آرشیو پنجشنبه ۱۰ خرداد ۱۳۹۷، شماره ۴۱۰۲
کتاب
۹
اقتصاد

روایتی از نفت که سیاه نیست

گوسفندچرانی که مدیر انرژی جهان شد

فرامرز آذرپاد

برای ما ایرانی ها قصه نفت داستان پرآب چشمی است که معمولا قصه گوهایش آن را به «خواب آشفته» و «نفرین» تشبیه می کنند. قصه ای که از روز اولش درد و رنج است و نهایتا در کودتای 28 مرداد به ذکر مصیبت بدل می شود. اما قصه نفت سیاه از نگاه دیگران آنچنان هم سیاه نیست. برای کودک ریزجثه عشیره بدوی در صحرای عربستان، که دو سه سالی بعد از کشف اولین چاه های نفت در این کشور به دنیا آمد و کم کم خودش به سکاندار کشتی نفت در جهان بدل شد، داستان نفت، یک داستان سراسر شیرین است. علی النعیمی، از روزی که در 12 سالگی توانست از یک چشم پزشک محلی گواهی 17 سالگی بگیرد، مسیری را شروع کرد که از یک کودک چوپان با دمپایی های پاره، به وزیر نفت و مدیرعامل بزرگ ترین صادرکننده نفت خام جهان تبدیل شد. او 7 دهه در آرامکوی سعودی کار کرد و نهایتا، خیلی بی سر و صدا از مقامش کناره گیری کرد. «برآمده از صحرا» Out of Desert زندگی خودنوشت علی النعیمی، وزیر نفت و منابع طبیعی پیشین عربستان سعودی است که دو سال پیش از مقام خود کناره گیری کرد تا خالد الفالح، بعد از 21 سال به عنوان یک چهره جدید سکان نفت را در اختیار خود بگیرد. علی النعیمی، چهارمین وزیر نفت عربستان بود، اسلاف او به خصوص دو وزیر نفت ابتدایی پادشاهی سعودی، رویاهای بزرگی را برای منابع عظیم نفت عربستان و مدیریت بازار جهانی نفت اندیشیده بودند، که نهایتا وقتی در ابتدای دهه 1980 مسوولیت مدیریت شرکت آرامکو به علی النعیمی واگذار می شد، او را به یکی از مهم ترین بازیگران اقتصادی جهان تبدیل کرد، تا جایی که 10 سال پیش، مجله تایم در گزارشی علی النعیمی را یکی از 100 چهره موثر جهان نامید و فایننشیال تایمز مقام او را «قدرتمندترین مرد در حوزه انرژی جهان» می نامد. علی النعیمی یک پسر ریز جثه از عشیره های بدوی عربستان بود که کارکردن را از 4 سالگی با چوپانی گوسفندان قبیله آغاز کرد. بزرگ ترین نقطه عطف زندگی این صحرانشین، زمانی بود که برادرش او را با خود به مدرسه برد، جایی که معلم ها اولین کلمات انگلیسی را به او یاد دادند. همین دانش زبان خارجی بعدها خیلی به کار نعیمی آمد که قرار بود چندین دهه از زندگی خود را در کار کردن با مهندسان و مدیران امریکایی در شرکت نفت کاسوک و بعدها آرامکو و نهایتا به عنوان یکی از شناخته شده ترین دیپلمات های اقتصادی جهان بگذراند. کمتر از 10 سال داشت که به عنوان دستیار برادرش که در دفاتر شرکت نفت کاسوک کار می کرد، وارد این شرکت نفتی نوپا شد. مدتی بعد، زمانی که برادرش جان خود را از دست داد، شرکت تصمیم گرفت او را که مدتی با برادرش در دفاتر به عنوان پادو کار کرده و با شرایط آشنا بود به جای او استخدام کند. اما برای این اولین شغل نفتی، بخت زیاد با نعیمی یار نبود. چند ماهی بیشتر نگذشته بود که پادشاهی عربستان یک قانون کار جدید تصویب کرد که بر اساس آن کمپانی ها حق استخدام کودکان زیر 18 سال را نداشتند. نعیمی که 12-10 سالی بیشتر نداشت و جثه کوچکش هم سن او را حتی از این کمتر جلوه می داد، شغل اول خود را قربانی این قانون می دید. او طی ماه های بعد چندین شغل موقت دیگر را تجربه کرد و حتی توانست در یکی از پایگاه های نظامی امریکایی هم کاری برای خود دست و پا کند، اما نهایتا در دوازده سالگی بار دیگر پایش به کاسوک، شرکت نفت امریکایی عربستان سعودی باز شد. اصرار او برای گرفتن شغل نهایتا او را به مطب یک چشم پزشک محلی رساند تا گواهی سنی برای خودش دست و پا کند و ثابت کند که 18 ساله است. می نویسد که پزشک در گواهی اش می نویسد 12 سال و خودش اصرار می کند که دست کم 20 سالش است، نهایتا دو طرف روی 17 توافق می کنند، عددی که برای استخدام در شرکت کاسوک که اندکی در برابر سن قانونی انعطاف داشت، کافی بود.

بعد از این دوره پیشرفت علی النعیمی آغاز می شود، دو بار اعزام برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه امریکایی بیروت و بعد از آن هم در دانشگاه لیهای و استنفورد امریکا، او را به یک مهندس متخصص زمین شناسی و هیدرولوژی تبدیل کرد. او پله پله در شرکت نفت عربستان رشد کرد، اما نهایتا، بالاترین مقام این کمپانی را زمانی کسب کرد که دولت عربستان موفق شد تمامی سهام آرامکو را از شرکای امریکایی خریداری کند. پروژه آغاز کنترل بر بازار جهانی نفت برای ریاض از زمان اولین وزیر نفت این کشور، عبدالله الطریقی آغاز شد. طریقی که تحصیلکرده امریکا بود و از مقام های منصوب ملک سعود بن عبدالعزیز محسوب می شد، یک مقام بلندپرواز سعودی بود که بعد از جدایی مدیریت نفت سعودی از وزارت اقتصاد و تشکیل وزارت نفت، صدارت نفت و منابع طبیعی عربستان را بر عهده گرفت. او که به شیخ سرخ مشهور بود، از فعالان سیاسی مخالف ولیعهد وقت و شاه بعدی عربستان، ملک فیصل بود. مشهورترین اقدام طریقی، تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با همکاری خوزه پابلو پرز آلفونسو، وزیر نفت ونزوئلا به عنوان اولین جرقه تعیین قیمت توسط کشورهای تولیدکننده نفت به جای کمپانی های غربی بود. دولت طریقی مستعجل بود و با روی کار آمدن ملک فیصل از کارش برکنار شد و به بیروت تبعید شد. اما پروژه ای که او آغاز کرده بود، توسط جانشینش، احمد زکی یمانی، ادامه یافت. یمانی ضمن ادامه کار برای تشکیل اوپک، پروژه بازپس گیری امتیاز تولید و استخراج نفت عربستان از امریکا را هم آغاز کرد. از سال 1962 تا 1983 دولت عربستان به تدریج تمام سهام شرکت آرامکو را از امریکا خرید و نهایتا با خریداری آخرین واحد این شرکت، یعنی واحد گاز مایع، علی النعیمی، که بعد از 35 سال کار در آرامکو در سن 47 سالگی به یک مدیر ارشد و کارکشته عربی تبدیل شده بود، به عنوان اولین مدیرعامل غیرامریکایی آرامکوی سعودی انتخاب شد. نعیمی 12 سال بعد به مقام وزارت نفت رسید و دو دهه این مقام را در اختیار داشت. او طی 21 سال با 3 پادشاه همکاری کرد و به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده اوپک، توافق های بزرگی را برای مدیریت بازار جهانی نفت مدیریت کرد. آخرین اقدام او، برای برداشتن سقف تولید عربستان با هدف جلوگیری از افزایش شدید قیمت نفت در سال 2014 بود.