- دوشنبه شب، و یک شب پس از گردهمایی اساتید دانشگاه ها در حسینیه امام خمینی (ره) که در آن سخن از فاصله گرفتن از «مصرف زدگی در دانش» می رفت، به محفل افطار دوستان هنری-فلسفی-جامعه شناختی در یک حسینیه به نام نامی «شهید سید مرتضی آوینی» دعوت شدم؛ برای استماع سخنرانی قبل از افطار رفتم و همان قبل از افطار هم برگشتم. به رغم محفل شب قبل که توصیه به اساتید برای «هویت بخشیدن به دانشجویان و خودباوری» بود، در این محفل دیگر، مدام سخن از مدح مارتین هایدگر و فریدریش شیلر و فریدریش ویلهلم نیچه و چند آلمانی دیگر بود، و سخنان بی محابا و تند و تیزی در تخفیف و تحقیر ابن سینای خراسانی و ملاصدرای شیرازی گفته می شد! و نهایتا کار به تخفیف کل ادیان ابراهیمی، آن هم در «محفل افطار» در «حسینیه شهید آوینی» رسید!، که خدا را شکر وقت تنگ آمد و غرب پیمایی «شرق گرایان هایدگری» که یکسر مدح راست گرایان افراطی آلمان بود پایان یافت! آنجا به نام مشهد و شرق و فردید و شهید آوینی، کلا به کام آلمان تمام شده بود؛ آنجا اصلا به بخشی از خاک آلمان تبدیل شده و تنها سفیر آلمان را در «محفل افطار» خود کم داشت! از همان ابتدا، مفهوم نبود که این جماعت شرق گرا،چگونه در غرب پیمایی خود، وقتی به خاک آلمان می رسند ناگهان پایشان سست می شود، و یادشان می رود که تا قبل از وصول به مرزهای آلمان، هر چه غربی بود را به نام غیرشرقی طرد و نفی کرده بودند؛ بدین سان، همان طور که از سال ها قبل انتظار می رفت، آشکارا، شرق گرایی نسبیت گرایانه این دوستان شرق گرا، نهایتا به غرب گرایی ناپخته ای ختم می شود که از فرط خردگریزی و رمانتیسیسم افراطی، راه رستگاری چندانی هم برای آن متصور نیست. آن ها به استناد جملاتی از هایدگر و نیچه و کلا میراث راست گرایی افراطی (موسوم به فاشیسم)، ادیان ابراهیمی را نکوهش می کردند؛ و کیفرخواست علیه ابراهیم خلیل علیه السلام، آن هم در «محفل افطار» «حسینیه شهید آوینی» چه بود؟ این که دین حنیف ابراهیم علیه السلام، خرد و منطق را به خیال و هنر سیطره بخشیده است! ناگفته پیداست که شیوه استدلال در این محفل بیش از منطقی و خردمندانه، پر از انفعالات و هیجان بود، و روایت های تاریخی از خیال و فکر و تکنیک، به مدل سازی های کلامی و نمایشی بدون قرینه تقلیل می یافت؛ نه می شد از براهین و استدلال شان پرسید که اصل مرام آنان شورش علیه منطق گردیده بود، و نه می شد گواه تاریخی در بیان ادعاهای تند علیه بزرگانی همچون ملاصدرای شیرازی درخواست کرد، چرا که ارائه گواه تاریخی از حیله های منطق برای به زنجیر کشیدن خیال تلقی می گردید!

- این، نمونه ای بود از تبعات مواجهه تقلیدی با دانش که در نشست یک شنبه

شب رهبر انقلاب اسلامی با اساتید دانشگاه نکوهش می شد؛ ایشان فرمودند: «بنده با یاد گرفتن علم از دیگران هیچ مخالف نیستم؛ این را بارها گفته ام و همه هم می دانند؛ گفتم ما ننگمان نمی آید که از آن کسی که دارای علم است یاد بگیریم و شاگردی کنیم، اما شاگردی یک حرف است، تقلیدیک حرف دیگر است! تا کی دنباله رو علم این و آن باشیم؟... علم آن چیزی است که شما به آن دست پیدا کنید، بتوانید بفهمید آن را، از درون ذهن فعال شما تراوش بکند. باید دنبال این باشیم که ما تولید علم بکنیم؛ تا کی مصرف کنیم علم این و آن را؟»

- من در صحنه فعلی پیشرفت علوم انسانی اسلامی، سه موضع و جبهه می بینم؛ یکی باقیمانده هایی از مسیر روشنفکری سنتی است که آشکارا خود را آنگلوفان و فرانکوفان می خوانده، و امروز، به طرز مفرطی در صحنه دانشگاهی فرتوت و محدود گردیده است. فرض این مسیر آن بوده است که ما همواره صد سال و اندی نسبت به «ازمابهتران» عقب تر افتاده ایم، و هر چه در طول صفویه تا کنون دویده ایم، نتوانسته ایم این فاصله را کم کنیم.

آن ها مدام، فتوحات علمی و فنی ما را، پیشرفت های مستقل ما به رغم همه کارشکنی ها اعم از جنگ و تحریم را، و کامکاری جوانان این وطن در المپیادهای جهانی را، به عنوان استثناء هایی که هیچ گاه به قاعده بدل نخواهند شد، از درک تاریخی خویش کنار می گذارند، و هر نوع ابتکار عمل خودی را پیشاپیش، شکست خورده و هزیمت یافته قلمداد می نمایند. و بدین سان، آن ها تنها مسیر رشد ما را همراهی و همداستانی با نوسازی های «غرب» قلمداد می کنند.

به رغم ضعف و زوال دانشگاهی این سبک روشنفکری، ته نشست های اجتماعی و سیاسی این نحو باور به عقب ماندگی ما، هنوز هم گریبان برخی را گرفته است، و هنوز هم کسانی هستند که مسیر امثال حسن تقی زاده را در مبادلات ما و شرکت توتال می جویند.

- در واکنش به این نگاه تحقیرآمیز روشنفکری، جریانی از جوانان پر شور برآمد تا به استناد گفتار خود روشنفکران اخیر اروپایی (نیمه دوم سده بیستم)، مدرنیت و روشنفکری را مرکززدایی کند، و زمینه را برای خروج از این جو و فضای حقارت باری که روشنفکری سنتی، مدام و برای چندین دهه بر سر ما می کوبید، فراهم نمایند. هدف خوبی بود که کم و بیش به آن رسیدند؛ ولی برای رسیدن به این منظور، به نحوی متناقض گون از همان ابزاری که نکوهش می کردند بهره بردند. آن ها به تبعیت از راست گرایی افراطی و کم و بیش فاشیستی آلمانی، بویژه الهامات نیچه و هایدگر در پسامدرنیسم اروپایی، کوشیدند تا فکر روشنفکری را مختص به «غرب» قلمداد کنند و «شرق» را صاحب سرشتی متمایز اعلام نمایند که قواعد از اساس متمایز خود را دارد، و برای این منظور مجبور بودند تا نهایتا خطاب «جهانشمول» دعوت ادیان فرزانه ابراهیمی را نیز در جریان یک نسبیت گرایی عام منکر شوند، و حتی اصل برنامه خرد و حکمت را که منظور نظر ادیان ابراهیمی بود، مطرود بشمارند. ابتدا این سخنان را بوضوح نمی گفتند، ولی دوشنبه شب، دیدم که صراحتا در «محفل افطار» می گویند، و البته از شنیدن این سخنان چندان هم متعجب نشدم؛ از ابتدا معلوم بود که کار به اینجا می رسد، و رسید.

- درمقابل این دو مسیری که یکی آنگلوفان و فرانکوفان است، و دیگری عملا ژرمن فان، یک مسیر مستقل سوم برآمده است، که می کوشد به اتکاء حکمت متعالی، مسیر مطمئن و عامی را برای فکر و زندگی بگشاید، به نحوی که معادی روشن فراروی آینده بشر باز کند و او را از دغدغه ها و اضطراب هایی که محصول غفلت از مبدا و معاد بوده است، خلاصی بخشد. این راه سوم، اصحاب هر دو رویکرد پیشین را، صرف نظر از دوگانه های تصنعی، به تامل و گفتگو در مورد بنیادهای میسر شدن اندیشه و بیان و اخلاق و هنر فرا می خواند. این راه سوم، می کوشد که در قالب «رئالیسم استنتاج منطقی»، از اصول و بنیادهایی که اصل گفتگو میان انسان ها را میسر می کنند، آغاز نماید، و از این اصول و بنیادها، منطقی برای حرکت به سوی مسیری بگشاید، که ضمن تصحیح پیشرفت ها در مسیر پیموده شده بشر، نگرانی ها را در مورد آتیه توسعه از طریق پایبندی به اصول مرتفع نماید. و مسیری که بتواند چنین تضمین هایی در مورد معاد توسعه و دانش به بشر ببخشد، بی گمان مسیر حنیف ادیان ابراهیمی علیهم السلام در «دیدگاه توحیدی» خواهد بود، که برای هزاران سال در میان هوشمندترین مردم کره زمین، پیوسته آزموده و تایید شده است، و ارزش بقای بی مانندخود را در انطباق بی نظیر به فطریات انسانی نشان داده است. این، راه قویم است و باید به آن چنگ بزنیم و متفرق نشویم. یا حق.