فریاد مرغداران در سراسر کشور، از نابسامانی بازار مرغ و کمیابی نهاده های مورد نیاز آنها به آسمان رسیده است. صنعت طیور بعد از نفت و خودرو، بزرگ ترین صنعت کشور به حساب می آید. این صنعت بعد از خودرو بیشترین اشتغال مستقیم و غیرمستقیم را در کشور ایجاد کرده است. بازار مرغ البته با بحران بیگانه نیست. اما هم اکنون با بحرانی جدی مواجه شده است که قابل مقایسه با روندهای گذشته نیست.

صرف نظر از نوسانات طبیعی قیمت نهاده های مورد استفاده در تولید و در نتیجه در هزینه تمام شده مرغ و تخم مرغ، اهمیت این محصولات در سبد مصرفی خانوار موجب دخالت مستمر دولت در این بازار شده و سیاست های نسنجیده دولت هر از گاه، این بازار را دچار تلاطم می کند. اما بحران کنونی صنعت طیور، ماهیتی دیگر دارد. فعالان کهنه کار در این بازار، هرگز بحرانی چنین گسترده و خسارت بار را به خاطر نمی آورند. با این تفاصیل، ریشه یابی بحران کنونی می تواند درس های ارزشمندی برای متولیان اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.

قبل از هر چیز لازم است دو نکته را که ممکن است به استنتاجات نادرست و در نتیجه غفلت از عوامل اصلی بحران منجر شوند، مورد تاکید قرار دهیم. اول اینکه اعتصاب کامیون داران ارتباطی به بحران کنونی ندارد. اعتصاب اخیر، اختلالات خسارت باری به دنبال آورده اما بحران در بازار مرغ از مدت ها پیش آغاز شده و رخدادهای 10 روز اخیر را نمی توان عامل آن دانست. نکته دوم اینکه گرچه با افزایش قیمت نهاده های صنعت طیور در بازار جهانی و نیز افزایش نرخ ارز، در کنار تلاش دولت برای ثبات قیمت مرغ در کشور، فشار بر مرغداران تعجب آور نیست، اما واقعیت این است که بیش از آنکه نرخ ارز و دیگر عوامل اقتصادی موجب وضعیت خطیر بازار مرغ شده باشند، یک سلسله رخدادهای غیرمعمول و مشکوک، تلاطم این بازار و خسارت مرغداران را موجب شده است. اگر این رخدادها ریشه یابی شوند، شاید سر نخی از برخی از دیگر مشکلات اقتصاد کشور نیز به دست آید.

کنجاله سویا یکی از نهاده های اصلی صنعت مرغداری است. دانه سویا که بیش از 90 درصد آن از خارج وارد می شود، توسط کارخانه های روغن کشی داخلی تبدیل به روغن خام (در حدود 20 درصد) و کنجاله سویا (در حدود 76 درصد) می شود. بدون وجود کنجاله سویا، مرغداری ها عملا تعطیل می شوند. به همین دلیل، کنترل بازار سویا یا کنجاله وارداتی توسط چند واردکننده عمده، معمولا فعالیتی پرسود برای آنها بوده است. این بار اما به نظر می رسد واردکنندگان و موسسات دولتی و خصولتی «شریک» آنها در کنترل بازار نهاده ها به شدت زیاده روی کرده اند.

در اوایل خردادماه سال گذشته، قیمت هر کیلو کنجاله سویا 1450 تومان بود. در اسفندماه سال گذشته قیمت کنجاله سویا به 1950 تومان رسید و از اردیبهشت سال جاری، اگر دست مرغدار خوش اقبالی به کنجاله می رسید، باید 2500 تا 2600 تومان برای هر کیلوی آن می پرداخت. به بیان دیگر طی یک سال گذشته قیمت کنجاله افزایشی نزدیک به 80 درصد داشته است.1

اما صرف نظر از این افزایش قیمت، مشکل اصلی مرغداران، کمیاب یا نایاب شدن کنجاله سویا در بازار در دو ماه اخیر بوده است. مرغداران به هر دری می زدند، کنجاله یافت نمی شد. آن دسته از مرغداران که ذخیره کافی نداشتند، جوجه ریزی را متوقف کردند و منتظر ماندند تا مشکل برطرف شود. شدت کاهش جوجه ریزی مرغداران، از کاهش تقاضا برای «جوجه یک روزه» و سقوط قیمت آن قابل ارزیابی است. میانگین قیمت جوجه یک روزه که در بهمن ماه سال گذشته از 2500 تومان نیز تجاوز می کرد، در اواخر اسفندماه به 1700 تومان رسید، در اردیبهشت سال جاری به 700 تومان تنزل کرد و اکنون (8 خرداد 97) به قیمت 300 تومان نیز مشتری ندارد. تولیدکنندگان جوجه یک روزه که خریداری نمی یابند، بخشی از جوجه های خود را به «چاه می ریزند» (معدوم می کنند). کاهش جوجه ریزی مرغداران، در آینده نزدیک به کاهش عرضه مرغ و تخم مرغ و جهش قیمت این محصولات منجر خواهد شد.