آرشیو چهارشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۷، شماره ۴۰۸۹
صفحه اول
۱
سرمقاله

جنبش ملی ارمنستان

دکتر بهرام امیراحمدیان

در شرایط کنونی ارمنستان با مسائل دشواری روبه رو است که مهم ترین آن، دور ماندن از تحولات منطقه ای است. نبود روابط دیپلماتیک با همسایگان شرقی (آذربایجان) و غربی (ترکیه) و نامساعد بودن راه های ارتباطی به سمت شمال غربی (با گرجستان) و نداشتن ارتباط مستقیم با روسیه، این کشور را در تنگنای استراتژیک قرار داده و تنها مسیر ارتباطی این کشور از طریق جنوب از قلمرو ایران به سوی آب های آزاد است.

همپیمانی ارمنستان با روسیه و استقرار تجهیزات نظامی در پایگاه هوایی گومری در شمال غرب ارمنستان در نزدیکی مرز ترکیه (پایگاه هوایی قارص) و ایروان، حضور روسیه در امور نظامی و سیاسی را شدت بخشیده است. اگرچه در جریان نا آرامی های اخیر سخن از روسیه نمی رود، ولی مردم ارمنستان به ویژه نسل جوان خواهان روابط گسترده تر با روسیه نیستند و می خواهند استقلال سیاسی بیشتری نسبت به دوره شوروی و دهه های اخیر داشته باشند. حساسیت این مساله را در نخستین اعلام موضع سیاسی پاشینیان درباره تداوم همکاری با روسیه می توان دریافت. اشغال قره باغ کوهستانی و نگهداری آن در زیر سایه همپیمانی استراتژیک با روسیه برای ارمنستان هزینه های مالی و سیاسی دارد و دولت را در تخصیص بودجه برای ارائه خدمات با تنگناهایی روبه رو می سازد. مساله دیگر که برقراری روابط با همسایگان را با موانع جدی روبه رو می سازد مساله کشتار ارامنه در سال 1915 از سوی ترکیه عثمانی است که برقراری روابط دیپلماتیک با ترکیه را غیرممکن می سازد، هرچند روابط غیر رسمی به ویژه در تجارت خارجی بین بازرگانان ترک و ارمنی گسترده و حتی بیش از روابط رسمی با ایران برقرار است. ارمنستان از مزایای دالان تراسکا، خطوط راه آهن باکو-تفلیس- قارص و مسیر خط لوله انتقال نفت باکو-تفلیس-جیهان و خط لوله انتقال گاز باکو- تفلیس- ارزروم با وجود آنکه از دالان قفقاز در شمال ارمنستان می گذرند، محروم است. روسیه برای کمک به اقتصاد ارمنستان این کشور را به عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا پذیرفته است، ولی چون ارتباط زمینی بین دو کشور وجود ندارد، روسیه تمایل دارد ایران را وارد این اتحادیه کند تا از آن طریق پیوستگی جغرافیایی ارمنستان با اتحادیه فراهم شود. اگر امکان پذیر نشود، آذربایجان را به عضویت ترغیب کند ولی آذربایجان علاقه ای به برقراری اتصال ارمنستان (به سبب اشغال قره باغ) به محدوده اتحادیه را ندارد وحتی پوتین وعده بازگرداندن هفت شهرستان اشغالی پیرامون منطقه قره باغ را به آذربایجان در ازای پیوستن به اتحادیه داده است.

رای دهندگان در یک رفراندوم در سال 2015 از تغییرات قانون اساسی حمایت کردند و قدرت رییس جمهور را به نخست وزیری واگذار کردند. مخالفان بر این باور بودند که سرژ سرکیسیان این تغییرات را به نفع خود انجام داده بود تا در پایان دوره ریاست جمهوری خود که دور دوم و در 2018 پایان می یافت بار دیگر بتواند قدرت را با خود به نخست وزیری ببرد. سرژ سرکیسیان در پایان دوره دوم ریاست جمهوری خود در آوریل 2018 با توجه به تغییر نظام سیاسی کشور از ریاستی به پارلمانی، از سوی پارلمانی که اکثر کرسی های آن در دست حزب حاکم جمهوریخواه بود، به مقام نخست وزیر انتخاب شد. در پی آن، بزرگ ترین اعتراضات خیابانی ارمنستان که طی سال ها به وقوع نپیوسته بود به راه افتاد که خواهان کناره گیری سرگیسیان از نخست وزیر بود. رهبری این اعتراضات را نیکول پاشینیان بر عهده داشت. سرکیسیان پس از چند روز ناآرامی، داوطلبانه از پست نخست وزیری استعفا داد. نیکول پاشینیان رهبر مخالفان دولت ارمنستان پس از آنکه هفته ها تظاهرات عظیم علیه حزب حاکم را هدایت کرد و چشم انداز سیاسی کشور را تغییر داد، پس از یک بار رای گیری در پارلمان با مخالفت اکثریت مجلس که کرسی اکثریت آن در اختیار حزب حاکم جمهوری خواهان بود، روبه رو شد. بنابر قانون ارمنستان کاندیدای نخست وزیری در صورت عدم کسب رای اعتماد می تواند دو هفته بعد در انتخابی دیگر در رای گیری شرکت کند. وی با راه اندازی تظاهرات گسترده ای دیگر، مجلس را تهدید کرد که اگر بار دیگر رای اعتماد نگیرد کشور را با اعتراضات گسترده و نافرمانی مدنی فلج خواهد کرد. پاشینیان در دور دوم با جلب آرای چند نماینده حزب جمهوری خواه در ماه مه 2018 توسط پارلمان به عنوان نخست وزیر انتخاب شد. نگرانی هایی درباره موضع و دیدگاه پاشینیان نسبت به روابط سیاسی با کشورهای دیگر بروز کرده بود. برخی دیدگاه ها حاکی از آن بود که معترضان ممکن است از خارج پشتیبانی شوند یا اینکه یک انقلاب رنگی دیگر در منطقه قفقاز در جریان است. روند امور نشان داد که این یک جریان ملی است و بدون وابستگی سیاسی و مالی به خارج شکل گرفته است. آقای پاشینیان پس از به دست گیری پست نخست وزیری وعده داده است که اتحاد استراتژیک ارمنستان با روسیه را حفظ کند، به همین سبب رییس جمهور ولادیمیر پوتین، جزو نخستین رهبرانی بود که انتخاب او را به نخست وزیری تبریک گفت. بنا براین می توان گفت که جریان سیاسی در ارمنستان خواهان ثبات روابط با روسیه است. دولتمردان ارمنی به خوبی آگاهی دارند که بدون پشتیبانی روسیه امکان مقاومت در برابر آذربایجان و حفظ مناطق اشغالی قره باغ و پیرامون برای آنها وجود نخواهد داشت. اکنون با روشن شدن این دیدگاه می توان دریافت که روابط با روسیه کماکان ادامه خواهد یافت، هرچند انتظار کمک بیشتر از روسیه ای که خود درگیر تحریم غرب و در وضعیت نامساعد اقتصادی قرار دارد امکان پذیر نیست.