با روح همکاری، اتحاد و توسعه اقتصادی ناسازگار است. منطقه ما نیز متاسفانه درگیر برخوردها و اغتشاش هایی است که همکاری منطقه ای میان کشورها را دشوار می کند، اما ما مردم منطقه نیز مانند نیمه قرن بیستم اروپا از خون ریزی و اغتشاش خسته شده ایم. شاید همین شرایط برای گشودن باب گفت وگو و پیشنهادی که قطعا منافع جمعی را دربر دارد، مناسب باشد. اتحادیه فقط زاده صلح نیست، می تواند تضمین کننده صلح هم باشد. ترکیه صنعتی ترین کشور منطقه می تواند با این مزیت نسبی خود کمبود منابع انرژی را جبران کند، ایران با برخورداری از منابع بزرگ گاز و نفت و زیربنای اقتصادی و صنعتی نسبتا مناسب می تواند با دستیابی مستقیم به بازار بزرگ 250 میلیونی منطقه در شرایط منطقی تری توسعه اقتصادی و اجتماعی خود را ادامه دهد، عراق با امکانات فنی کمتر و منابع مالی و انرژی و زمینه های کشاورزی گسترده می تواند با اعتمادبه نفس بیشتر و فارغ از درگیری های فرقه ای که تفاهم دو کشور بزرگ شیعه و سنی منطقه یعنی ترکیه و ایران آن را تضمین می کنند، با استقلال به توسعه اقتصادی و صنعتی خود بیندیشد.

عراق نیز مانند ترکیه ناچار به ادامه روابط ویژه خود با آمریکاست. در واقع هر سه کشور بزرگ ناچار هستند در تعدیل سیاست های خود و احتراز از ناآرامی و آشوب بکوشند، سوریه نیز شاید به اتفاق لبنان، ناچار است صلح، آرامش و توسعه خود را در پیوستن به این اتحادیه بیابد تا در آرامش از بازار و امکانات مالی و فنی آن نیز بهره مند شود. در آن صورت جمهوری آذربایجان و ترکمنستان نیز شاید خواهان پیوستن به این اتحادیه «نوروزی» شوند.

همان طور که اتحادیه اروپا با پیوستن ترکیه موافقت نکرده است زیرا مایل به واردکردن مسائل دیگران به حوزه خود نیست، اتحادی منطقه ای نیز می تواند پیوستن کشورهای دیگر مانند افغانستان و پاکستان را منوط به رسیدن به سطحی از توسعه اقتصادی و اجتماعی کند که از تمایل مهاجرت های جمعی و انتقال مسائل و درگیری های داخلی آنان بکاهد.

ایران نیز در قالب چنین اتحادیه یا حتی تعامل غیراتحادیه ای می تواند با پیروی از رفتار و سیاست های جمعی بر خصومت هایی که اکنون موجب برخورد انفرادی اش با جوامع غربی شده است، فائق آید. این امر بار دیگر مانند قرن های پیشین تشویقی خواهد بود که شهروندان منطقه گذشته از زبان بین المللی یکی از زبان های فارسی یا عربی یا ترکی را نیز بیاموزند و کردان که در همه کشورهای عضو حضور دارند، بتوانند عامل پیوند بیشتر باشند. چنین تصویری هر اندازه هم تخیلی و خوش بینانه تلقی شود، ارزش آن را دارد که به عنوان هدف و طرحی برای آینده و درکی برای خروج منطقه از انزوا و التهاب از هم اکنون مطرح شود و توسط مقامات رسمی کشورهای ذی نفع مورد مذاکره قرار گیرد. اشتراکات فرهنگی ما بیشتر از جوامع گوناگون اروپایی است. راهی را که آنها در قرن بیستم پیمودند چرا ما در قرن بیست ویکم نپیماییم؟